اختلاف آیت‌الله بروجردی با نواب صفوی: تفاوت میان نسخه‌ها

آیت الله بروجردی در حد اعلا و اوج اقتدار یک مرجع کل قرار داشتند. رفتار و منش آیت الله بروجردی به گونه‌ای بود که نزد بسیاری تداعی سکوت و بی‌عملی سیاسی را می‌کرد.<ref>روحبخش، رحیم، میراث آیت الله بروجردی، گفتگو تابستان 1380 شماره ۳۲.</ref> بروجردی معتقد بود سالم‌ترین خط مشی برای روحانیت این است که از سیاست عملی برکنار باشند. بروجردی هضم مرجعیت در حکومت، حتی حکومت اسلامی که فدائیان بدان معتقد بودند را نمی‌پسندید و مرجعیت را جدای از هر نوع حکومت حتی حکومت اسلامی لحاظ می‌کرد.<ref>شیرمحمدی بابا شیخعلی، حسین، شهیدانی، شهاب، بررسی و نقد جایگاه دین و دولت در اندیشه‌های سیاسی آیت الله بروجردی، تاریخ اسلام و ایران دوره جدید زمستان 1395 شماره 32 (پیاپی 122)</ref>

با وجود منش محتاطانه و متأملانه آیت الله بروجردی در سیاست، او دولت را در اجرای سیاست‌های ضداسلامی آزاد نمی‌گذاشت و موارد متعددی وجود دارد که اقدامات او در مقابله با سیاست‌های دولت‌های پهلوی اول و دوم را نشان می‌دهد.<ref>گورابی، سید یاسم، سیره عملی آیت الله العظمی بروجردی، علوم سیاسی باقرالعلوم پاییز 1389 شماره 51</ref> سلوک سیاسی آیت الله بروجردی، مدارا با مقام سلطنت از یک سو و تقویت مذهب تشیع در سطح ایران و جهان از سوی دیگر بود.<ref>امین، سید حسن، روحانیت و حاکمیت در عصر پهلوی‌ها: نگاهی به سیرهٔ سیاسی آیت الله حایری، آیات ثلاث و آیت الله بروجردی، حافظ، فروردین 1389 شماره ۶۸.</ref>

اختلاف نظر ماهوی فدائیان اسلام با مراجع، ناشی از برداشت‌ها و اجتهادها و شرایط زمان و مکان بود.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/news/7052/سیدهادی-خسروشاهی-در-گفت-وگو-با-تاریخ-ایرانی-الگوی-نواب-صفوی-با-مصباح-یزدی-تفاوت-دارد «سیدهادی خسروشاهی در گفت‌وگو با تاریخ ایرانی: الگوی نواب صفوی با مصباح یزدی تفاوت دارد.»،] سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref> فعالیت فدائیان اسلام در قم با فراز و فرودهایی همراه بود؛ اختلاف بین منتسبین به بیت آیت‌الله بروجردی و اعضا فدائیان اسلام منجر به درگیری آن‌ها شد و این مسئله حتی به قطع شهریه فدائیان اسلام و ضرب و شتم آنان انجامید.<ref>ویسمه، اعظم، [http://tarikhirani.ir/fa/news/7057/اختلافات-نواب-صفوی-و-آیت-الله-بروجردی-طلبه-جوان-در-برابر-رییس-حوزه- اختلافات نواب صفوی و آیت‌الله بروجردی/ طلبه جوان در برابر رئیس حوزه]، سایت تاریخ ایرانی، تاریخ درج مطلب:۱۳۸۹، تاریخ بازدید:۱۴۰۱.</ref>

عمده مشی آیت الله بروجردی، کناره‌گیری از سیاست بود، او در نهضت‌ها، کودتاها، جنبشها و فعالیت‌های انقلابی دوران عمرش هرگز نقشی ایفا نکرد و بر آن بود که با برحذر داشتن دین از سیاست، دین را بسازد. بر همین مبنا تنها اقدامات سیاسی او مختص دوران مرجعیت عامه وی است که به رهنمودهایی به دولتیان محدود می‌شود. آیت الله بروجردی خود گفته بود: «من در امور سیاسی دخالت نمی‌کنم… و کوشش من این است که روحانیت را از جنجال‌های سیاسی دور نگه دارم.»»<ref>ناظم‌زاده سیدعلی، [https://nazemzade.com/آیت-الله-بروجردی/ آیت‌الله بروجردی، فقیه ماندگار]، سایت سید علی ناظم زاده، تاریخ درج مطلب: ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.</ref>

مهمترین پیامد و تأثیر حرکت فدائیان اسلام آن است که برای نخستین بار عده‌ای از طلاب جوان خارج از سنت حوزه علمیه و مرجعیت دینی دست به فعالیت سیاسی می‌زنند. عصاره تفکر نواب درباره مشی قهر آمیز این بود که وقتی گروهی از دشمنان اسلام بر امور مسلمین سیطره یابند و مسلمانان نتوانند از دین و جامعه اسلامی دفع شر کنند، کشتن در غیر میدان جنگ از نظر اسلام تجویز می‌شود.<ref>فراتی، عبدالوهاب، رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام، فصلنامه 15 خرداد 1383 شماره ۲.</ref> نواب صفوی در کتاب «راهنمای حقایق» گسترش فساد و رواج بی‌دینی را عارضهٔ مدرنیسم و نظام پادشاهی می‌انگاشت. این در حالی بود که در تفکر سنت‌گرایان چنین پیوندی مشاهده نمی‌شد.<ref>فراتی، عبدالوهاب، رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر، شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام، فصلنامه 15 خرداد 1383 شماره ۲.</ref>