جایگاه علامه مجلسی: تفاوت میان نسخه‌ها

علامه مجلسی کتاب‌های [[اعتبار کتاب بحارالانوار|بحارالانوار]]، [[اعتبار کتاب حلیه المتقین|حلیةالمتقین]] و برخی دیگر از کتاب‌های مشهور و پرخواننده شیعه را تألیف کرده است. بحارالانوار را دایرةالمعارف بزرگ حدیثی شیعه دانسته‌اند و برای آن جایگاه شاخصی در میان جوامع روایی اسلامی و شیعی قائل شده‌اند. علامه مجلسی نویسنده پرکاری بود و آثار زیادی در رشته‌های مختلف علوم اسلامی با محوریت [[روایت|اخبار اهل‌بیت(ع)]] نوشت که پس از او مورد علاقه و محل رجوع عالمان شیعه شد. محققان قرار گرفتن علامه مجلسی در سلسله‌های متعدد اجازه روایت را نشان از مقبولیت قابل توجه او در میان علمای شیعه می‌دانند.

محمدباقر مجلسی در سال ۱۰۳۷ قمری در شهر اصفهان به‌دنیا آمد.<ref>سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی، وقایع السنین و الاعوام، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ص ۵۰۸.</ref> پدر او [[محمدتقی مجلسی]] از دانشمندان مشهور زمان خود بود. به جز پدر، جد پدری و جد مادری و خواهر مجلسی هم اهل علم بودند.<ref name=":0">علی دوانی، علامه مجلسی بزرگمرد علم و دین، تهران، انتشارات امیرکبیر، ص ۱۳–۲۴.</ref> این خاندان نَسَب خود را به [[ابونعیم اصفهانی]]، محدث مشهور قرن پنجم قمری، می‌رساندند.<ref name=":0"/> مجلسی تحصیلات خود را تا بیست و پنج سالگی به‌پایان رساند و پس از آن به تألیف آثار علمی و تدریس پرداخت.<ref>حسن طارمی، علامه مجلسی، تهران، انتشارات طرح نو، ص ۱۱–۱۳.</ref>

علامه مجلسی به همه علوم رایج زمان خود پرداخت و در آنها مهارت یافت. این مهارت بیشتر از مطالعه گسترده او به دست آمده بود.<ref>حسن طارمی، علامه مجلسی، تهران، انتشارات طرح نو، ص ۱۵–۱۶.</ref> مجلسی پس از چندی به این نتیجه رسید که علم حقیقی علمی است که از [[قرآن]] و اخبار اهل‌بیت(ع) گرفته شود. به همین دلیل، تلاش علمی خود را متمرکز بر روایات اهل بیت(ع) کرد که حاصل آن تألیف آثاری با محوریت روایات ائمه شیعه(ع) شد.<ref>محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۱، ص ۲–۳.</ref> مجلسی را جزو [[عالمان مشهور اخباری|عالمان اخباری]] معتدل به‌شمار برده‌اند. رویکرد اخباری او را در میانه اخباری‌گری صرف و اجتهادمحوری محض به‌حساب آورده‌اند.<ref>ابراهیم بهشتی، اخباریگری تاریخ و عقاید، قم، انتشارات دارالحدیث، ص ۱۴۸.</ref>

توانایی علامه مجلسی در دانش‌های حدیثی مورد اتفاق علمای شیعه است.<ref>حسن طارمی، علامه مجلسی، تهران، انتشارات طرح نو، ص ۸.</ref> هرچند بر دیدگاه و روش علامه مجلسی در باب نقل و تفسیر روایات نقدهایی به‌خصوص در دوره معاصر وارد شده است.<ref>برای نمونه‌ای از این نقدها ن. ک: محمدعلی التسخیری، «ملاحضات حول التعلیقات المرحوم المجلسی علی الاحادیث فی کتاب العقل و العلم و الجهل»، یادنامه مجلسی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج ۳، ص ۹۵–۱۰۲، السید محسن الامین، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج ۹، ۱۸۳؛ سید محمدحسین طباطبایی، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، ج۳، ص ۲۱–۷۹.</ref> عالمان بزرگ شیعه از جایگاه والای مجلسی در مقام یک محدث سخن گفته‌اند. [[شیخ حر عاملی]]، محدث مشهور هم‌روزگار با مجلسی، او را «سرور بلندمرتبه ما»، «عالم فاضل ماهر»، «محقق دقیق»، «علامه دانا»، «محدث مورد اعتماد» و «جامع همه خوبی‌ها و فضائل» می‌خواند.<ref>محمد بن الحسن الحر العاملی، امل الآمل فی علماء جبل، مکتبة الأندلس، ج ۲، ص ۲۴۸.</ref> [[محمد بن علی اردبیلی]]، عالم علم رجال و نویسنده جامع الرواة و شاگرد مجلسی، شخصیت مجلسی را از نظر والایی قدر، عظمت شأن، دقت نظر، وثاقت و امانت در نقل حدیث و تبحر در علوم عقلی و نقلی مشهورتر از آن می‌شمرد که گفته شود و در کلام بگنجد.<ref>محمد بن علی الاردبیلی الغروی الحائری، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الفرق و الاسناد، بیروت، دارالاضواء، ج ۱، ص ۱.</ref> [[شیخ انصاری]]، فقیه و اصولی بزرگ قرن سیزدهم قمری، مجلسی را محدثی خبیر و غواص دریاهای انوار اخبار ائمه اطهار(ع) برمی‌شمرد.<ref>شیخ مرتضی انصاری، فرائدالاصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، ج ۱، ص ۳۳۹.</ref>

تألیفات مجلسی عمدتاً فراهم‌آمده از اخبار [[اهل بیت(ع)|اهل‌بیت(ع)]] است و موضوع آنها فقه، کلام، تاریخ و اخلاق است. مهم‌ترین اثر علامه مجلسی را [[بحارالانوار]] دانسته‌اند که دایرةالمعارفی روایی در موضوعات مختلف است. این کتاب یکی از مهم‌ترین منابع روایی شیعه از حیث جمع‌آوری روایات برشمرده شده است. از دیگر آثار عربی مجلسی می‌توان به شرح بر [[کتاب کافی]] با عنوان [[مرآة العقول]] و شرح بر کتاب [[تهذیب الاحکام]] با عنوان [[ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار]] اشاره کرد.<ref>حسن طارمی، علامه مجلسی، تهران، انتشارات طرح نو، ص ۱۲۲–۱۲۳.</ref>

نقدهای وارد شده بر آثار علمی علامه مجلسی عموماً بر نوع نگاه او به روایات و نحوه گزینش و تفسیر آنها بر می‌گردد. این نقدها بیشتر متوجه مهم‌ترین کتاب او بحارالانوار بوده است.<ref>برای نمونه‌ای از این نقدها ن. ک: سید جلال‌الدین آشتیانی، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، انتشارات امیرکبیر، ص ۹۲۸؛ نیز: سید محمدحسین طباطبایی، مجموعه رسائل، قم، بوستان کتاب، ج۳، ص ۲۱–۷۹.</ref> [[مستشرقان]] نقدهایی بر فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی مجلسی ذکر کرده‌اند؛ [[سر جان ملکم]] (۱۷۶۹ – ۱۸۳۳م)، دیپلمات و نویسنده انگلیسی، در کتاب خود درباره تاریخ ایرانْ علامه مجلسی را متهم به آزار و تعقیب دگراندیشان دینی، از جمله [[صوفیان]]، و پیروان سایر ادیان می‌کند.<ref>سر جان ملکم، تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران، انتشارات افسون، ج ۱، ص ۴۰۱–۴۰۲.</ref> [[ادوارد براون]] (۱۸۶۲–۱۹۲۶م)، مستشرق مشهور انگلیسی، نیز در کتاب تاریخ ادبیات خود مجلسی را متهم به بی‌رحمی و تعصب دینی در ماجرای تعقیب و قتل صوفیان می‌کند.<ref>ادوارد براون، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه غلامرضا رشید یاسمی، تهران، انتشارات مروارید، ج ۴، ص ۱۱۵.</ref> اتهام آزار اقلیت‌های دینی و دگراندیشان مذهبی از سوی مستشرقان دیگری نیز به علامه مجلسی وارد شده است. لارنس لکهارت،<ref>لارنس لکهارت، انقراض سلسله صفویه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ص ۶۲–۶۴.</ref> رُهِر بُرن،<ref>رُهر بُرن، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ص ۵۷–۵۸</ref> [[کامل مصطفی الشیبی]]<ref>کامل مصطفی الشیبی، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر، ص ۳۹۹–۴۰۰.</ref> و [[رودی مته]]<ref>رودی مته، زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، انتشارات نامک، ص ۳۱۱.</ref> از جمله این افراد به‌شمار می‌روند. [[پرونده:کتاب علامه مجلسی نوشته حسن طارمی.jpg|بندانگشتی|کتاب علامه مجلسی نوشته حسن طارمی|304x304پیکسل]]عده‌ای از محققان از جمله علی دوانی،<ref>علی دوانی، علامه مجلسی بزرگمرد علم و دین، تهران، انتشارات امیرکبیر، ص ۴۸۹–۵۱۹.</ref> [[رسول جعفریان]]،<ref>رسول جعفریان، صفویه در عرصه دین فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ج ۲، ص ۵۸۶–۵۹۳.</ref> [[حامد الگار]]<ref>حامد الگار، «علامه مجلسی از دیدگاه خاورشناسان»، کتاب ماه دین، ش ۳۴، ص ۶۶–۷۰.</ref> و سید ابراهیم سیدعلوی<ref>سید ابراهیم سیدعلوی، «مجلسی از دیدگاه مستشرقان و ایرانشناسان»، کیهان اندیشه، ش ۳۱، ص ۷۴–۸۶</ref> برخی از این اتهامات به علامه مجلسی را رد کرده و به دفاع از او پرداخته‌اند. از نظر آنان برخی از این اتهامات از نظر تاریخی کذب است و برخی دیگر با تفسیری نادرست ارائه شده است.

 

* علامه مجلسی بزرگمرد دین و علم، علی دوانی، انتشارات امیرکبیر.

* شناخت‌نامه علامه مجلسی، به‌کوشش مهدی مهریزی و هادی ربانی، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.