حضرت معصومه(س): تفاوت میان نسخه‌ها

حضرت معصومه(س) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۹

۶۳۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳

بدون خلاصۀ ویرایش

Shamloo

trustworthy

۷٬۳۴۶

ویرایش

@@ خط ۸۵: / خط ۸۵: @@
 == حرم حضرت معصومه(س) ==
-به نقل منابع، فاطمهٔ معصومه(س) را در محله باغ بابِلان قم دفن کردند.<ref>کیانی، یوسف، «مجموعهٔ حرم حضرت معصومه(س)»، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۵۱،‌ پاییز ۱۳۷۸ش، ص۶۴.</ref> بر روی قبر حضرت در ابتدا بوریایی گذاشتند<ref name=":0" /> پس از آن، حرم حضرت معصومه(س) در طول تاریخ تغییر و تحولات بسیاری داشته و در دوره‌های مختلف گسترش یافته است.<ref name=":3">سجادی، صادق، «[https://www.cgie.org.ir/fa/article/257471/%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87 آستانهٔ حضرت معصومه]»، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۳ دی ۱۴۰۱.</ref>
+به نقل منابع، فاطمهٔ معصومه(س) را در محله باغ بابِلان قم دفن کردند.<ref>کیانی، یوسف، «مجموعهٔ حرم حضرت معصومه(س)»، دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۵۱،‌ پاییز ۱۳۷۸ش، ص۶۴.</ref> بر روی قبر حضرت در ابتدا بوریایی گذاشتند<ref name=":0">سجادی، صادق، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۶۰.</ref> پس از آن، حرم حضرت معصومه(س) در طول تاریخ تغییر و تحولات بسیاری داشته و در دوره‌های مختلف گسترش یافته است.<ref name=":3">سجادی، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۵۸-۳۶۲.</ref> ساختمان بارگاه فاطمهٔ معصومه(س) از اواسط سدهٔ سوم هجری قمری شروع شد و در طول سدهٔ چهارم تا ششم قبّه و گنبد داشت و تزئیناتی در آن شده بود<ref name=":2">ستوده، منوچهر، کتابه‌های حرم مطهر حضرت معصومه(س) و حظیره‌های اطراف آن، قم، کتابخانهٔ حضرت آیة‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۵ش، ص۱۹.</ref> با این حال تا قبل از دورهٔ صفوی، ضریح یا ایوان باشکوهی برای حرم وجود نداشت.<ref name=":1">رضایی ندوشن، «سیر تحول حرم حضرت معصومه(س)»، مطالعات معماری ایران، ص۹۲.</ref>
-ساختمان بارگاه فاطمهٔ معصومه(س) از اواسط سدهٔ سوم هجری قمری شروع شد و در طول سدهٔ چهارم تا ششم قبّه و گنبد داشت و تزئیناتی در آن شده بود<ref name=":2" /> با این حال تا قبل از دوره صفوی، ضریح یا ایوان باشکوهی برای حرم وجود نداشت.<ref name=":1">ندوشن، محمدرضایی، «سیر تحول حرم حضرت معصومه(س)»، مطالعات معماری ایران، شماره ۱۶، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش، ص۹۲.</ref> در دوره صفویه، حرم گسترش داده شد که ساخت صحن عتیق و ایوان طلا از جمله آن‌ها است. در دوره قاجار نیز گسترش‌ حرم ادامه پیدا کرد. در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار صحن اتابک نیز ساخته شد.<ref>وزین افضل، مهدی، «توسعه حرم حضرت معصومه و افزایش زائران قم در دوره ناصرالدین شاه، پژوهش در تاریخ، سال دوم، شماره۳، پاییز ۱۳۹۰ش، ص۶۵.</ref> پس از انقلاب اسلامی ایران نیز حرم گسترش یافته و بخش‌هایی از جمله شبستان امام خمینی بر حرم افزوده شد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]»، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
+در روزگار [[صفویان]]، آستانهٔ حضرت معصومه(س) شکوه و جلالی یافت. صفویان گنبد و بارگاه حضرت معصومه(س) را مرتفع‌تر ساختند و آن را کاشی کردند. در سال ۹۲۵ق، شاه‌بیگم دختر شاه‌ اسماعیل اول صفوی بقعهٔ حضرت معصومه(س) را به‌صورت بنایی هشت پهلو تجدید بنا کرد و دیوارها را با کاشی مُعَرَّق تزئین کرد. او در جلوی بقعه ایوانی با ۲ مناره بنا کرد و صحنی نیز با چند بقعه و ایوان طراحی نمود. در پایان روزگار صفویان، که افاغنه بر ایران تاختند، حرم فاطمهٔ معصومه(س) تخریب شد. اشرف افغان، به هنگام عقب‌نشینی از برابر نادر شاه افشار، همهٔ نفایس حرم از زر و زیورهای تا طلاهای روی صندوق مرقد شاه‌ عباس را نیز کند و به یغما برد. در روزگار قاجاریان، حرم فاطمهٔ معصومه شکوه و عظمت روزگار صفویان را باز یافت. [[فتحعلی‌ شاه]] سطح حرم را با سنگ مرمر فرش کرد،. به تصریح کتیبهٔ موجود در حرم، آیینه‌کاری دیوارهای حرم نیز در ایام فتحعلی شاه آغاز شد و در روزگار محمد شاه به پایان رسید.<ref>سجادی، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۵۹.</ref>
+پس از [[انقلاب اسلامی ایران]] نیز حرم گسترش یافته و بخش‌هایی از جمله شبستان امام خمینی بر حرم افزوده شد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]» سایت سفر در ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
 [[پرونده:حرم حضرت معصومه.jpg|چپ|500px|نقشه حرم حضرت معصومه(ع)]]
 === صحن‌ها و رواق‌ها ===
-حرم حضرت معصومه دارای صحن‌های مختلف است:
+حرم حضرت معصومه(س) دارای صحن‌های مختلف است:
-* صحن عتیق که صحن کوچک، صحن قدیم و امروزه صحن امام هادی(ع) خوانده می‌شود، مربع شکل و دارای سه ایوان است.<ref name=":0" /> ایوان طلا در این صحن قرار دارد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]»، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
+* صحن عتیق که صحن کوچک، صحن قدیم و امروزه صحن امام هادی(ع) خوانده می‌شود. این صحن مربع شکل و دارای سه ایوان است. ایوان طلا در این صحن قرار دارد.<ref>سجادی، صادق، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۶۰.</ref>
-* صحن اتابکی که صحن نو و امروزه صحن امام رضا(ع) خوانده می‌شود در دوره ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد و میرزا علی‌اکبر خان اتابک نقش پررنگی در ساخت این صحن داشت.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]»، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref> رواق آینه که در سال ۱۱۳۰ هجری قمری به دستور علی‌اکبر خان اتابک احداث شد، در این صحن قرار دارد.
+* صحن اتابکی که صحن نو و امروزه صحن امام رضا(ع) خوانده می‌شود. این صحن در دورهٔ ناصرالدین شاه قاجار توسط میرزا علی‌اصغر خان اتابک ساخته شد. رواق آینه که در سال ۱۱۳۰ هجری قمری به دستور علی‌اکبر خان اتابک احداث شد، در این صحن قرار دارد.<ref>سجادی، صادق، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۶۰-۳۶۱.</ref>
-* صحن صاحب الزمان؛ این صحن که حدود ۸۰۰۰ متر مربع وسعت دارد دارای چهار ورودی است.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]»، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>  این صحن در کنار شبستان امام خمینی قرار دارد.
+* صحن صاحب الزمان(ع) که حدود ۸۰۰۰ متر مربع وسعت دارد و دارای چهار ورودی است. این صحن در کنار شبستان امام خمینی قرار دارد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]» سایت سفر در ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
-* صحن جواد الائمه؛ این صحن که بیش از ۱۵۰۰۰ متر مربع وسعت دارد بر روی رودخانه احداث شده است. این صحن با چهار ورودی اصلی و دو ورودی اضطراری در اواخر دهه ۸۰ احداث شد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]»، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
+* صحن جواد الائمه(ع)؛ این صحن که بیش از ۱۵۰۰۰ متر مربع وسعت دارد بر روی رودخانهٔ قم‌رود احداث شده است. این صحن با چهار ورودی اصلی و دو ورودی اضطراری در اواخر دههٔ ۸۰ احداث شد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]» سایت سفر در ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
-*صحن پیامبر اعظم؛ ساخت این صحن از اواخر دهه ۸۰ آغاز شد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]»، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
+*صحن پیامبر اعظم(ص)؛ ساخت این صحن از اواخر دهه ۸۰ آغاز شد.<ref>«[https://reiseniran.de/fa/%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D9%82%D9%85/ حرم حضرت معصومه]» سایت سفر در ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۳ خرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۱۴ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
-در حرم حضرت معصومه، شش رواق وجود دارد که بیشترشان دارای گنبدی، کوچک‌تر از گنبد اصلی حرم هستند. سه رواق ساختۀ صفویان، دو رواق ساختۀ قاجاریان و یک رواق مربوط به روزگار معاصر است.<ref name=":3" />
+در حرم حضرت معصومه(س) شش رواق وجود دارد که بیشترشان دارای گنبدی کوچک‌تر از گنبد اصلی حرم است. سه رواق ساختۀ [[صفویان]]، دو رواق ساختۀ [[قاجاریان]] و یک رواق مربوط به روزگار معاصر است.<ref>سجادی، صادق، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۶۰-۳۶۱.</ref>
 [[پرونده:سیر تحول حرم حضرت معصومه.JPG|چپ|300px|سیر تحول حرم حضرت معصومه]]
-=== ضریح و گنبد ===
+=== ضریح ===
-در سال ۴۳۱ق قبر حضرت معصومه با خشتهای کاشی زیبا آراسته شد.<ref name=":2">ستوده، منوچهر، کتابه‌های حرم مطهر حضرت معصومه(س) و حظیره‌های اطراف آن، قم، کتابخانهٔ حضرت آیة‌الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۷۵ش،</ref> در دوره‌های دیگر نیز تغییرات و تزئیناتی برای قبر در نظر گرفته شد.<ref>«[https://www.hawzahnews.com/news/939002/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B3-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%B2-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1 مروری بر تاریخچه ضریح مطهر حضرت معصومه(س)]»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۵ دی ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش.</ref> شاه تهماسب صفوی اطراف مرقد را ضریحی مزین به کاشی بنا نهاد. بعدا هم ضریحی از فولاد شفاف و مشبک در جلو آن نصب نمود تا از حُسن منظر بیشتری برخوردار باشد.<ref>«آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها سلام (قم)»، معارف اسلامی (سازمان اوقاف)، شماره ۲۹،  شهریور ۱۳۵۷ش، ص۵۶.</ref> در سال ۱۳۸۰ شمسی، ضریح حضرت معصومه مورد بازسازی کامل قرار  گرفت.<ref>«[https://www.isna.ir/news/95050112516/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86 سیر تاریخی ضریح مطهر حضرت معصومه (س) از آغاز تاکنون]»، ایسنا، تاریخ بازدید: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
+نخستین ضریح مرقد حضرت معصومه(س) ساختهٔ [[شاه‌ طهماسب اول]] است. شاه‌ طهماسب بعداً ضریحی دیگر از فولاد سفید و شفاف در اطراف ضریح پیشین نصب کرد. این ضریح در ۱۰۰۰ق توسط [[شاه‌ عباس اول]] صفوی با ضریح دیگری تعویض شد. فتحعلی‌ شاه قاجار این ضریح را در ۱۲۴۵ق با صفحاتی از نقره پوشاند و آن را بر فراز پایه‌ای از سنگ مرمر جای داد. ضریح فتحعلی‌ شاه یک‌بار در ۱۳۲۸ق و بار دیگر در ۱۳۶۵ق به علت فرسودگی مرمت شد و سرانجام در ۱۳۴۸ش شکل آن را تغییر دادند و بر ارتفاعش افزودند.<ref>سجادی، «آستانهٔ حضرت معصومه»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۵۹-۳۶۰.</ref> در سال ۱۳۸۰ ش، ضریح حضرت معصومه(س) مورد بازسازی کامل قرار  گرفت.<ref>«[https://www.isna.ir/news/95050112516/%D8%B3%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87-%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86 سیر تاریخی ضریح مطهر حضرت معصومه (س) از آغاز تاکنون]»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مرداد ۱۳۹۵، تاریخ بازدید: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش.</ref>
+=== گنبد ===
+نخستین گنبدی که بر فراز تربت فاطمه بنا شد، ساختة ابوالفضل عراقی در 457ق/1064م بود. در 925ق/1519م شاه‌بیگم صفوی این گنبد را ویران کرد و گنبدی دیگر ساخت که اکنون باقی است. در 1518ق/1803م به فرمان فتحعلی‌شاه با 000‘12 خشت زرین گنبد را بیاراستند. ارتفاع گنبد از سطح بام 16 متر و از سطح زمین 32 متر است. پیرامون خارجی آن 6/35 و پیرامون داخلی آن 66/28 و قطرش 12 متر است.
-اولین گنبد بر روی مرقد حضرت معصومه را به زنی زینب نام که برخی او را دختر امام جواد(ع) دانستند،<ref name=":1" /> نسبت داده‌اند.<ref>سجادی، «[https://www.cgie.org.ir/fa/article/257471/%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87 آستانه حضرت معصومه]»، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۱دی ۱۴۰۱ش.</ref> «امیر ابوالفضل عراقی» حاکم قم در دوره سلجوقیان، گنبد جدیدی بنا کردند.<ref>««آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها سلام (قم)»، معارف اسلامی (سازمان اوقاف)، شماره ۲۹،  شهریور ۱۳۵۷ش، ص۵۶.</ref> در سال ۹۲۵ق شاه بیگم دختر شاه اسماعیل صفوی، گنبد سابق را خراب و بقعه و قبه فاطمیه و صحن و گلدسته‌هایی را بنیان نهاد.<ref name=":0">«آستانه مقدسه حضرت معصومه علیها سلام (قم)»، معارف اسلامی (سازمان اوقاف)، شماره ۲۹،  شهریور ۱۳۵۷ش، ص۵۲.</ref> گنبد تغییر و تحولاتی داشت و آخرین مرتبه در دهه هشتاد شمسی مورد بازسازی قرار گرفت.<ref>فقیه میرزایی، حسین، «[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4780/39392/%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87%22%D8%B3%22 طرح بازسازی گنبد حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)]»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref>
+گنبد تغییر و تحولاتی داشت و آخرین مرتبه در دهه هشتاد شمسی مورد بازسازی قرار گرفت.<ref>فقیه میرزایی، حسین، «[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4780/39392/%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DA%AF%D9%86%D8%A8%D8%AF-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87%22%D8%B3%22 طرح بازسازی گنبد حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)]»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.</ref>
 [[پرونده:حرم قدیمی ۸.jpg|200px|چپ|وجود سنگ قبرها در صحن اتابکی]]
 === گلدسته ===