تفاوت معنای اثم، سیئه، ذنب و معصیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

فرق بین اثم و سیئه و ذنب و معصیت چیست؟

یکی از مفاهیمی که در قرآن کریم با الفاظ مختلف و گوناگون بیان شده و در ابتدای نظر به آن‌ها انسان فقط یک چیز از آن‌ها برداشت می‌کند. مفهوم گناه است که در قرآن کریم در جاهای مختلف با واژه‌های گوناگون هم چون، اثم، سیئه، ذنب، معصیت، فسق و فساد و منکر و… به آن اشاره کرده است. در زبان فارسی سرپیچی از دستور مولی، گناه نامیده می‌شود در حالی که این سرپیچی امکان دارد حالات گوناگون داشته و در جایگاه‌های متعدد و در شرایط مختلف صورت پذیرد. ولی در زبان عرب به خصوص در قرآن کریم، برای لحاظ کردن همهٔ این جزئیات، کلمات متعددی وضع گردیده است که هر یک وجه خاصی از این نافرمانی را بیان می‌کند.

کلمهٔ اثم با مشتقات مختلف، ۴۸ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است. اسمی است برای افعالی که مانع رسیدن به ثواب و پاداش است و نیز در معنای تأخیر و درنگ کردن و ممانعت است.<ref>راغب اصفهانی، المفردات، ماده اثم.</ref> مرحوم شعرانی می‌نویسد: اثم عبارت از گناه یا مَنقَصَت نفسانی است که از مخالفت امر پروردگار برای انسان حاصل می‌شود. و به نظر می‌رسد که چون گناه در فاعل آن نقصان به وجود می‌آورد، لذا آن را اثم گویند و از آن لحاظ که مخالفت امر خدا است، عصیان گفته می‌شود.<ref>شعرانی، ابو الحسن، نثر طوبی، تهران، کتاب فروشی اسلامی، ۱۳۹۸ش، ج۱، ص۷ و ۸.</ref> و به‌طور کلی با توجه به آیاتی که در آن‌ها واژهٔ اثم و مشتقات آن به کار رفته است، می‌توان دریافت که این واژه، مشعر به زیان و منقصت در اثر گناه است.

در لغت به هر چیزی که انسان را از امور دنیوی یا اخروی و حالات نفسانی و بدنی و همچنین به خاطر از دست رفتن مال و جاه و از دست رفتن دوست، اندوهگین سازد. اطلاق می‌شود. و سیئه که از سوء اخذ شده است به عمل زشت نیز گفته می‌شود که نقطه مقابل حسنه است.<ref>راغب، همان، ماده سیئه.</ref> این که به کار زشت سیئه گفته شده و آن را به برهم خوردن چهره‌ها نسبت می‌دهد، به این خاطر است که همواره در اثر گناه و کار زشت غم در چهره ظاهر می‌شود.

ذنب یعنی گناه و جمع آن ذنوب است که حدود ۳۹ بار در قرآن کریم به کار رفته است. در لغت عربی هر چیزی که خوار و عقب مانده باشد، ذنب گویند و به همین خاطر به دم اسب نیز ذنب گویند. و به‌طور استعاره در هر کاری که عاقبتش ناروا و ناگوار است و به اعتبار دنباله چیزی به کار برده شده است.

برخی از مفسرین نیز در معنای ذنب گفته‌اند: هر عمل نیکو که فوت آن پشیمانی آورد و توبه از آن معقول باشد نیز ذنب نامیده می‌شود. هر چند مرتکب آن مستحق عقاب نباشد، بلکه هر چه دنباله اش حسرت آورد. مانند آن که نماز صبح را برای آن که خواب مانده ترک کند.<ref>شعرانی، همان، ج۱، ص۲۷۹.</ref>

معصیت که از عصیان است به معنای نافرمانی است و به هر نوع سرپیچی فارغ از ویژگی و شرایط آن معصیت گفته می‌شود. که با مشتقاتش به دفعات ۳۱ بار در آیات قرآن کریم به کار رفته است و در اصطلاح عدم امتثال امر مولا و عدم اجتناب از نهی مولای واجب الاطاعه را عصیان و معصیت گویند.<ref>لسان العرب، ج۱۵، ص۶۷.</ref> لذا مشاهده می‌شود که معصیت در برابر اطاعت، قرار دارد؛ یعنی کسی که اطاعت امر مولا و پروردگار خویش را نکند، معصیت کار است. حالا هر نوع نافرمانی که باشد. در حدیثی از رسول خدا(ص) نقل شد است که حضرت فرمودند: خداوند بر شما مسلمین اطاعت و فرمانبری از من را واجب کرده است و از نافرمانی و معصیت من شما را نهی فرموده است.<ref>ابو حمزه ثمالی، تفسیر قرآن، نشر الهادی، ۱۴۲۰ق، ص۲۰۰.</ref>