عوامل معنوی بلایا: تفاوت میان نسخه‌ها

عوامل مختلف مادی و معنوی می‌توانند باعث بروز بلایا و گرفتاری‌های دنیایی شوند. از عوامل معنوی بلایا گناهانی مانند [[ظلم]]، [[ربا|رباخواری]] و [[قطع رحم]] ذکر شده‌اند. عالمان مسلمان، امتحان انسان‌ها را از عوامل بلایا معرفی کرده‌اند که صبر بر آن‌ها می‌تواند موجب رشد و تعالی انسان گردد. هرگاه انسان‌ها دچار غفلت و غرور شوند دچار شدن به بلا باعث می‌شود که انسان‌ها به خدا توجه کنند.

البته در کنار عوامل معنوی، عوامل مادی نیز وجود دارد که به‌صورت طبیعی، گرفتاری‌هایی پدید می‌آورد و به همین جهت لزوما همه بلایا را به جهت گناهان ندانسته‌اند.

برخی عذاب‌های الهی در دنیا به‌صورت بیماری، مشکلات و گرفتاری‌ها ظاهر می‌شود که از عوامل مختلف مادی و معنوی نشأت می‌گیرند. یكی از علل وقوع عذاب الهی را ظلم و ستم دانسته‌اند: {{قرآن|وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُوا...|ترجمه=یقیناً اقوام پیش از شما را هنگامی که ستم ورزیدند، هلاک کردیم|سوره=یونس|آیه=۱۳}}.  

بر اساس آیات قرآن، عذاب برخی افراد به علت رباخواری آنان است که در دنیا و آخرت خود را نشان خواهد داد.<ref>سوره نساء، آیه ۱‍۶۰-۱۶۱.</ref> همچنین برای فردی که قطع رحم کرده باشد نیز عذاب دنیایی ذکر شده که بلا در اثر عملکرد خود شخص دانسته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۱، ص۱۳۵،ح ۸۸.</ref>

این عذاب را بعد از اتمام حجت و [[امهال]] و [[استدراج]] است. یعنی خدا در مرحله اول انسان‌ها را به مصائب و گرفتاری‌هایی همچون زلزله و خشكسالی، بیماری و قحطی مبتلا می‌سازد تا از خواب غفلت بیدار شوند و به خدا نزدیک گردند. اگر این‌ها اثر نگذاشت دچار امهال و استدراج می‌شوند. پس از آن عذاب الهی در قالب اسباب مادی مانند بیماری و سیل و ... نازل می‌گردد. بنابراین سنّت عذاب الهی معلول ظلم انسان است و بعد از اتمام حجت و مهلت دادن لازم واقع می‌شود.<ref>عبدالسلام بن نصرالله، سنه الله فی عقاب الأمم، ص‌۲۳ـ۳۷، ریاض: دارالمعراج، ۱۴۱۵ق.</ref>

یکی از اهداف رخ دادن بلایا امتحان انسان‌ها است. امتحان و آزمایش بندگان، یکی از سنت‌های خدا است که همواره بندگانش را در صحنه‌های مختلف مورد آزمایش قرار می‌دهد.<ref>طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص‌۳۵۲ـ ۳۶۱، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات‏، ۱۳۹۰ق.</ref> {{قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ|ترجمه=و بی تردید شما را به چیزی اندک از ترس و گرسنگی و کاهش بخشی از اموال و کسان و محصولات [نباتی یا ثمرات باغ زندگی از زن و فرزند] آزمایش می کنیم. و صبرکنندگان را بشارت ده.|سوره=بقره(۲)|آیه=۱۵۵}}.

خدا با بدی‌ها و خوبی‌ها نیز انسان را مورد آزمایش قرار می‌دهد: {{قرآن|... وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً...|ترجمه=و ما شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمایش می‌کنیم.|سوره=انبیا(۲۱)|آیه=۳۵}} از امام علی(ع) نقل شده است که در زمان بیماری جمعی به عیادتش آمده بودند. عرض کردند: حالتان چطور است ای امیرمؤمنان؟ حضرت فرمود: شرّ است! گفتند: این سخن شایسته مثل شما نیست! امام در پاسخ آنان با استناد به آیه مذکور فرمودند: {{عربی|فَالْخَيرُ الصِّحَّةُ وَ الْغِنَى‏ وَ الشَّرُّ الْمَرَضُ وَ الْفَقْرُ ابْتِلَاءً وَ اخْتِبَاراً|ترجمه=[در آیه] نیکی سلامتی و بی‌نیازی است و بدی بیماری و فقر است برای آزمایش و آگاهی}}. بر این اساس، امام، «خیر» را به سلامتی و بی‌نیازی و «شر» را به بیماری و فقر تفسیر کردند.<ref>مجلسى، محمد تقى، بحار الانوار، ج۸۱، ص‌۳۰۹، تهران: المکتبه الاسلامیه، ۱۳۸۵ و مکارم شیرازى، ناصر و همکاران، پیام قرآن، ج۱۳، ص۴۰۵، چاپ چهارم، قم: مدرسه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۷۴.</ref>

برخی از بلایا، عاملی برای بازگشت انسان به مسیر درست و بیداری از غفلت و غرور است. غفلت، همواره از عوامل سقوط و از موانع سعادت انسان است. حوادث غیر‌ منتظره و بیماری‌ها یکی از راه‌های زدودن غفلت و زنده کردن یاد خدا در دل‌های مرده است. در قرآن آمده: {{قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَىٰ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَتَضَرَّعُونَ|ترجمه=و بی تردید ما به سوی امت هایی که پیش از تو بودند [پیامبرانی] فرستادیم؛ پس آنان را [هنگامی که با پیامبران به مخالفت و دشمنی برخاستند] به تهیدستی و سختی و رنج و بیماری دچار کردیم، باشد که [در پیشگاه ما] فروتنی و زاری کنند.|سوره=انعام(۶)|آیه=۴۲}}.

روایات و دعاهای نقل شده از ائمه به آثار تربیتی بیماری و سلامتی پرداخته‌اند. از حضرت موسی(ع) که به خدا عرض کرد: «نه بیماری‌ای که زمین‌گیرم کند و نه سلامتی‌ای که سبب غفلتم شود. بلکه حالتی بین آن دو گاه بیمار شوم تا سپاس‌گزار تو باشم و گاه تندرست باشم تا سپاس‌گزار تو باشم.»<ref>دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏۱، ص‌۴۲، قم‏: الشریف الرضی، ۱۴۱۲ق.</ref>

گاهی انسان به حوادث و بلاها و بیماری مبتلا می‌شود تا قسمتی از گناهانش در دنیا و پیش از فرارسیدن مرگ شسته شود و در جهان آخرت به عذاب‌های شدید و دردناک گرفتار نشود.<ref>خسروپناه، عبدالحسین، انتظارات بشر از دین، ص‌۷۳ـ ۷۶، قم: مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات، ۱۳۸۱؛ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، ص۱۶۷، چاپ۳۶، قم: بین‌الملل، ۱۳۸۷؛ همچنین ببینید مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۱ و کتاب‌های عدل الهی، انسان و سرنوشت، تهران: صدرا، ۱۳۷۲.</ref>