کتاب سلیم بن قیس هلالی: تفاوت میان نسخه‌ها

کتاب سلیم بن قیس هلالی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۱۴

۹۲۰ بایت حذف‌شده ، ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۳

←‏معرفی و جایگاه

A.rezapour

automoderated، ناظمان (CommentStreams)

۱۵٬۲۵۸

ویرایش

@@ خط ۴۷: / خط ۴۷: @@
 == معرفی و جایگاه ==
 کتاب معروفی است که در آن تاریخ و وقایع صدر اسلام و دوران خلافت خلفا و حوادث و رویدادهای وارده بر علی علیه السلام و خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله با جزئیات بیشتری نسبت به مصادر دیگر در آن درج شده است. عده ای از محققان از جمله ابن غضائری در صحت این کتاب تردید دارند.<ref>صدرایی خویی، علی، فهرستگان نسخه‌های خطی (حدیث و علوم حدیث شیعه)، ج۵، ص۳۲۳.</ref>
+شهرت سلیم بیشتر به دلیل کتابی است که از او به یادگار مانده و در طول قرون متمادی بحث‌های گوناگونی را برانگیخته است. تا آنجا که شواهد نشان می‌دهد این کتاب دست کم از اوایل قرن سوّم هجری تاکنون در بین دانشمندان و توده شیعیان رواج داشته و حتی در بین علمای اهل تسنّن نیز معروف بوده است.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
 کتاب سلیم بن قیس هلالی، از کتاب‌های معروف بین شیعه است که در مورد آن مباحث زیادی مطرح است. گفته شده که اگر اعتبار کتاب تمام شود، یک سند شیعی است که در قرن اول تدوین شده است و در مسائل متعددی می‌توان به آن رجوع کرد. ولی برخی متفکران شیعه ضمن پذیرش وثاقت سلیم و این که او دارای کتاب مورد قبولی بوده است، درباره کتاب موجود رای به بی‌اعتباری آن داده‌اند. از طرفی برخی افرادی که به نشر کتاب پرداخته‌اند به صحت آن معتقدند.<ref>جوادی، قاسم، «کتاب سلیم بن قیس هلالی»، علوم حدیث، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۳۵ و ۳۶. ص۱۶۴.</ref>
@@ خط ۷۸: / خط ۸۰: @@
 == اعتبار کتاب ==
-بسیاری از علمای شیعه چه در قرون متقدم و چه در قرون متاخر، استناد این کتاب را به «سلیم بن قیس» و مندرجات آن را صحیح دانسته‌اند. برای مثال می‌بینیم که کشی کتاب را توثیق و تأیید می‌کند و ابن ندیم آن را به عنوان اوّلین کتابی که برای شیعه ظاهر شده، پذیرفته است. نعمانی نیز درباره اش می‌گوید که: در بین همه اهل علم و راویان حدیث ائمه (علیهم السلام) اختلافی نیست که کتاب سلیم بن قیس هلالی از بزرگ‌ترین و قدیم‌ترین کتاب‌های پایه ای است که اهل علم و راویان حدیث اهل بیت (علیهم السلام) نقل کرده‌اند و نیز درباره این کتاب در «الغیبه» می‌نویسد: «شک نیست که (در میان شیعیان از بین کسانی که علم را حمل و آن را از ائمه روایت کرده‌اند) کتاب سلیم بن قیس هلالی از ارزشمندترین اصول شیعه به‌شمار می‌رود؛ زیرا، آنچه در این اصل آمده است همه از مقداد و سلمان و ابوذر و مانند آنها که پیامبر و علی (علیهماالسلام) را دیده‌اند و کلام شان را شنیده‌اند نقل شده است. کتاب سلیم از اصولی است که شیعه به آن رجوع می‌کند و برآن اعتماد می‌نماید. علاوه بر آنها، قاضی بدرالدین سُبکی نیز درباره این کتاب می‌گوید که: اوّلین کتابی که برای شیعه تألیف شده است. و محمد باقر خوانساری نیز درباره اش می‌نویسد که: اوّلین تألیف و تدوین در اسلام است که احادیث را جمع کرده است. محدث قمی نیز آن را اوّلین کتابی معرفی می‌کند که برای شیعه ظاهر شده و بین محدّثین معروف است.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
+بسیاری از علمای شیعه چه در قرون متقدم و چه در قرون متاخر، استناد این کتاب را به «سلیم بن قیس» و مندرجات آن را صحیح دانسته‌اند. [[کشی]] کتاب را توثیق و تأیید می‌کند و [[ابن ندیم]] آن را به عنوان اوّلین کتابی که برای شیعه ظاهر شده، پذیرفته است. محمدبن ابراهیم نعمانی نیز درباره اش می‌گوید که در بین همه اهل علم و راویان حدیث ائمه (ع) اختلافی نیست که کتاب سلیم بن قیس هلالی از بزرگ‌ترین و قدیم‌ترین کتاب‌های پایه‌ای است که اهل علم و راویان حدیث اهل بیت (ع) نقل کرده‌اند. قاضی بدرالدین سُبکی نیز درباره این کتاب می‌گوید اوّلین کتابی که برای شیعه تألیف شده است. و محمد باقر خوانساری نیز درباره اش می‌نویسد که اوّلین تألیف و تدوین در اسلام است که احادیث را جمع کرده است. محدث قمی نیز آن را اوّلین کتابی معرفی می‌کند که برای شیعه ظاهر شده و بین محدّثین معروف است.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref> آقابزرگ تهرانی، علامه مجلسی، محمدتقی مجلسی، شیخ حر عاملی، علامه تفرشی و سید هاشم بحرانی از کسانی هستند که کتاب سلیم را مستند و معتبر می‌دانند.<ref>علی بیک، روح‌الله، «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، حدیث اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۱، ص۲۹.</ref>
-ابن غضائری آغازگر تشکیک در محتوای کتاب سلیم است که به دنبال آن حکم به جعلی و ساختگی بودن کتاب کرده است.<ref>علامه جعفر مرتضی، مأساه الزهراء (رنج‌های حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ) ترجمه محمد سپهری، انتشارات تهذیب، قم، چاپ۳، ص۱۱۴.</ref>
+عده ای این کتاب را از اساس جعلی و اسناد این کتاب به سلیم را مخدوش می‌دانند. شهید ثانی، سیدبن طاووس، علامه شعرانی، و علامه حسن‌زاده آملی این نظر را پذیرفته‌اند. محمدباقر بهبودی نیز این کتاب را جعلی می‌داند اما نه به وسیله آبان بن ابی عیاش بلکه یکی از غلاة.<ref>علی بیک، روح‌الله، «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، حدیث اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۱، ص۳۱.</ref>
-گروهی کتاب سلیم را از اصول مستند و معتبر می‌دانند. در راس این گروه ابوزینب محمدبن ابراهیم نعمانی قرار دارد. آقابزرگ تهرانی، علامه مجلسی، محمدتقی مجلسی، شیخ حر عاملی، علامه تفرشی و سید هاشم بحرانی اشاره کرد.<ref>علی بیک، روح‌الله، «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، حدیث اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۱، ص۲۹.</ref>
+عده ای معتقدند کتاب سلیم مجعول نیست اما برخی از اخبار و روایات آن جعلی است و کتاب خالی از تحریف نیست. شیخ مفید و علامه حلی از این دست هستند.<ref>علی بیک، روح‌الله، «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، حدیث اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۱، ص۳۰.</ref> برخی کتاب سلیم و سند آن را اجمالاً تصدیق می‌کنند و ادلّه ابن الغضائری دائر بر مجعول بودن اصل کتاب را نادرست می‌دانند؛ و از سوی دیگر معتقد هستند آنچه از نسخه‌های کتاب در قرون بعد برجای مانده خالی از تحریف و تدلیس نیست. اوّلین کسی که این رأی را پیشنهاد کرده شیخ مفید در کتاب تصحیح الاعتقاد است. او به همین دلیل معتقد است که به روایات سلیم باید به دیده احتیاط نگریست و تنها پس از نقد و بررسی به نقل و نشر آن پرداخت.<ref>سبحانی محمدتقی، گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سُلیم بن قیس هلالی، آیینه پژوهش، شماره ۳۷، ۱۳۷۵ش. ص۱۹ تا ۲۸.</ref>
-عده ای معتقدند کتاب سلیم مجعول نیست اما برخی از اخبار و روایات آن جعلی است و کتاب خالی از تحریف نیست. شیخ مفید و علامه حلی از این دست هستند.<ref>علی بیک، روح‌الله، «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، حدیث اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۱، ص۳۰.</ref>
-عده ای هم این کتاب را از اساس جعلی و اسناد این کتاب به سلیم را مخدوش می‌دانند. شهید ثانی، سیدبن طاووس، علامه شعرانی، و علامه حسن‌زاده آملی این نظر را پذیرفته‌اند. محمدباقر بهبودی نیز این کتاب را جعلی می‌داند اما نه به وسیبه آبان بن ابی عیاش بلکه یکی از غلاة.<ref>علی بیک، روح‌الله، «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، حدیث اندیشه، ۱۳۸۱، شماره ۱، ص۳۱.</ref>
-برخی کتاب سلیم و سند آن را اجمالاً تصدیق می‌کنند و ادلّه ابن الغضائری دائر بر مجعول بودن اصل کتاب را نادرست می‌دانند؛ و از سوی دیگر معتقد هستند آنچه از نسخه‌های کتاب در قرون بعد برجای مانده خالی از تحریف و تدلیس نیست. اوّلین کسی که این رأی را پیشنهاد کرده شیخ مفید در کتاب تصحیح الاعتقاد است. او به همین دلیل معتقد است که به روایات سلیم باید به دیده احتیاط نگریست و تنها پس از نقد و بررسی به نقل و نشر آن پرداخت.<ref>سبحانی محمدتقی، گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سُلیم بن قیس هلالی، آیینه پژوهش، شماره ۳۷، ۱۳۷۵ش. ص۱۹ تا ۲۸.</ref>
+=== نقدها و ردها ===
 میان روایتِ مشایخ حدیث از سلیم در قرن چهارم و پنجم با مندرجات فعلی کتاب سلیم اختلاف است و این خود یکی دیگر از مسائلی است که باید مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد. حتی با یک نگاه اجمالی می‌توان دریافت که موضوعات فراوانی از نسخه موجود در هیچ‌یک از متون روایی قرون اولیه نقل نشده است. در مقابل بیشتر روایاتی که از سلیم در آن زمان نقل شده، معمولاً به اخلاقیات و حداکثر به فضایل اهل بیت(ع) اختصاص دارد. بخش مهم و برجسته کتاب سلیم به مثالب و مطاعن مربوط می‌شود. این گونه مضامین در منابع اولیه معمولاً از سلیم روایت نشده است. شواهد بسیاری در دست است که نشان می‌دهد بر روایات سلیم در طول زمان مقداری افزوده شده یا از آن کاسته گردیده است. متن و مضمون پاره ای از روایات سلیم (نسخه موجود) خالی از اضطراب و دوگانگی و گاه سستی و کاستی نیست.<ref>سبحانی محمدتقی، گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سُلیم بن قیس هلالی، آیینه پژوهش، شماره ۳۷، ۱۳۷۵ش. ص۱۹ تا ۲۸.</ref>
-شهرت سلیم بیشتر به دلیل کتابی است که از او به یادگار مانده و در طول قرون متمادی بحث‌های گوناگونی را برانگیخته است. تا آنجا که شواهد نشان می‌دهد این کتاب دست کم از اوایل قرن سوّم هجری تاکنون در بین دانشمندان و توده شیعیان رواج داشته و حتی در بین علمای اهل تسنّن نیز معروف بوده است.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
 پژوهش‌های جدیدی وجود دارد که اصل وجود تاریخی شخصی به نام «سلیم بن قیس» را زیر سؤال می‌برد. بر طبق این پژوهش‌ها، مطالب مربوط به «سلیم بن قیس» در هیچ منبعی تاریخی و رجالی ای جز خود کتاب «کتب سلیم بن قیس» وجود ندارند و هر منبع دیگری نیز چیزی درباره او ذکر کرده، نهایتاً به مطالب خود همین کتاب «سلیم بن قیس» رجوع کرده است. همه مطالب این نقل شده از این کتاب، به خاطر منتهی شدن به یک راوی ضعیف یعنی آبان بن ابی عیاش - کسی که به خاطر ضعف در حفظ حدیث و دچار فراموشی شدن در نقل و راویان احادیث از سوی محدثان اهل سنت غیرقابل استناد معرفی شده و در نگاه رجال شناسان شیعه و سنی غیرموثق دانسته شده است.- خبر واحد غیر موثق به‌شمار می‌آیند. وجود خارجی و تاریخی شخصیتی به نام سلیم بن قیس شدیداً مخدوش است و به نظر می‌رسد خود آبان بن ابی عیاش یا عده ای دیگر با همیاری او در صدد جعل مطالبی در کتابی منتسب به نویسنده ای گمنام به نام «سلیم بن قیس» بوده‌اند.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
@@ خط ۹۹: / خط ۹۴: @@
 شیخ مفید معتقد است: اعتماد و عمل به اکثر روایات آن به جهت تدلیس و آشفتگی جایز نیست و شایسته است از عمل به همه روایات و تقلید از همه راویان آن اجتناب شود؛ بلکه باید به علما مراجعه شود تا بر احادیث صحیح و فاسد آن وقوف حاصل شود.<ref>«[https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=412973&catid=-2 میزان اعتبار «سلیم بن قیس» و کتاب «اسرار آل محمد» در میان رجالی‌ها و علمای شیعه]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ش.</ref>
-'''اشکلات ابن الغضائری'''
+=== '''اشکلات ابن الغضائری''' ===
+ابن غضائری آغازگر تشکیک در محتوای کتاب سلیم است که به دنبال آن حکم به جعلی و ساختگی بودن کتاب کرده است.<ref>علامه جعفر مرتضی، مأساه الزهراء (رنج‌های حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ) ترجمه محمد سپهری، انتشارات تهذیب، قم، چاپ۳، ص۱۱۴.</ref>
 اشکالاتی که ابن الغضائری و به تبع، دیگران، بر کتاب سلیم وارد کرده‌اند عبارت است از: