بررسی سند دعای عرفه: تفاوت میان نسخه‌ها

دعای عرفه از لحاظ سندی منسوب به بشر و  

در کتاب‌های رجالی، پسران غالب بن بشر اسدی که ابن اثیر او را از صحابه دانسته است،<ref>مامقانی، تنقیح المقال فی علم‌الرجال، بی‌جا، بی‌تا، ج۲، ص۳۶۵.</ref> بشر و بشیر هستند که دعای عرفه را از امام حسین(ع) نقل کرده‌اند.

بشر بن غالب الاسدی الکوفی؛ در کتاب‌های رجالی نام او آمده است. برخی در مورد او چیزی نگفته و عدّه‌ای او را مجهول دانسته‌اند. در تنقیح‌المقال آمده است که: شیخ (ره) او را از اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) دانسته و به دنبال آن آورده: ظاهر این است که بشر بن غالب الاسدی الکوفی امامی است، اما حال او مجهول است.<ref>تنقیح المقال فی علم‌الرجال، ج۱، ص۱۷۴.</ref> در اصول کافی هم از او روایت نقل شده است. برخی او را از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) و اصحاب امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) دانسته است<ref>خویی، سیّد ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث، بیروت، الطبعه الثالثه، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۳۲۰.</ref> و در مورد وثاقت یا عدم وثاقت او ساکت مانده است.

بشیر بن غالب الاسدی الکوفی؛ در مورد شخصیت وی هم کتاب‌های رجالی به‌طور صریح و محکم سخن نگفته‌اند. در موسوعه رجالیه آمده است: بشیر مشترک است بین رجال حدیث؛ ولی هیچ‌کدام توثیق نشده‌اند. هم‌چنین آمده است: از او روایتی از امام حسین(ع) گزارش شده است که در کتاب کافی روایت را نقل کرده است. او کسی است که دعای عرفه را از امام حسین(ع) روایت کرده است.<ref>ترابی، علی‌اکبر، الموسوعه الرجالیه المیسره، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، الطبعه الثالثه، ۱۴۲۴ق، ص۶۲.</ref> در جای دیگر آمده: بشیر بن غالب الاسدی الکوفی مجهولٌ.<ref>جواهری، محمد، المفید من معجم الرجال الحدیث، قم، محلاتی، الطبعه الاولی، ۱۴۱۷ق، ص۸۶–۸۸.</ref> عده‌ای از رجالیون در مورد وثاقت یا عدم وثاقت او سکوت کرده‌اند یا نام او را ذکر نکرده‌اند.

علامه [[محمد تقی جعفری]] در مقدمه تفسیر دعای عرفه آورده است: مرحوم محدث قمی در مفاتیح آورده است: بشر و بشیر فرزندان غالب اسدی نقل کرده‌اند که: «در آخرین ساعات روز عرفه در عرفات در خدمت امام حسین(ع) بودیم که آن حضرت با جمعی از خاندان و فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و خشوع در طرف چپ کوه (جبل الرحمه) ایستاد و روی مبارک را به طرف کعبه گردانیده و دست را مقابل رو برداشتند و این دعای بلند عرفه را خواندند.» اگر چه بعضی از محدثین بزرگوار، یقین به سند این نیایش ندارند، ولی طبق اصل معروف: {{متن عربی|دلالته تغنی عن السند}} در این‌جا جاری است.

گاهی مفهوم و دلالت و محتوای حدیث به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن وجود ندارد. بدیهی است که نظیر مضامین این نیایش در عالی‌ترین درجه حکمت و عرفان اسلامی را جز انبیای عظام و ائمه معصومین(ع) نمی‌توانند بیان نمایند.<ref>جعفری، محمد تقی، نیایش امام حسین(ع) صحرای عرفات، تهران، مؤسسه نشر آثار علامه، چاپ چهارم، ۱۳۸۲ش، ص۲۹.</ref> بیشتر دعاهای موجود، از باب بی‌نظیر بودن در مضامین و معنا مورد وثوق قرار می‌گیرند.

آیت‌الله جوادی آملی در درس خارج فقه، منشور و بخشنامه‌ای را که از امام صادق روایت شده، نقل کرده که دستورالعمل بلند اخلاقی را برای کارگزاران نظام اسلامی بیان می‌کند که بسیار جالب توجه و از مضامین و معنای بلندی برخوردار است.<ref>حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۲، باب ۴۹ و ج۱، ص۱۵۰–۱۵۵.</ref> ولی از نظر سند، حدیث مرسله است. ایشان چنین بیان می‌کند: اشکالی ندارد که از مضامین و معنای بلند آن در عرصه‌های اجتماعی و اخلاقی استفاده ببریم<ref>جوادی آملی، عبدالله، خارج فقه ـ مکاسب محرمه، تاریخ ۱۰/۸/۱۳۸۰.</ref> و طبق اصل {{متن عربی|دلالته تغنی عن السند}} (محتوای حدیث از بررسی سند بی‌نیاز می‌کند) از آن بهره ببریم. احادیث شریف نبوی(ص)، نهج‌البلاغه شریف، صحیفه سجادیه و بسیاری از دعاها چنین سرنوشتی دارند و طبق این اصل «دلالت» مورد پذیرش قرار می‌گیرند.  

بلی در مسایل فقهی و بیان حکم شرعی اثبات سند و سندشناسی بسیار مهم است. تازه در مسایل فقهی هم گاهی روایات مرسله و غیر معتبر مؤید روایات دیگر قرار می‌گیرند و از این حیث مورد استناد و استفاده قرار می‌گیرد. مبناها هم در این راستا مؤثر هستند و نسبت به هم فرق می‌کنند. آنچه در پایان قابل بیان است این است که درست است که برخی از محدثین بزرگوار و رجالیون یقین بر سند این نیایش ندارند و بر راوی آن اشکال می‌کنند، ولی دلالت آن‌طوری است که بوی عصمت می‌دهد و یک مضمون و دلالت بی‌نظیر این گونه، آن هم در قالب نیایش جز در توان معصوم(ع) و انبیاء عظام نمی‌باشد؛ و وقتی دلالت یک متنی این‌قدر محکم و قوی و بلند باشد هم مورد تأیید سایر معصومین(ع) قرار می‌گیرد و هم عقل برهانی آن را به معصوم(ع) مستند می‌کند و به معصوم(ع) نسبت می‌دهد. اگر طبق اخبار عرض،<ref>وسائل الشیعه، جوان ۱۸، باب ۹، از ابواب صفات قاضی، ص۸۹.</ref> متن دعای عرفه بر قرآن شریف هم عرضه شود، یقیناً با روح قرآن هم‌خوانی دارد و هماهنگ است و مورد تأیید قرآن شریف می‌باشد. بنا بر این ولو این که طبق متنی از معصوم(ع) درباره تأیید دعای عرفه در دست نباشد و ما نیافته باشیم که دعای عرفه تأیید سایر ائمه قرار گرفته ولی طبق قاعده اخبار عرض، عقل برهانی و اصل {{متن عربی|دلالته تغنی عن السند}} این دعا هم به‌طور مستقیم و غیر مستقیم انشاء الله مورد تأیید ائمه معصومین(ع) است و ضعف سندی آن موجب خدشه در دلالت آن نمی‌گردد و می‌توان از مضامین آن بهره‌های بزرگ برد.<ref>جوادی آملی، عبدالله، خارج فقه ـ مکاسب محرمه، تاریخ ۱۰/۸/۱۳۸۰.</ref>

انتساب این دعا به امام حسین(ع) دارای شهرت هم هست. ممکن است سند یک حدیث یا متن در دست باشد ولی متن آن اضطراب داشته و با روح قرآن سازگار نباشد و مردود شمرده شود. لیکن مضامین دعای عرفه با روح قرآن و روایات ناسازگار به نظر نمی‌رسد.