۱۱٬۹۱۳
ویرایش
ابرابزار
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
(ابرابزار) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ویرایش}} | {{ویرایش}} | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
معنای لفظی و اصطلاحی برزخ چیست؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
حقیقت عالم برزخ چگونه است و با عالم مثالی که فیلسوفان می‌گویند، چه ارتباطی دارد؟ | |||
وجود برزخ و | وجود برزخ و برخی از اوصاف آن، به کمک آیات، روایات و نیز دلایل عقلی ثابت شد. اما اینکه این عالم کجاست؟ آنجا ارواح با آبدان مثالی چه وضعیتی دارند؟ و… ; نیازمند تحقیق جداگانه ای است که اینجا در حد توان بیان می‌شود. | ||
حضرت | حضرت امیر(ع) دربارهٔ حیات برزخیان می‌فرماید: | ||
اگر آنچه بر مردگان | اگر آنچه بر مردگان آشکار شده است، بر شما آشکار می‌شد، از ناراحتی و ترس فریاد می‌کشیدید و پس از آن، هر چه از رهبران دینی می‌شنیدید، پیروی می‌کردید؛ ولی آن حقایق]برزخی[از شما پوشیده است و به زودی]در اثر مرگ [پرده‌ها کنار می‌رود.<ref>محمد باقر شریعتی، معاد در نگاه عقل و وحی، ص۳۰۲، به نقل از: نهج البلاغه، کلام ۱۰.</ref> | ||
یعنی حقیقت برزخ را اولیای الهی می‌دانند و ما پیش از مرگ، به زوایای نهان آن جهان گسترده پی نمی‌بریم; از این رو می‌گویند که انسان در این جهان، مانند بچه، در رحم مادر است. اگر چه برایش از جهان بیرون رحم بگویند، تا به این دنیا قدم ننهد، درکش از این جهان ناقص است. | |||
در مباحث | در مباحث عقلی و فلسفی، طی مقدمات و براهین ویژه ای، ثابت شده است که میان دنیا و عالم اسمای الهی، دو عالم (تجرّد و مثال) وجود دارد. سرچشمه ی عوالم هستی از خداوند، طبق ترتیب است. اول: عالم تجرّد و جبروت است که موجوداتی برتر و دارای سعه ی خاص اند و ماده و آثار مادی ندارند; دوم: عالم مثال (برزخ) یا ملکوت است که تنها اشکال ماده را دارند و جرم و جسم آن را ندارند; سوّم: عالم جسم و نظام مادی است که عالم شهادت و ناسوت است. از نظر وجود، عالم تجرّد نزدیک‌ترین و عالم مادی دورترین عالم به مبدأ متعال هستند; از این رو در عالم تجرّد، نقص نیست و در عالم مادی نقص و محدودیت و تدریج و قوه است. | ||
(قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ | (قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی)<ref>اسراء: ۸۵.</ref> یعنی از عالم بالاست نه از سنخ موجودات زمینی. امام علی(علیه السلام) در وصف موجودات مجرّد فرمود: | ||
صور | صور عاریه عن المواد عالیه ]خالیه[ من القوه و الاستعداد... . | ||
حقایق و صورت‌های برتر از ماده‌ها و خالی از قوه و استعدادها هستند. | |||
در | در این عالم موجودات، قید و محدودیت ندارند. | ||
اما | اما نورانی بودن و تجرّد عالم مثال، به عالم تجرّد مشابه است; ولی از نظر آثار مادی، مشابه عالم مادی است; از این رو برزخ و میان این دو عالم است.<ref>جلال الدین آشتیانی، شرح زاد المسافر، ص۳۶۰.</ref> | ||
عالم | عالم مثالی یا برزخی، ظهور عالم مجرد است و معلول آن عالم است. عالم تجرّد بر آن محیط است. اشیای عالم مثالی، به قالب‌ها و اندازه‌ها محدود است; ولی از مواد عاری اند. شیخ بهایی از امام صادق(علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: | ||
ما من مؤمن الّا و له مثال | ما من مؤمن الّا و له مثال فی العرش و...<ref>محمد مظاهری، الانسان و عالم البرزخ، ص۶۰، به نقل از: شیخ بهائی، مفتاح الفلاح، فصل اعمال وقت الزوال.</ref> | ||
به هر حال، عالم مثال، | به هر حال، عالم مثال، جزئی از عالم مادی نیست تا مکان و محدوده داشته باشد; بلکه عالم مثال، در باطن عالم ماده وجود دارد. عالم مثال وسیع تر از عالم ماده و نافذ و محیط است. همچنین نامرئی و نامحسوس است. عالم مثال، خیالی نیست; بلکه چون آثار مادی را ندارد، قوی تر از عالم ماده است.<ref>غرویان، ص۱۲۰.</ref> | ||
گستردگی عالم مثال و برزخ، به حدی است که دنیا در مقایسه با آن، مانند انگشتری در بیابان است.<ref>رفیعی قزوینی، زندگی پس از مرگ، ص۷۷.</ref> | |||
حقایق دنیایی، تابش‌های ضعیفی از حقایق مثالی و قائم به عالم مثال اند. عالم مثال، بر این عالم محیط و باطن این عالم است. به گونه ای که اگر عالم مثال نبود، عالم ماده نیز نبود. اگر عالم مجرّد نبود، عالم مثال نبود، و اگر ذات خداوند نبود، هیچ‌کدام نبودند. | |||
پس هر آنچه در عالم ماده وجود دارد، | پس هر آنچه در عالم ماده وجود دارد، کامل آن در عالم مثال و کامل تر آن، در عالم تجرّد وجود دارد. | ||
چرخ با | چرخ با این اختران نغز و خوش زیباستی *** صورتی در زیر دارد آنچه در بالاستی | ||
این سه عالم از هم جدا و در عرض هم نیستند; بلکه ظاهر و مظهر، محیط و محاط برهم هستند. | |||
(وَ إِنْ مِنْ | (وَ إِنْ مِنْ شَیْء إِلاّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاّ بِقَدَر مَعْلُوم)<ref>حجر: ۲۱; «و چیزی از موجودات نیست، مگر آنکه خزاین آنها نزد ماست و مگر به اندازه ی معلوم تنزل نمی‌دهیم».</ref>; یعنی از هر چیزی و موجودی که محدود و مقدور شده‌اند، نزد خداوند خزانه و مطلق آن موجود است. این گونه آیات، دست کم به دو عالم اشاره دارد. آیه ی (وَ ما مِنْ غائِبَه فِی السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلاّ فِی کِتاب مُبِین)<ref>نمل: ۷۵; «و هیچ موجود پنهانی در آسمان و زمین نیست، مگر اینکه در کتاب مبین، ثبت است».</ref> و ده‌ها آیه ی دیگر نیز مؤید همین مطلب اند. | ||
انسان افزون بر بدن | انسان افزون بر بدن مادی، بدن برزخی نیز دارد. روح بر آن بدن سیطره ی کامل دارد. انسان در ادراکات خیالی خود با خیال منفصل (برزخ) متصل می‌شود و هنگام خواب و پس از مرگ، به عالم برزخ می‌رود. اهل کشف در بیداری نیز با برزخ مأنوس اند. این، همان برزخ صعودی است که محل ثواب و عقاب ارواح است; برخلاف برزخ نزولی که بهشت آدم آنجا بوده است در برزخ صعودی، برخی صورت‌ها در بند هستند و برخی مانند انبیا و شهیدان آزادند.<ref>حداد عادل، دانشنامه ی جهان اسلام، ج۳، ص۸۲.</ref> | ||
از | از توضیحاتی که ذکر شد، به دست می‌آید که مباحث عالم مثال، در فلسفه و حکمت متعالی، با برزخ در مباحث معاد، همخوانی بسیاری دارد. طبق تقریر برزخ نزولی، افزون بر وجودِ مادیِ محسوس، وجود مثالیِ لطیفِ عاری از ماده ثابت شده است که مقبول مباحث معاد است. | ||
طبق | طبق تقریر برزخ صعودی، حالت پس از مرگ تا برپایی رستاخیز توجیه می‌شود و تصریح‌هایی مانند: در بند بودن، آزاد بودن و... همه از عذاب و ثواب در قالب مثالی حکایت دارد که مقبول مباحث معاد است. | ||
شاید به دلیل همین تناسب است که محقق لاهیجی، برخی از اخبار مانند: معراج، آسمان‌های هفت‌گانه، عالم قبر و ملائکه را اشاره‌هایی برای عالم مثال می‌داند و روایات دیگری را تصریح به این امر می‌داند. مانند این روایت از امام صادق(علیه السلام): | |||
در عرش | در عرش برای هر مؤمنی مثالی است. هر گاه این شخص مؤمن ]در این دنیا[ به رکوع و سجده می‌پردازد، مثال او نیز چنین کند، در این هنگام ملائکه او را می‌بینند. پس برای او درود می‌فرستند و استغفار می‌کنند.<ref>محمد مظاهری، الانسان و عالم البرزخ، ص۶۰، به نقل از: (شیخ بهائی)، مفتاح الفلاح،.</ref> | ||
نکته ی شایان یادآوری اینکه به قول محی الدین عربی باید دانست، برزخی که ارواح پس از مرگ به آنجا می‌روند (برزخ صعودی) غیر از برزخی است که میان عالم مجرد و عالم اجسام قرار دارد (برزخ نزولی). | |||
صورت‌هایی که در برزخ صعودی، به ارواح ملحق می‌شوند; صورت کارهایی است که در دنیا انجام شده است، به خلاف صورت‌های که در برزخ نزولی اند. خلاصه هر دو برزخ در این مشترک هستند که عاری از ماده و مشتمل بر صورت‌ها و مقادیرند.<ref>جلال الدین آشتیانی، شرح زاد المسافر، ص۳۶۲ و ۳۶۳.</ref> | |||
بنابراین، برزخ موجود بعد از دنیا، برزخ صعودی است و برزخ حاصل از تنزلات وجودی، برزخ قبل از دنیاست که به آن جنت نزولی و به جنت بعد از دنیا که حاصل نتایج اعمال است، برزخ صعودی گفته‌اند و مسلم است که مراتب تنزلات غیر از مراتب معارج است.<ref>همان، ص۲۲۷.</ref> | |||
عالم برزخ و | عالم برزخ و همخوانی آن با عالم مثال: | ||
امام صادق( | امام صادق(علیه السلام) در پاسخ شخصی که خیال می‌کرد، روح پس از مرگ در قالب پرنده ای منتقل می‌شود، فرمود: «خیر; کرامت مؤمن، بالاتر از این است که در قالب پرنده ای قرار داده شود; بلکه ارواح آنها در بدن‌هایی مانند و مثل بدن‌های ]دنیایی[ آنها قرار می‌گیرد».<ref>الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۱.</ref> | ||
در | در روایت دیگر فرمود: | ||
ارواح مؤمنان بر | ارواح مؤمنان بر درختی از بهشت هستند. از غذا و نوشیدنی‌های آنجا می‌خورند، می‌آشامند و می‌گویند: «خداوندا، رستاخیز را بر پا دار. آنچه را به ما وعده داده‌ای، حتمی و بازماندگان ما را به پیشینیان ما ملحق فرما.<ref>همان، ح ۲، حدیث بعدی به جای بر درختان، در خانه‌های بهشتی آمده است.</ref> | ||
دلالت | دلالت این حدیث، بر هر سه عالم مادی، برزخ و قیامت بسیار واضح است. | ||
این روایت، بسیار آشکار، از بدن مثالی و عالم برزخی سخن می‌گوید: | |||
... | ... وقتی خداوند ]روح شخصی را[قبض می‌کند، این روح به قالبی مانند قالب دنیایش منتقل می‌شود. روح در این قالب]جدید [می‌خورد و می‌آشامد. هر گاه کسی نزد او آید، او را به همان صورتی می‌شناسد که در دنیا بود.<ref>همان، ص۲۴۵، ح ۶.</ref> | ||
طبق | طبق این حدیث، ارواح در عالم برزخ، جسم لطیفی دارند که کاملاً مانند جسم مادی دنیایی آنهاست، به گونه ای که کاملاً قابل شناسایی است. | ||
امام | امام علی(علیه السلام) در توضیح این مطلب که ارواح مؤمنان در نجف ساکن هستند، می‌فرماید: | ||
در | در این وادی ارواح هر زن و مرد مؤمنی، در قالبی از نور، بر منابر نور است.<ref>عبدالله شبّر، حق الیقین، ج۲، ص۳۷۳.</ref> | ||
امام صادق( | امام صادق(علیه السلام) در پاسخ کسی که از ارواح پس از مرگ می‌پرسید، فرمود: | ||
روحش از بدن او به | روحش از بدن او به بدنی مثل آن منتقل می‌شود و به همان شکل ]است [ تا روز قیامت سزای اعمال خود را می‌بیند. پس آن گاه که خداوند اجساد قبور را برانگیخت، جسدش انشاء می‌شود و روحش به آن بر می‌گردد و محشور می‌شود... .<ref>همان، ص۳۸۰.</ref> | ||
در | در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: | ||
هر | هر مؤمنی در عرش مثالی دارد.<ref>محمد مظاهری، الانسان و عالم البرزخ، ص۶۰.</ref> | ||
شیخ مفید(رحمهم الله) در توضیح عذاب و نعمت اهل قبور، می‌فرماید: | |||
خداوند | خداوند برای آنها بدن‌هایی مانند بدن‌های دنیایی آنها، قرار می‌دهد که با آن مؤمنان متنعم و کافران معذب می‌شوند. این بدن‌ها غیر از بدن‌هایی است که در قبر دیده و با گذشت روزگاران متلاشی می‌شوند و این عذاب‌ها و نعمت‌ها، در مکانی غیر از قبر ظاهری است. | ||
این توجیه، با مبنای ما (بقای روح بدون بدن مادی) سازگار است. چنان‌که حقیقت انسانی که مکلف است، حقیقتی خارج از این جواهر و اعراض (جسمانی دنیایی) است. روایات نیز، همین مبنا را تأیید می‌کنند.<ref>شیخ مفید، اوائل المقالات، ص۸۸ و ۸۹.</ref> | |||
مرحوم | مرحوم مجلسی(رحمه الله) پس از اثبات برزخ از آیات قرآن می‌فرماید: | ||
در | در احادیث بسیاری، از طرق عامه و خاصه مذکور است که پس از مفارقت روح از بدن دنیایی، روح به بدن لطیفی مثل بدن دنیا تعلق می‌گیرد که در لطافت، مثل جسم‌های ملائکه و جن است. با آن بدن حرکت و پرواز می‌کند.<ref>حق الیقین، ص۴۷۳.</ref> | ||
لحظه | لحظه ای که روح از بدن عنصری مفارقت می‌کند، با بدن مثالی وارد برزخ می‌شود. این بدن‌های مثالی به گونه ای لطیف اند که اگر صد هزار نفر هم در یک فضا جمع شوند، هرگز تنگی رخ نمی‌دهد. مانند افتادن هزاران تصویر در یک آینه.<ref>رفیعی قزوینی، زندگی پس از مرگ، ص۷۷.</ref> | ||
از | از بیان قرآن و دیگر نوشته‌ها بر می‌آید که نزدیک‌ترین حالت به برزخ، حالت خواب است: | ||
خداوند ارواح را هنگام مرگ قبض | خداوند ارواح را هنگام مرگ قبض می‌کند و ارواحی را که نمرده‌اند نیز هنگام خواب قبض می‌کند. سپس ارواح کسانی را نگه می‌دارد که فرمان مرگشان را صادر کرده است و ارواح دیگری را (که باید زنده بمانند) بازمی‌گرداند.<ref>زمر: ۴۲.</ref> | ||
البته | البته معنای این سخن این نیست که عالم برزخ و مثال، خیالی هستند; بلکه مراد، تصور دنیای دیگر است. یعنی روح با بدن لطیف، درد می‌کشد، لذت می‌برد، فرا می‌گیرد، یاد می‌دهد و... . از این رو روایت می‌گوید: | ||
در | در امت‌های نخستین خواب دیدن نبود. بعدها که خداوند به سوی قومی پیامبر فرستاد، تا آنها را به اطاعت خداوند بخواند و از بهشت و جهنم برای آنها بگوید; برای اینکه آن قوم، معنا و حقیقت بهشت و جهنم (دنیای دیگر) را تصور کنند، خواب دیدن مقرر شد.<ref>بحار الانوار، ج۶، ص۲۴۳، ح ۶۸.</ref> | ||
روح در | روح در دنیا با جسم سنگین مادی، زنده و در تکاپو است، اما بدنِ برزخی، سبک است و وزن و جرم ندارد; اما شکل، کیفیت و مقدار دارد. | ||
صدر | صدر المتألهین، دلایلی قوی، اقامه کرده است، برای اینکه عالم خیال متصل، مجرد است. او در آثار خود، به روشنی قائل شده است که برزخ و مثال منفصل وجود دارد و عبور از برزخ را برای وصول به قیامت، از ضروریات مسائل حکمیّه می‌داند.<ref>حسینی تهرانی، معادشناسی، ج۲، ص۱۹۳.</ref> | ||
بنابراین مطالب و بر اساس آیات، برزخ در مسیر لقای رب و قیامت قرار گرفته و عالمی است که باید انسان، آن را پشت سر بگذارد<ref>محمد شجاعی، معاد یا بازگشت به سوی خدا، ص۲۱۲ـ۲۳۱.</ref>;(وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ).<ref>مؤمنون: ۱۰۰.</ref> عالم برزخ را عالم مثال می‌گویند، چون نمونه ای از عالم قیامت است و به اندازه ی خودش از آن حکایت می‌کند.<ref>معادشناسی، ج۳، ص۲۸; یادنامه ی شهید مطهری «حیات پس از مرگ»; محمد حسین طباطبایی،المیزان، .</ref> | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی = | ||
|شاخه فرعی۱ = | |شاخه فرعی۱ = | ||
|شاخه فرعی۲ = | |شاخه فرعی۲ = | ||
|شاخه فرعی۳ = | |شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه = | ||
| تیترها = | | تیترها = | ||
| ویرایش = | | ویرایش = | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی = | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر = | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت = | ||
| کیفیت = | | کیفیت = | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||