۱۱٬۹۱۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
'''اسفار اربعه''' | '''اسفار اربعه''' اصطلاحی عرفانی که توصیف‌کنندهٔ مراحل چهارگانه سیر و سلوک معنوی و خصوصیات آنها به سوی خداوند است. سَفَر اول، از خلق به سوی حق است. در این سیر، سالک می‌کوشد از طبیعت عبور کند و قسمتی از عوالم ماوراء طبیعی را نیز پشت سر بگذارد تا به ذات حق واصل شود و میان او و حق حجابی نباشد. سفر دوم، سفر با حق در حق است. سالک پس از آنکه ذات حق را از نزدیک شناخت به کمک او به سیر در شؤون، کمالات، اسماء و صفات او می‌پردازد. در سفر سوم، از حق به سوی خلق با حق، سالک به میان مردم باز می‌گردد، اما بازگشتش به معنی جدا شدن و دور شدن از ذات حق نیست. او در این مرحله ذات حق را با همه چیز و در همه چیز می‌بیند. سالک در سفر چهارم به ارشاد و دستگیری مردم و رساندن آنها به حق می‌پردازد. | ||
مفهوم اسفار اربعه در تاریخ عرفان اسلامی به مرور تکوین یافت و تقریرهای مختلفی از آن | مفهوم اسفار اربعه در تاریخ عرفان اسلامی به مرور تکوین یافت و تقریرهای مختلفی از آن به‌وجود آمد. این مفهوم با تقریرهای متفاوتی که در مکتب عرفانِ نظری [[ابن عربی|ابن‌عربی]] از آن شده، پیش از او وجود نداشته است. شاگردان مکتب عرفانی ابن‌عربی بیشترین سهم را در تبیین این مفهوم داشته‌اند. ملاصدرا با به‌کار‌گیری این مفهوم برای توصیف سیر و سلوک عقلی در کتاب خود، موجب شهرت این مفهوم شد. | ||
{{درگاه|واژه‌ها}} | {{درگاه|واژه‌ها}} | ||
== اصطلاح‌شناسی == | == اصطلاح‌شناسی == | ||
عارفان مراحل سیر معنوی انسان برای رسیدن به مقام کمال و تبدیل به [[انسان کامل]] را در چهار مرحله صورت‌بندی کرده‌اند. این چهار مرحله را به چهار سفر تشبیه کرده‌اند و آن را اسفار اربعه (چهارگانه) خوانده‌اند.<ref>یثربی، سید یحیی، عرفان نظری (تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف)، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۱ش، ص۴۹۱-۴۹۲.</ref> مبنای این تشبیه از نظر عارفان این است که | عارفان مراحل سیر معنوی انسان برای رسیدن به مقام کمال و تبدیل به [[انسان کامل]] را در چهار مرحله صورت‌بندی کرده‌اند. این چهار مرحله را به چهار سفر تشبیه کرده‌اند و آن را اسفار اربعه (چهارگانه) خوانده‌اند.<ref>یثربی، سید یحیی، عرفان نظری (تحقیقی در سیر تکاملی و اصول و مسائل تصوف)، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۱ش، ص۴۹۱-۴۹۲.</ref> مبنای این تشبیه از نظر عارفان این است که معتقدند که چون مسافرت مستلزم ترک وطن است، پس سلوک معنوی هم مانند سفر، مستلزم ترک وطن مورد علاقه برای نفس است. وطن اولیهٔ برای نفس انسان، تن او است و آغاز سلوک معنوی ترک این وطن است. از لوازم این سفر این است که شخص تعلقات نفسانی برآمده از نیازهای تن را ترک کند. از نظر عارفان این ترکْ، اولین مرحلهٔ سفر و آغاز مسافرت به سوی خداست.<ref>موسوی خمینی، سید روح‌الله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۷۲ش، ص۸۹.</ref> | ||
این | این سفرهای چهارگانه عبارت‌اند از: | ||
* سفر از خلق به سوی حق؛ | * سفر از خلق به سوی حق؛ | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
آموزه‌های مربوط به مباحث سیر و سلوک، از شرایط آن تا مراحل و شرح این مراحل، در دوره‌های مختلف تاریخی [[عرفان اسلامی]] پیوسته در حال تحول، توسعه و غنی‌تر شدن بوده است.<ref>حسن‌زاده کریم‌آبادی، داود، «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، سال اول، ش۲، زمستان ۱۳۹۰ش، ص۱۰.</ref> از جمله این مباحث، مفهوم اسفار اربعه است که خود تقریرهای مختلفی دارد. مفهوم اسفار اربعه، با تقریرهای متفاوتی که در مکتب عرفانِ نظری محیی‌الدین | آموزه‌های مربوط به مباحث سیر و سلوک، از شرایط آن تا مراحل و شرح این مراحل، در دوره‌های مختلف تاریخی [[عرفان اسلامی]] پیوسته در حال تحول، توسعه و غنی‌تر شدن بوده است.<ref>حسن‌زاده کریم‌آبادی، داود، «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، سال اول، ش۲، زمستان ۱۳۹۰ش، ص۱۰.</ref> از جمله این مباحث، مفهوم اسفار اربعه است که خود تقریرهای مختلفی دارد. مفهوم اسفار اربعه، با تقریرهای متفاوتی که در مکتب عرفانِ نظری محیی‌الدین ابن‌عربی (۵۶۰ - ۶۳۸ق) از آن شده است، پیش از او وجود نداشت؛ زیرا بسترهای هستی‌شناسانهٔ آن در مکاتب عرفانی پیش از مکتب ابن‌عربی موجود نبوده است.<ref>حسن‌زاده کریم‌آبادی، «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، ص۱۱.</ref> | ||
سه تقسیم‌بندی چهارگانه | سه تقسیم‌بندی از اسفار چهارگانه پیش از ابن‌عربی وجود داشته است. این تقسیم‌بندی‌ها توسط [[عبدالکریم قشیری]] (۳۷۴-۴۶۵ق)، احمد غزالی (۴۵۲–۵۲۰ق)، [[نجم‌الدین کبری]] (۵۴۰-۶۱۸ق) انجام شده است. تقریرهای این افراد از اسفار اربعه با تقریرهای مکتب ابن‌عربی دربارهٔ این اسفار انطباق کامل ندارد. در این تقریرها از سفر سوم و چهارم ابن‌عربی بحثی نشده بلکه در همان دو مرحله اول از نگاه ابن‌عربی، چهار مرحله را به‌دست آورده‌اند.<ref>حسن‌زاده کریم‌آبادی، «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، ص۱۲.</ref> | ||
محتوای اصلی اسفار اربعه، یعنی سفر از خلق به سوی حق و سفر با حق در حق و سفر از حق به سوی خلق با حق و سفر با حق در خلق، در آثار | محتوای اصلی اسفار اربعه، یعنی سفر از خلق به سوی حق و سفر با حق در حق و سفر از حق به سوی خلق با حق و سفر با حق در خلق، در آثار ابن‌عربی به شکل‌های گوناگون موجود است. تقریرهای ابن‌عربی از اسفار اربعه با تقریرهای مشهور آن تفاوت‌هایی دارد. این تقریرها در آثار [[صدرالدین قونوی]] (درگذشتهٔ ۶۷۱ یا ۶۷۳ق)، شاگرد و شارح مشهور ابن‌عربی، با تحلیل‌های عمیق‌تر و علمی‌تر ارائه شده است.<ref>حسن‌زاده کریم‌آبادی، «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، ص۱۳.</ref> | ||
بعد از قونوی، شارحان مکتب عرفانی | بعد از قونوی، شارحان مکتب عرفانی ابن‌عربی، از جمله عفیف‌الدین تلمسانی (درگذشتهٔ ۶۹۰ق)، عبدالرزاق کاشانی (درگذشتهٔ ۷۳۶ق) و [[داود قیصری]] (درگذشتهٔ ۷۵۱ق)، با تصرفاتی در تقریرهای ابن‌عربی صورت نهایی و مشهور اسفار اربعه را ترسیم کردند. این صورت از طریق کتاب اسفار اربعهٔ [[ملاصدرا]](۹۷۹-۱۰۴۵ق) شهرت بسیار یافت. بعد از ملاصدرا این تقریر از سوی شارحان زیادی مورد بررسی قرار گرفت و بر غِنای آن افزوده شد.<ref>حسن‌زاده کریم‌آبادی، «اسفار اربعه در عرفان اسلامی»، حکمت عرفانی، ص۱۳.</ref> | ||
ملاصدرا در اثر فلسفی مشهور خود، اسفار اربعه، را بر اساس اسفار چهارگانهٔ اولیاء و عرفا ترتیب داد. او از این طریق کوشید سیر و سلوک عقلی و نظری اهل حکمت و فلسفه را به‌گونه‌ای با سفرهای علمی و ذوقی عرفا و اولیاء تطبیق دهد.<ref>یثربی، عرفان نظری، ص۴۹۱-۴۹۲.</ref> | ملاصدرا در اثر فلسفی مشهور خود، اسفار اربعه، را بر اساس اسفار چهارگانهٔ اولیاء و عرفا ترتیب داد. او از این طریق کوشید سیر و سلوک عقلی و نظری اهل حکمت و فلسفه را به‌گونه‌ای با سفرهای علمی و ذوقی عرفا و اولیاء تطبیق دهد.<ref>یثربی، عرفان نظری، ص۴۹۱-۴۹۲.</ref> | ||