ویکی پاسخ

حکم نجاست کافر: تفاوت میان نسخه‌ها

صفحه بحث

حکم نجاست کافر (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۲۷

۲٬۸۶۰ بایت حذف‌شده ،  ‏۳ آوریل ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵: خط ۵:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
قبل از پرداختن به پاسخ سؤال مزبور، ابتدا کافر را تعریف می‌کنیم: کافر یعنی کسی که منکر خداست یا برای خدا شریک قرار می‌دهد یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیا محمد بن عبدالله-صلی الله علیه وآله- را قبول ندارد یا در این موارد شک دارد که چنین کسی نجس است. نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مسلمانان جزء دین اسلام می‌دانند (مانند نماز و روزه) منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است، و انکار آن چیز برگردد به انکار خدا یا توحید یا نبوت نجس می‌باشد. و اگر ضروری دین بودن آن را نداند به طوری که انکار آن به انکار خدا یا توحید یا نبوت برنگردد بهتر آن است که از او اجتناب کند. تمام بدن کافر، حتّی مو و ناخن و رطوبت‌های او نجس است.<ref>موسوی خمینی، سید روح الله، رسالهٔ توضیح المسائل، مرکز نشر فرهنگی رجا، ۱۳۶۶، ص۲۴، مسئلهٔ ۱۰۶ و ۱۰۷.</ref>
کافر به دو دسته تقسیم می‌شود: کافر کتابی که معروف به اهل کتاب است و کافر غیرکتابی. در خصوص کافر غیرکتابی ظاهراً همهٔ علما حکم به نجاست کرده‌اند و کسی در نجاست آن تشکیک نکرده‌ است. اما دربارهٔ نجاست کافر کتابی که عبارت است از یهود، نصارا و مجوس علما اختلاف دارند، که آن هم ناشی از اختلاف در روایات است. روایات دو دسته‌اند، دسته‌ای از روایات بر نجاست کافر کتابی دلالت دارد، و در مقابل روایاتی، ناظر بر طهارت آنان است. به تبع روایات، علما هم به دو دسته تقسیم شده‌اند.


بحث تفصیلی نجاست کفار نیازمند تحقیق و بررسی جداگانه است. امّا آنچه که در این‌جا می‌توان به عنوان پاسخ به سؤال مذکور ارائه داد، چنین است:
== کافران اهل کتاب ==
 
دربارهٔ نجاست کافر کتابی عمدتاً دو دیدگاه وجود دارد: طرفداران نجاست کافر کتابی می‌گویند روایات دال بر نجاست ناظر بر نجاست ذاتی آنان است؛ یعنی کافر کتابی ذاتاً نجس است. قائلین به طهارت کافر کتابی معتقدند که روایات دال بر نجاست ناظر بر نجاست عرضی است. به این معنا که کافر کتابی ذاتاً نجس نیست و نجاستش عرضی است چون در خواراک، پوشاک و نوشیدنی‌ها به‌طور معمول با چیزهایی سرو کار دارند که اسلام آن‌ها را نجس می‌داند. مانند مشروبات الکلی، شراب، گوشت خوک و پوست حیوانات ذبح نشده و… که تماس آن‌ها موجب نجاست کفار کتابی می‌شود؛ بنا بر این اگر بدن آن‌ها به این چیزهای نجس آلوده نباشد پاک است.
کافر به دو دسته تقسیم می‌شود: کافر کتابی که معروف به اهل کتاب است و کافر غیرکتابی.
 
در خصوص کافر غیرکتابی ظاهراً همهٔ علما حکم به نجاست کرده‌اند و احدی در نجاست آن تشکیک نکرده‌است. امّا دربارهٔ نجاست کافر کتابی که عبارت است از یهود، نصارا و مجوس علما اختلاف دارند، که آن هم ناشی از اختلاف در روایات است. روایات دو دسته اند، دسته ای از روایات بر نجاست کافر کتابی دلالت دارد، و در مقابل عده ای از روایات، ناظر بر طهارت آنان است. به تبع روایات، علما هم به دو دسته تقسیم شده‌اند، به تعبیر دیگر: دربارهٔ نجاست کافر کتابی عمدتاً دو دیدگاه وجود دارد: طرف داران نجاست کافر کتابی می‌گویند روایات دال بر نجاست ناظر بر نجاست ذاتی آنان است؛ یعنی کافر کتابی ذاتاً نجس است. قائلین به طهارت کافر کتابی معتقدند که روایات دال بر نجاست ناظر بر نجاست عرضی است. به این معنا که کافر کتابی ذاتاً نجس نیست و نجاستش عرضی است چون در خواراک، پوشاک و نوشیدنی‌ها به‌طور معمول با چیزهایی سرو کار دارند که اسلام آن‌ها را نجس می‌داند. مانند مشروبات الکلی، شراب، گوشت خوک و پوست حیوانات ذبح نشده و… که تماس آن‌ها موجب نجاست کفار کتابی می‌شود؛ بنا بر این اگر بدن آن‌ها به این چیزهای نجس آلوده نباشد پاک است.


تعدادی از فقها ـ قدما و معاصرین ـ اهل کتاب را پاک می‌دانند؛ از جمله شیخ مفید، شیخ طوسی، عاملی ـ صاحب «مدارک الاحکام» ـ محقق سبزواری، مقدس اردبیلی و…<ref>جناتی، محمدابراهیم، طهاره الکتابی، ص۲۵.</ref> از فقهای معاصر، شهید صدر (ره)<ref>صدر، الفتاوی الواضحه، ص۳۱۹.</ref> و آیت اللّه خویی<ref>خوئی، التنقیح فی شرح عروه الوثقی، ج۲، ص۵۴ و ۵۲.</ref> و محمدرضا آل یاسین، سیدصدرالدین، سید محسن امینی، کافر کتابی را پاک دانسته‌اند.<ref>مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر الصادق، ج۱، ص۳۳، به نقل از مجلهٔ فقه، شماره ۱۴، ص۲۳۵.</ref>
تعدادی از فقها ـ قدما و معاصرین ـ اهل کتاب را پاک می‌دانند؛ از جمله شیخ مفید، شیخ طوسی، عاملی ـ صاحب «مدارک الاحکام» ـ محقق سبزواری، مقدس اردبیلی و…<ref>جناتی، محمدابراهیم، طهاره الکتابی، ص۲۵.</ref> از فقهای معاصر، شهید صدر (ره)<ref>صدر، الفتاوی الواضحه، ص۳۱۹.</ref> و آیت اللّه خویی<ref>خوئی، التنقیح فی شرح عروه الوثقی، ج۲، ص۵۴ و ۵۲.</ref> و محمدرضا آل یاسین، سیدصدرالدین، سید محسن امینی، کافر کتابی را پاک دانسته‌اند.<ref>مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر الصادق، ج۱، ص۳۳، به نقل از مجلهٔ فقه، شماره ۱۴، ص۲۳۵.</ref>


از فقیهان حاضر بعضی گفته‌اند اقوی طهارت است، هر چند احوط اجتناب است.<ref>بزرگانی که قائل به طهارت کافر کتابی اند، عبارتند از: آیت اللّه سید علی سیستانی، وحید خراسانی، موسوی اردبیلی، حاج شیخ میرزا جواد آقای تبریزی (ره).</ref> در مقابل، اکثریت فتوا بر نجاست کافر داده‌اند مطلقاً، اعم از کتابی و غیرکتابی؛ یعنی اهل کتاب چون پیغمبری حضرت محمد-صلی الله علیه و آله- را قبول ندارند، نجسند و گفته‌اند: کافر کسی است که خدا یا پیامبر اسلام را قبول ندارد<ref>مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، ص۱۹۱، مسئلهٔ ۱۰۷.</ref> و منکر پیامبر اسلام-صلی الله علیه و آله- در ردیف منکر خدا قرار گرفته‌است و حکم یکسان دارد. همان گونه که منکر خدا نجس است، منکر رسالت حضرت محمد-صلی الله علیه و آله- نیز نجس است. اهل کتاب خدا را قبول دارند، امّا رسالت حضرت محمد-صلی الله علیه و آله- را قبول ندارند.
از فقیهان حاضر بعضی گفته‌اند اقوی طهارت است، هر چند احوط اجتناب است.<ref>بزرگانی که قائل به طهارت کافر کتابی اند، عبارتند از: آیت اللّه سید علی سیستانی، وحید خراسانی، موسوی اردبیلی، حاج شیخ میرزا جواد آقای تبریزی (ره).</ref> در مقابل، اکثریت فتوا بر نجاست کافر داده‌اند مطلقاً، اعم از کتابی و غیرکتابی؛ یعنی اهل کتاب چون پیغمبری حضرت محمد(ص) را قبول ندارند، نجسند و گفته‌اند: کافر کسی است که خدا یا پیامبر اسلام را قبول ندارد<ref>مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، ص۱۹۱، مسئلهٔ ۱۰۷.</ref> و منکر پیامبر اسلام(ص) در ردیف منکر خدا قرار گرفته‌ است و حکم یکسان دارد. همان گونه که منکر خدا نجس است، منکر رسالت حضرت محمد(ص) نیز نجس است. اهل کتاب خدا را قبول دارند، امّا رسالت حضرت محمد(ص) را قبول ندارند.


قائلین به طهارت کفار کتابی، با استناد به روایات متعددی<ref>حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه.</ref> گفته‌اند، این که راویان حدیث معمولاً سؤال از آلودگی‌ها و نجاسات عرضی کفار کتابی کرده‌اند، کاشف از این است که طهارت ذاتی آنان امری مسلم بوده‌است.
قائلین به طهارت کفار کتابی، با استناد به روایات متعددی<ref>حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه.</ref> گفته‌اند، این که راویان حدیث معمولاً سؤال از آلودگی‌ها و نجاسات عرضی کفار کتابی کرده‌اند، کاشف از این است که طهارت ذاتی آنان امری مسلم بوده‌ است.


طرف داران نجاست کافران کتابی به آیهٔ مبارکهٔ زیر و روایاتی چند استدلال کرده‌اند: {{قرآن|یا ایها الذّین آمنوا انما المشرکون نجس}}<ref>توبه/۲۸.</ref> ای کسانی که ایمان آورده‌اید، مشرکان نجسند. امّا: «وقتی خداوند ممنوع بودن ورود مشرکان به مسجدالحرام را تحلیل می‌کند به این که آنان نجسند، دانسته می‌شود که برای مشرکان گونه ای پلیدی و برای مسجد گونه ای پاکی و پاکیزگی اعتبار کرده‌است و به هر حال آن گونه پلیدی، هر چه باشد، چیزی غیر از نجس بودن فقهی است که با خیسی سرایت کننده نباید به ایشان نزدیک شد».<ref>تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۲۹.</ref>
طرفداران نجاست کافران کتابی به آیهٔ زیر و روایاتی چند استدلال کرده‌اند: {{قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِ‌كُونَ نَجَسٌ|ترجمه=اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، حقيقت اين است كه مشركان ناپاكند.}}<ref>توبه/۲۸.</ref> امّا: «وقتی خداوند ممنوع بودن ورود مشرکان به مسجدالحرام را تحلیل می‌کند به این که آنان نجسند، دانسته می‌شود که برای مشرکان گونه‌ای پلیدی و برای مسجد گونه‌ای پاکی و پاکیزگی اعتبار کرده‌ است و به هر حال آن گونه پلیدی، هر چه باشد، چیزی غیر از نجس بودن فقهی است که با خیسی سرایت‌کننده نباید به ایشان نزدیک شد».<ref>تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۲۹.</ref>


با این حال روایاتی که با آن‌ها به نجس بودن کافران استدلال شده‌است چند دسته اند: در بعضی از آن‌ها از نیم خوردهٔ کافران منع شده‌است.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، صص ۱۵۸–۱۵۹.</ref> برخی دیگر، مسلمانان را از هم غذا شدن با کافران در یک ظرف بازداشته است.<ref>همان، ج۱۶، ص۴۷۱.</ref> دسته ای از خوردن و آشامیدن در ظرف‌های کافران منع می‌کنند.<ref>همان، ج۱، ص۱۶۵.</ref> و بر اجتناب از حمام کردن در حمام آنان در روایاتی تأکید شده‌است.<ref>همان، ص۱۵۸.</ref> در بعضی از روایت از امام (علیه السلام) چنین نقل شده که: هرگاه با غیر مسلمانان دست دادی، دستت را بشوی.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۵۰، ح ۱۰ و ۱۲.</ref> در یک بررسی دقیق، روشن می‌گردد که همهٔ این روایات ناظر به نجاسات عرضی ای است که کافران از آن‌ها اجتناب نمی‌کنند؛ یعنی ملاک ممنوعیت از معاشرت آنان، نجاست عرضی و خارجی است.
با این حال روایاتی که با آن‌ها به نجس بودن کافران استدلال شده‌است چند دسته اند: در بعضی از آن‌ها از نیم خوردهٔ کافران منع شده‌است.<ref>وسائل الشیعه، ج۲، صص ۱۵۸–۱۵۹.</ref> برخی دیگر، مسلمانان را از هم غذا شدن با کافران در یک ظرف بازداشته است.<ref>همان، ج۱۶، ص۴۷۱.</ref> دسته ای از خوردن و آشامیدن در ظرف‌های کافران منع می‌کنند.<ref>همان، ج۱، ص۱۶۵.</ref> و بر اجتناب از حمام کردن در حمام آنان در روایاتی تأکید شده‌است.<ref>همان، ص۱۵۸.</ref> در بعضی از روایت از امام (علیه السلام) چنین نقل شده که: هرگاه با غیر مسلمانان دست دادی، دستت را بشوی.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۲، ص۶۵۰، ح ۱۰ و ۱۲.</ref> در یک بررسی دقیق، روشن می‌گردد که همهٔ این روایات ناظر به نجاسات عرضی ای است که کافران از آن‌ها اجتناب نمی‌کنند؛ یعنی ملاک ممنوعیت از معاشرت آنان، نجاست عرضی و خارجی است.
خط ۲۵: خط ۲۲:
آیت اللّه خویی (ره) در مقام بررسی این دو دسته از روایات چنین اظهار نظر می‌کنند: روایاتی که بر طهارت کافران اهل کتاب دلالت دارند، از حیث سند معتبر بوده و از لحاظ دلالت نیز صراحت دارند… مقتضای جمع عرفی بین دو طایفه از روایات این است که نهی در روایات نجس بودن کافران، حمل بر کراهت شود؛ زیرا روایات دال بر طهارت کافران، نصّ است و صراحت دارد، امّا طایفهٔ اول ظهور در نجاست کفار دارد. طبق قاعدهٔ نص بر ظاهر مقدم است».<ref>خویی، التنقیح، ج۲، صص ۵۲ و ۵۳.</ref> این در حالی است که ایشان در رسالهٔ توضیح المسائل اش می‌فرماید: نجاست کافر کتابی مطابق احتیاط و موافق مشهور است؛ بنا بر این اجتناب لازم است.
آیت اللّه خویی (ره) در مقام بررسی این دو دسته از روایات چنین اظهار نظر می‌کنند: روایاتی که بر طهارت کافران اهل کتاب دلالت دارند، از حیث سند معتبر بوده و از لحاظ دلالت نیز صراحت دارند… مقتضای جمع عرفی بین دو طایفه از روایات این است که نهی در روایات نجس بودن کافران، حمل بر کراهت شود؛ زیرا روایات دال بر طهارت کافران، نصّ است و صراحت دارد، امّا طایفهٔ اول ظهور در نجاست کفار دارد. طبق قاعدهٔ نص بر ظاهر مقدم است».<ref>خویی، التنقیح، ج۲، صص ۵۲ و ۵۳.</ref> این در حالی است که ایشان در رسالهٔ توضیح المسائل اش می‌فرماید: نجاست کافر کتابی مطابق احتیاط و موافق مشهور است؛ بنا بر این اجتناب لازم است.


یکی دیگر از بزرگان در یک زمینه، چنین می‌نویسد: «در برابر اخباری که بر نجس بودن کافران، به آن‌ها استدلال شده‌است، روایت دالّ بر طهارت و پاکی کافران کتابی، از حیث تعداد بیش تر و از لحاظ دلالت قوی تر و از نظر سند نیز کم‌تر از آن‌ها نیست. گزینش اخبار دال بر نجس بودن کفار، مستلزم تقدم ضعیف بر قوی و کم‌تر بر بیش تر است و در صورت تساوی، یا قائل به تساقط می‌شویم و باید به اصل پاکی انسان مراجعه شود یا قائل به تخییر، که روایات پاک بودن کافران را برمی‌گزینیم.<ref>مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر صادق، ج۱، ص۳۳.</ref>
یکی دیگر از فقیهان می‌نویسد: «در برابر اخباری که بر نجس بودن کافران، به آن‌ها استدلال شده‌است، روایت دالّ بر طهارت و پاکی کافران کتابی، از حیث تعداد بیش تر و از لحاظ دلالت قوی تر و از نظر سند نیز کم‌تر از آن‌ها نیست. گزینش اخبار دال بر نجس بودن کفار، مستلزم تقدم ضعیف بر قوی و کم‌تر بر بیش تر است و در صورت تساوی، یا قائل به تساقط می‌شویم و باید به اصل پاکی انسان مراجعه شود یا قائل به تخییر، که روایات پاک بودن کافران را برمی‌گزینیم.<ref>مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر صادق، ج۱، ص۳۳.</ref>


افزون بر این‌ها در قرآن کریم بر جواز ازدواج با کافران اهل کتاب و حلیّت طعام آن‌ها تصریح شده‌است:
افزون بر این‌ها در قرآن کریم بر جواز ازدواج با کافران اهل کتاب و حلیّت طعام آن‌ها تصریح شده‌است:


{{قرآن|الیوم احلّ لکم الطیّبات و طعام الذین اوتوا الکتاب حل لکم و طعامکم حلّ لهم و المحصنات من المؤمنات و المحصنات من الذعین اوتوا الکتاب من قبلکم اذا اتیتموتهن اجورهنّ محسنین غیر مسافحین و لا متخذّی اخدان و من یکفر بالأیمان فقد حبط عمله و هو فی الآخره من الخاسرین}}<ref>ر. ک. مائده/۵.</ref> «امروز چیزهای پاکیزه بر شما حلال شده‌است، طعام اهل کتاب بر شما حلال است و طعام شما نیز بر آن‌ها حلال است. و نیز زنان پارسای مؤمن و زنان پارسای اهل کتاب، هرگاه مهرشان را بپردازند به‌طور زناشویی، نه زناکاری، بر شما حلالند. و هر کس که به اسلام کافر شود، اعمال او تباه می‌گردد و در آخرت از زیان کاران است».
{{قرآن|الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ۖ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَّهُمْ ۖ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلَا مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ ۗ وَمَن يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ|ترجمه=امروز چيزهاى پاكيزه براى شما حلال شده، و طعام كسانى كه اهل كتابند براى شما حلال، و طعام شما براى آنان حلال است. و [بر شما حلال است ازدواج با] زنان پاكدامن از مسلمان، و زنان پاكدامن از كسانى كه پيش از شما كتاب [آسمانى‌] به آنان داده شده، به شرط آنكه مَهرهايشان را به ايشان بدهيد، در حالى كه خود پاكدامن باشيد نه زناكار و نه آنكه زنان را در پنهانى دوست خود بگيريد. و هر كس در ايمان خود شكّ كند، قطعاً عملش تباه شده، و در آخرت از زيانكاران است.}}با توجه به این نکته که حلیت طعام آن‌ها و جواز ازدواج با آنان، فرع بر پاکی خود آن‌ها است.
 
با توجه به این نکته که حلیت طعام آن‌ها و جواز ازدواج با آنان، فرع بر پاکی خود آن‌ها است.
 
مرحوم صاحب جواهر (ره) پس از بحث و بررسی ادّله در این زمینه و نقد اقوال، چنین می‌فرماید: «از این پس، هیچ اشکالی در جواز ازدواج اهل کتاب چه به صورت دائم و چه به صورت موقت وجود ندارد». و در پایان از این که توانسته این مشکل فقهی را برای همیشه حل نماید، خدای را سپاس می‌گوید.<ref>نجفی، محمد حسین، جواهر الکلام، ج۳۰، ص۴۲.</ref>/<ref>برای اطلاع بیش تر ر.ک. ابراهیمی، محمدع ازدواج با بیگانگان، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۷.</ref>
 
امّا سایر احکام کفّار کتابی، مانند مساوی نبودنشان با مسلمانان و وجوب قتل مرتد نه تنها مربوط به دوران تأسیس که در عصر استقرار نیز همان است و اسلام در برخورد با کافران، اصول بنیادین و خدشه ناپذیری را مورد تأکید قرار داده‌است از قبیل «اصل نفی سبیل کفّار بر مسلمانان و اصل عدم رکون به آنان و … که مسلمانان موظف به رعایت این اصول هستند.


در قرآن حد و مرز معاشرت با کافران به‌طور مشخص بیان شده‌است؛ آیاتی به صراحت از دوستی با آنان منع می‌کنند: {{قرآن|لا یتخذ المؤمنون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین}}<ref>آل عمران/۲۸.</ref> مؤمنان، کافران را به جای مؤمنان دوست نگیرند. {{قرآن|یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا الیهود و النصاری اولیاء}}<ref>مائده/۵. شبیه این: ممتحنه/۱.</ref> ای کسانی که ایمان آورده‌اید، یهودیان و مسیحیان را اولیای خویش قرار ندهید.<ref>ر. ک. تفسیر نمونه، ج۲، ص۴۹۸، و ج۴، ص۴۱۳.</ref> پس دوستی با کافران زمانی مذموم است که موجب خودباختگی روحی و پذیرش سیادت کافران گردد و این دوستی مورد نهی اکید قرآن است؛ امّا معاشرت با حفظ عزّت اسلامی، نه تنها ممنوع نیست که قرآن به آن توصیه کرده‌است.<ref>ممتحنه/۹.</ref>
مرحوم صاحب جواهر (ره) پس از بحث و بررسی ادّله در این زمینه و نقد اقوال، چنین می‌فرماید: «از این پس، هیچ اشکالی در جواز ازدواج اهل کتاب چه به صورت دائم و چه به صورت موقت وجود ندارد». و در پایان از این که توانسته این مشکل فقهی را برای همیشه حل نماید، خدای را سپاس می‌گوید.<ref>نجفی، محمد حسین، جواهر الکلام، ج۳۰، ص۴۲.</ref>/<ref>برای اطلاع بیش تر ر.ک. ابراهیمی، محمدع ازدواج با بیگانگان، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۷۷.</ref>{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}


== منابع ==
==منابع==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
خط ۶۳: خط ۵۳:
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
<references />
A.rezapour
automoderated، ناظمان (CommentStreams)، trustworthy
۱۶٬۰۱۱

ویرایش

برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/view/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/20620»