علت‌های شکل‌گیری غلات شیعه در جعل حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

علل شکل‌گیری غلات شیعه در جعل حدیث، در زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) چه بود؟

یکی از حوادث مهم و قابل اعتنا در تاریخ شیعه، پیدایش غالیان و تأثیرگذاری آن‌ها بر حوزه حدیثی [[شیعه]] در دوره‌ای خاص است. مخالفان شیعه از بدنامی آنان ضد شیعه استفاده کرده‌اند.

غالیان با انتساب خود به جامعه شیعی و پنهان ماندن در بین شیعیان، بافته‌های خود را [[حدیث]] می‌نامیدند و آن را به معصومین نسبت می‌دادند و با این کار انحرافی، فرهنگ شیعی را مسموم می‌ساختند؛ ولی امامان و عالمان شیعه به مبارزه با آنان پرداختند.<ref>مدرسان دانشکده علوم حدیث، دانش حدیث، قم، جمال، چاپ دوم، ۱۳۹۰ش، ص۶۰.</ref>

در این دوره اهل بیت(ع) با [[دروغ]]‌گویانی روبه رو بودند که سعی در تغییر دادن چهره واقعی آنان داشته‌اند. این دروغ‌پردازان، با جعل احادیث و بستن آن‌ها بر اهل بیت(ع)، مناقب و فضایل غیر معقولی را به اهل بیت نسبت می‌دادند و گاه آنان را تا حد خدایی بالا می‌بردند. امامان معصوم، این توطئه را افشا و آن را دسیسه‌ای از سوی دشمنان خود دانستند و به جد و جهد، به مبارزه با آنان پرداختند و از پیروان خویش خواستند تا از آنان بیزاری جویند و غالیان را کافر و هلاکت یافته خواندند و احادیث آنان را جعلی و ساختگی و سراسر بی‌اعتبار، اعلام کردند.<ref>مسعودی، عبدالهادی، در پرتو حدیث، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۲ش، ص۳۱۵.</ref>

پیدایش غالیان در فرهنگ جعل حدیث شیعه وابسته به عوامل متعددی است که باعث شده تا این گروه انحرافی از فرصت به وجود آمده به سود منافع خود بهره‌برداری نماید:

*'''حبّ افراطی''': با توجه به فضائل فراوان امامان(ع)، عدّه‌ای در این زمینه افراط نمودند. [[امام سجاد(ع)]] یکی از علل غلوّ را، دوست داشتن افراطی مطرح می‌کنند: {{عربی|إِنَّ قَوْماً مِنْ شِیعَتِنَا سَیُحِبُّونَّا حَتَّی یَقُولُوا فِینَا مَا قَالَتِ الْیَهُودُ فِی عُزَیْرٍ وَ مَا قَالَتِ النَّصَارَی فِی عِیسَی ابْنِ مَرْیَمَ فَلَا هُمْ مِنَّا وَ لَا نَحْنُ مِنْهُم|ترجمه=گروهی از شیعیان در آینده ما را به حدی دوست می‌دارند که آنچه یهود در باره عُزیر نبیّ و نصارا در باره عیسی، گفته‌اند (پسر خدا خواندن آن‌ها) در مورد ما می‌گویند؛ درحالی که نه آنان از ما هستند و نه ما از آنان}}.<ref>مجلسی، محمّد باقر، بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۸۸، حدیث ۴۴.</ref>

بی شک حبّ افراطی، از زمینه‌های جعل حدیث نیز بوده است. شهید مطهری در اینباره می‌نویسد: یکی از آثار حبّ و بغض افراطی نسبت به مولی، جعل و وضع احادیث است.<ref>مطهری، مرتضی، یادداشت‌ها، صدرا، ج۹، ص۲۸۶.</ref>

*'''جهالت و نادانی''': در بعضی روایات، جهل و ناآگاهی مردم به عنوان یکی از علل غلوّ ذکر شده است. [[امام رضا(ع)]] در اینباره چنین فرموده‌اند: {{عربی|إِنَّ هَؤُلَاءِ الضُّلَّالَ الْکَفَرَه مَا أُتُوا إِلَّا مِنْ قِبَلِ جَهْلِهِمْ|ترجمه=همانا این افراد به شدّت گمراه و کافر، آنچه می‌آورند، تنها از ناحیه جهلشان است}}.<ref>طبرسی، احمدی، احتجاج، مشهد، مرتضی، چاپ اول۱، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref>

البتّه این علّت فقط درباره مردم ساده دل که پیروان بعضی از فرقه‌های غلات را تشکیل می‌دادند، مصداق پیدا می‌کند.

*'''برداشت‌های غلط و انحرافی از روایات''': غالیان بر اساس ظاهر برخی از روایات و بدون توجّه به این که مفاد ظاهری این روایات، با اصول اسلامی منافات دارد، به همان ظاهر عقیده پیدا کرده‌اند. به عنوان نمونه: {{عربی|سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ فَقِیلَ لَهُ: إِنَّ هَؤُلَاءِ الْأَخَابِثَ یَرْوُونَ عَنْ أَبِیکَ یَقُولُونَ: إِنَّ أَبَاکَ قَالَ: إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ؛ فَهُمْ یَسْتَحِلُّونَ بَعْدَ ذَلِکَ کُلَّ مُحَرَّمٍ. قَالَ: مَا لَهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ أَبِی: إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَیْرٍ یُقْبَلُ مِنْک‏|ترجمه=از حضرت صادق سؤال شد که این خبیث‌ها از پدرتان روایت می‌کنند که ایشان فرمود: «معرفت که پیدا کردی، هرکارخواهی، بکن». و براین اساس، هر حرامی را حلال می‌شمردند. امام صادق فرمود: «چه طور؟! خداوند ایشان را لعنت کند! پدرم منظورش این بود که پس از شناخت حقّ، هر کار خیری خواستی انجام ده، که از تو قبول می‌شود}}.<ref>ابن بابویه، محمّد، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی ‏، چاپ اول، ۱۴۰۳ ق، ص۱۸۱، حدیث ۱؛ کلینی، محمّد‏، الکافی، تهران، اسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۴، حدیث ۵.</ref>

[[امام رضا(ع)]] در اینباره فرمودند: {{عربی|إِنَّ مُخَالِفِینَا وَضَعُوا أَخْبَاراً فِی فَضَائِلِنَا وَ جَعَلُوهَا عَلَی ثَلَاثَه أَقْسَامٍ أَحَدُهَا الْغُلُوُّ … فَإِذَا سَمِعَ النَّاسُ الْغُلُوَّ فِینَا کَفَّرُوا شِیعَتَنَا وَ نَسَبُوهُمْ إِلَی الْقَوْلِ بِرُبُوبِیَّتِنَا|ترجمه=مخالفان ما روایاتی را درخصوص فضائل ما جعل کردند و آن‌ها را سه قسم کردند: یک دسته اخبار مشتمل بر غلوّ است؛.. وقتی مردم سخنان غالیانه را در مورد ما بشنوند، شیعیان ما را تکفیر می‌کنند و آن‌ها را به اعتقاد به ربوبیّت ما منسوب می‌کنند}}.<ref>صدوق، محمّد، عیون أخبار الرّضا علیه السّلام، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸، ج‏۱، ص۳۰۴.</ref>

مثلاً ابوالخطاب با غلو درباره ائمه(ع) و ادعای وصایت و نبوت خود، سعی در جذب نیرو (شاید برای قیام) کرد و با رواج بی بند و باری، فساد، اباحه و مجاز شمردن شهوات، توانست عده زیادی از فاسدان آن زمان کوفه را به عنوان پیرامون خود جمع کند.

*'''اباحی‌گری و فرار از واجبات دینی''': امام صادق(ع) دراین باره فرمودند: {{عربی|لَعَنَ اللَّهُ الْغُلَاه وَ الْمُفَوِّضَه فَإِنَّهُمْ صَغَّرُوا عِصْیَانَ اللَّهِ وَ کَفَرُوا بِهِ وَ أَشْرَکُوا وَ ضَلُّوا وَ أَضَلُّوا فِرَاراً مِنْ إِقَامَه الْفَرَائِضِ وَ أَدَاءِ الْحُقُوقِ|ترجمه= خداوند غالیان و مفوضه را لعنت کند؛ آن‌ها نافرمانی خدا را کوچک شمردند و به خداوند کفر ورزیدند و مشرک شدند و گمراه شدند و گمراه نمودند؛ غالیان به جهت فرار از بر پادشتن واجبات و ادای حقوق، چنین نمودند}}.<ref>صدوق، محمّد، علل الشرایع، قم، داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵، ج۱، ص۲۲۷.</ref>

یکی از اصحاب امام صادق(ع) روایتی را برآن حضرت عرضه می‌کند؛ روایتی که غالیان آن را منتسب به امام ساخته‌اند: {{عربی|رُوِیَ عَنْکُمْ أَنَّ الْخَمْرَ وَ الْمَیْسِرَ وَ الْأَنْصَابَ وَ الْأَزْلَامَ رِجَالٌ فَقَالَ: «مَا کَانَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِیُخَاطِبَ خَلْقَهُ بِمَا لَا یَعْلَمُونَ|ترجمه=از شما روایت شده که شراب و قمار (تمام گناهان بزرگ)، تمثال‌هایی از افراد هستند؟! امام فرمودند: «خداوند به گونه‌ای که مردم نفهمند، سخن نمی‌گوید}}<ref>رجال کشی، پیشین، ص۲۹۱.</ref>

*'''اختلافات فرقه‌ای''': هریک از فرقه‌ها، به منظور اثبات حقانیّت و مشروعیّت خویش در اجتماعات، حقّ و حقیقت را تنها در مذهب خویش و در رهبران خویش تصوّر می‌نمودند و در سایه اختلافات در موضوع امامت بود که عقاید غالیانه رشد کرد.

| نمایه =