واقعیت خواب و تعبیر آن
خواب دیدن (رؤیا) و تعبیر آن، ریشه قرآنی و روایی دارد. رؤیاهای رحمانی برای پیامبران و امامان و دانشمندان اتفاق می‌افتاد و از ناحیه خودشان تعبیر می‌شد. قرآن به رؤیاهایی اشاره کرده که همهه آنها از امور مهمّ خبر داده است. مانند خواب حضرت یوسف(ع) که حضرت یعقوب(ع) آن را تعبیر کرد. خواب حضرت ابراهیم(ع) در قربانی کردن اسماعیل(ع)، خواب عزیز مصر، خواب هم‌زندانی‌های حضرت یوسف(ع). تعبیر خواب یک فنّ و علم است و باید روشنمندانه و بر اساس قواعد صورت پذیرد.
خواب و تعبیر آن
خواب یا به تعبیر دین «رؤیا» عبارت است از صحنه‌هایی که انسان در خواب می‌بیند.[۱] اصل خواب و تعبیر آن مورد قبول همه است و واقعیت دارد. علم تعبیر خواب از هزاران سال پیش تا به امروز، همواره مورد توجّه پیامبران(ع) و امامان(ع) و دانشمندان و عموم مردم بوده است. خداوند این علم را به حضرت یوسف(ع) و بعضی از پیامبران داده و قرآن کریم نیز بدان اشاره نموده است.[۲] در حدیثی از امام علی(ع) نقل شده است: «چون مؤمنی خواب ببیند، تعبیر آن لازم است تا از خواب بهرهٔ نیکو برگیرد و اگر خواب بد دید با صدقه، دعا و ذکر خدای تعالی، از خود رفع شرّ کند.»[۳]
از زمان‌های گذشته تا امروز به همّت علما و بزرگان، کتاب‌هایی در زمینه فنّ تعبیر خواب به طرق گوناگون تألیف و چاپ شده است. تعبیر خواب ابن سیرین [یادداشت ۱] بیش از سایر تألیفات، مورد علاقه مردم بوده است.[۴]
ابن سیرین درباره تعبیر خواب می‌گوید: هر کس می‌خواهد تعبیر خواب نماید باید علم تعبیر قرآن کریم را بداند و از اخبار حضرت مصطفی(ص) آگاه باشد. از امثال و حِکَم عرب و عجم اطلاع داشته باشد. اشعار، فرهنگ و زبان عصر خویش را بداند. زیرک باشد. روان‌شناس و قیافه‌شناس باشد… و همه این علوم با توفیق الهی به دست خواهد آمد.[۵] بحث تعبیر خواب بحث کارشناسی و تخصصی است و همانند علم تفسیر قرآن و دیگر علوم، باید روشمندانه انجام گیرد.
انواع خواب و انواع تعبیر
خواب به اعتبارات مختلف، انواع و اقسام گوناگون پیدا می‌کند. به یک اعتبار، اقسام خواب عبارت است از:
- خواب‌های صادقانه و قابل تعبیر: رویاهای پیامبران و افراد بزرگ که آینده را پیش‌گویی می‌کند و از امور مهمّ خبر می‌دهد. مانند خواب پیامبر(ص) در مورد فتح مکّه و خواب حضرت یوسف(ع) که ۴۰ سال بعد تعبیر شد و ایشان به وزارت و قدرت رسیدند….[۶]
- خواب‌های آشفته و بدون تعبیر: قرآن رؤیای پریشان را به خار و خاشاک تشبیه کرده است.[۷] برخی خواب‌ها صورتی آشفته از رؤیاهای مختلفی است که هر کدام برای خود تعبیر جداگانه‌ای داشته و چون یک یک آنها مشخص نیست و با هم مخلوط شده لذا وقوف به تعبیر آنها برای معبر دشوار گشته است.[۸]
از پیامبر(ص) نقل شده است: «الرُّؤْيَا ثَلَاثَه رُؤْيَا بُشْرَى مِنَ اللَّهِ وَ رُؤْيَا تَحْزِينٍ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ رُؤْيَا يُحَدِّثُ بِهَا الْإِنْسَانُ نَفْسَهُ فَيَرَاهَا فِي النَّوْم؛ خواب سه گونه است: ۱. گاهی بشارتی است از ناحیه خداوند ۲. گاهی وسیلهٔ اندوه از سوی شیطان است. ۳. گاهی مسائلی است که انسان در فکر خود می‌پروراند و آن را در خواب می‌بیند.»[۹]
رؤیاهای رحمانی می‌تواند بیانگر خبرها و وقوع حوادثی از آینده باشد و دریچه‌ای برای آگاهی به غیب و امور نهانی باشد.[۱۰] اما خواب‌های شیطانی تعبیر نمی‌شوند. در مورد حقیقت تعبیر رؤیا، باید گفت گاهی تفسیر و تعبیر رؤیا مادی صورت می‌گیرد و گاهی روحی…[۱۱]
برخی رؤیا را چهار قسم دانسته و می‌گویند تنها قسم اول تعبیر دارد.:
- رؤیایی که از جانب خدا است. (رؤیای صادقه)
- رؤیایی که از جانب شیطان است.
- رؤیایی که متاثر از حال مزاجی انسان است.
- رؤیایی که متاثر از افکار انسان است.[۱۲]
تعبیر و تفسیر روشمند و بر اساس قواعد
اهمیّت هر عمل به روشمندانه بودن آن است و میزان ارزش‌گذاری هر کار به تخصّصی است که در آن به کار رفته است. تعبیر خواب نیز از این قاعده جدا نیست. مهمّ در علم تعبیر خواب آن است که فرد از احاطه کافی برخوردار باشد و بر اساس قواعد خاص این علم خواب‌ها را تعبیر و تفسیر بکند. چنین کاری از ناحیه هر کس صورت گیرد ارزشمند است چه مطابق با واقع شود و چه به خطاء رود.
اگر کارشناس در کار خود خطاء کند، مرتکب گناه نشده و عذاب نمی‌بیند. چون کارش را روشنمندانه و بر اساس قواعد دنبال کرده است. مهمّ در مورد تعبیر خواب این است که روشنمندانه و از روی قواعد خاص خودش پیش برود و اگر چنین تعبیری، از خواب ارائه گردد. از ناحیهٔ هر کس باشد، از ارزش خاصی برخوردار است. هر چند مطابق با واقع نشود. چون ممکن است یک کارشناس هم در کار خود خطا بکند که خطا نیز می‌کنند و مصون از آن نیست.
تخصّص و کارشناسی به معنای مصونیّت از اشتباه و خطاء نیست. در کارشناسی تنها احاطه بر قواعد مهمّ است. به عنوان مثال، به ابن سیرین گفتند: «در خواب، شخصی مهر بر دهان و عورت مردم می‌زند» ایشان روشنمندانه جواب گفت: او مؤذن ماه رمضان است که با اذان گفتن، خوردن و همبستری را ممنوع اعلام می‌کند.[۱۳]
مطالعه بیشتر
- تعبیر خواب نوین، محمد مهدی علی‌خواه.
منابع
- ↑ طباطبایی، محمّد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه: محمّد باقر موسوی همدانی، ج۱۳، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا و انتشارات امیرکبیر، چهارم، ۱۳۷۸ش، ص۲۳۷.
- ↑ سوره یوسف، آیه۳۷.
- ↑ جیثل ابن ابراهیم تفلیسی، ابوالفضل، و تعبیر خواب ابن سیرین، تهران: نمونه، سوم، ۱۳۷۸، ص۲۱.
- ↑ جیثل ابن ابراهیم تفلیسی، ابوالفضل، و تعبیر خواب ابن سیرین، تهران، نمونه، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش، ص۲۱.
- ↑ جیثل ابن ابراهیم تفلیسی، ابوالفضل، و تعبیر خواب ابن سیرین، تهران، نمونه، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش، ص۴۴.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۳۱۱.
- ↑ سوره یوسف، آیه ۴۴. سوره انبیاء، آیه ۵.
- ↑ طباطبایی محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم، چ۵، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۲۵۵.
- ↑ ابن أبي جمهور، محمد بن زين الدين، عوالي اللئالي العزيزيه في الأحاديث الدينيه، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۷۹.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، تفسیر راهنما، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش، ج۸، ص۳۱۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۴ش، ج۹، ص۳۱۸.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۸۴۰.
- ↑ قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج۶، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، اوّل، ۱۳۷۸، ص۲۲.
- ↑ ابوبکر محمد ابن سیرین از جمله فقها و راویان معروف تعبیر خواب بوده و در قرن اوّل هجری می‌زیسته و در سال ۱۱۰ هجری وفات یافته است. پدرش سیرین و مادرش صفیّه نام داشت. او در بصره سکونت می‌کرد. در مورد وی روایات و داستان‌های زیادی نقل شده از جمله آنها این که: او خود را از یک صحنهٔ کام جویی نجات داد و خداوند به پاس عفت و پاکدامنی‌اش همانند یوسف(ع) علم تعبیر خواب به او عطا کرد. ولی صحت و سقم روایت فوق چندان روشن نیست هر چند انتساب این داستان به ابن سیرین سابقه‌ای طولانی دارد. «جیثل ابن ابراهیم تفلیسی، ابوالفضل، و تعبیر خواب ابن سیرین، تهران، نمونه، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش، ص۲۱.»