جایگاه حقوق بشر در قانون اساسی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون شک، اعتقاد به کرامت و ارزش انسانی، شرط اولیه شناسایی حقوق و آزادی‌های اساسی برای انسان است. اندیشه کرامت انسانی در ادیان حقه الهی به خصوص اسلام از جایگاه والایی برخوردار است.<ref>اسراء/۷۰.</ref> و منشأ این کرامت رابطه انسان با خداست<ref>ص/۷۲</ref> و حقوق بشر ناشی از «تکریم الهی از انسان» است<ref>ر. ک. الزحیلی، محمد، حقوق الانسان فی الاسلام، دار بن کثیر، چاپ دوم، ۱۴۲۲ق، ص۱۳۴–۱۳۰</ref> قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مبیّن حقوق بشر بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است، ایمان به کرامت و ارزش انسانی را جزء مبانی اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران و در ردیف اعتقاد به توحید، و وحی و معاد، عدل خدا در تشریع و غیره برمی‌شمارد؛<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل دوم.</ref> دلیل آن نیز روشن است، حقوق بشر در اسلام ارتباط تنگاتنگ با عقیده صحیح ایمان به خدا و شریعت منزله و… دارد. کسی یا نظامی که خدا را خالق می‌داند، نه تنها حقوق او را رعایت می‌کند، بلکه حقوق بندگان خدا را نیز درک و مراعات می‌نماید؛ چون او باور دارد که خداوند خالق بشر است و همه انسان‌ها مخلوق خداوند بوده و از حقوق مساوی برخوردارند، و تأمین این حقوق بر هر مسلمان و بر نظام اسلامی واجب است. در قانون اساسی، اضافه بر تکریم انسان، اصل حاکم بودن انسان بر سرنوشت خود نیز به رسمیت شناخته شده و این امر به عنوان یک حق خدادادی غیرقابل سلب مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>همان، اصل۵۶.</ref>

'''تساوی''': در اصول متعددی به تساوی عموم افراد ملت در برابر قانون، و دادگاه، و تساوی در بهره‌گیری از امکانات و رفع تبعیض تصریح شده است.<ref>همان، اصل۲۰، اصل۱۹، اصل۳ بند ۹ و ۱۴.</ref>

'''آزادی''': آزادی در قانون اساسی از جایگاه والایی برخوردار است؛ در اهمیت آن این بس که «... هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور، آزادی‌های مشروع را هر چند با وضع قوانین و مقررات سلب کند.<ref>همان، اصل ۹.</ref> در اصول قانون اساسی، آزادی‌های گوناگون از قبیل: آزادی بیان،<ref>همان، اصل ۲۴.</ref> آزادی شرکت در اجتماعات،<ref>همان، اصل ۲۳، اصل ۱۴، اصل ۱۳.</ref> آزادی عقیده،<ref>همان، اصل۲۳، اصل۱۴، اصل۱۳</ref> آزادی انتخاب شغل و امثال آن با صراحت آمده و مورد حمایت دولت اعلام شده است.<ref>همان، اصل ۳، بند ۷.</ref> و احیای آزادی‌های مشروع از وظایف قوه قضائیه ذکر شده است.<ref>بند ۲، اصل ۱۵۶.</ref>

'''اصل برائت''': اصل برائت یکی از اصول مهم و مسلم حقوق بشری در قانون اساسی مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>همان، اصل ۳۷.</ref>

'''حق محاکمه عادلانه''': در قانون اساسی به منظور تضمین محاکمه عادلانه و احقاق حق و مورد ستم قرار نگرفتن مردم، تمهیداتی پیش‌بینی شده است، از جمله: حق دادخواهی و دسترسی به دادگاه ها،<ref>همان، اصل ۳۴.</ref> منع توقیف یا تبعید غیرقانونی،<ref>همان، اصل ۳۲ و ۳۳.</ref> حق برخورداری از وکیل مدافع،<ref>همان، اصل ۳۵.</ref> علنی بودن محاکمات،<ref>همان، اصل ۱۶۵، اصل ۱۶۸.</ref> اصل قانونی بودن جرم و مجازات،<ref>همان، اصل ۳۶.</ref> عطف به ماسبق نشدن قانون،<ref>همان، اصل ۱۶۹.</ref> پرهیز از دادگاه‌های اختصاصی،<ref>همان، اصل ۱۵۹.</ref> جبران خسارت و اعاده حیثیت کسی که به اشتباه محکوم شده باشد.<ref>همان، اصل ۱۷۱.</ref> تمهیدات یاد شده، همانند موازین و مفاهیمی است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی – سیاسی آمده است.

'''حق شرکت در اداره عمومی کشور''': در قانون اساسی بر نقش مردم در تعیین سرنوشت کشور به وضوح تأکید شده است.<ref>همان، بند ۸، اصل ۳، اصل ۶، اصل ۷، اصل ۵۹، اصل ۱۰۰.</ref>

'''حق ازدواج و تشکیل خانواده''': تأکید بر اهمیت خانواده و نقش بنیادین آن از فرازهای قانون اساسی است.<ref>همان، اصل ۱۰، اصل ۲۱.</ref>

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصولی را به این حقوق اختصاص داده، و حق برخورداری از تعلیم و تربیت،<ref>همان، بند ۳، و بند ۴، اصل ۳ و اصل ۳۰.</ref> آزادی کار و حق داشتن شغل مناسب<ref>همان، اصل ۲۸، اصل ۴۳.</ref> و حق بهره‌مندی از رفاه اجتماعی<ref>همان، بند ۱۲، اصل سوم، اصل ۲۹، اصل ۳۱، ص۴۳.</ref> و امثال آن را مورد حمایت قرار داده است. در قانون اساسی، همانند اسناد بین‌المللی به جهات محدود کننده حقوق و آزادی‌های اساسی بشر اشاره شده است و آن جهات عبارتند از: رعایت حقوق و آزادی‌های دیگران، حفظ نظم و امنیت عمومی، و رعایت اخلاق عمومی اضافه بر اینها رعایت موازین و معیارهای اسلامی<ref>همان، اصل ۲۰، اصل ۲۴، اصل ۲۸.</ref> که از ویژگی‌های قانون اساسی است.