مهدویت در ادیان
مهدویت با این اصطلاح، مختص اسلام و برگرفته از روایات اسلامی است. اما بحث از اندیشه موعود، در دیگر ادیان معروف نیز مطرح شده است. در ادیان آسمانی یهودیت، مسیحیت و زرتشت اندیشه موعود وجود دارد.
مهدویت در یهود
یهودیان درباره موعود معتقدند فردی خواهد آمد و پادشاهی اسرائیل را احیا خواهد کرد. یهودیان او را پادشاهی مسح شده (مسیح)، دین‌مداری عادل و پیامبر آخرالزمان از نسل داوود، دانسته‌اند.[۱]
بنابر باور یهود هنگامی که مسیح بیاید «پادشاهی خدا» بر زمین مستقر می‌شود و همه ملت‌ها به اورشلیم بازخواهند گشت؛ البته جریانات پیشرو یهودی معتقد به مسیحِ شخصی نیستند و بیشتر بر آرمان ظهور عصر طلایی در آینده تأکید می‌کنند. برخی محافل یهودی برپایی حکومت اسرائیل را به مثابه آغاز رهانندگی از سوی مسیحِ موعود میدانند.[۲] یهودیان حضرت عیسی را به عنوان مسیحِ موعود خود نپذیرفته‌اند.[۳] به اعتقاد آنها مسیح باید از نسل داوود باشد و به پادشاهی برسد؛ در حالی که عیسی هیچ کدام را نداشت.[۳]
مهدویت در مسیحیت
اندیشه موعود در مسیحیت به سه گونه تفسیر و تبیین شده است.[۳]
گونه نخست تبیین اندیشه موعود در مسیحیت، شبیه اندیشه موعود در دین یهود است، با این تفاوت که مسیحیان مصداق آن را حضرت عیسی میدانند.[۳]
در گونه دوم تبیین اندیشه موعود در مسیحیت، حضرت عیسی در آخرالزمان به عنوان «داور جهان» رجعت خوهد کرد.[۳] بنابر عهد جدید، عیسی با رنجی که برد و با مرگ خویش، به انتظار موعود نجات‌بخش پایان داد؛ ولی دوباره بر می‌گردد تا مردم را به کمال خود برساند و داور جهان باشد؛ البته عهد جدید از سیاسی شمردن مسیح موعود برحذر است.[۴]
در گونه سوم تبیین اندیشه موعود در مسیحیت، شخص دیگری که خود عیسی وعده آمدنش را می‌دهد خواهد آمد. او مانند «تسلی دهنده» و «روح راستی» می‌آید و بر مسیح شهادت می‌دهد و گویی با او نبودنِ مسیح جبران می‌شود. مسیحیان آن شخص را همان روح القدس میدانند و معتقدند که اندک زمانی پس از مسیح ظهور کرد و همو است که همیشه بر کلیسا حکم رانده است.[۳]
مهدویت در زرتشت
موعودگرایی در آیین زرتشت با اصطلاح «سَوشیَنت؛ سود رساننده» همراه شده است. زرتشتیان معتقدند «سوشینت» کسانی هستند که به نوبت در رأس هر هزاره می‌آیند و پلیدی را ریشه کن و جهان را نو می‌کنند و مهم‌ترین آنها آخرینشان است.[۵] و اندیشه منجی موعود زرتشتیگری از سرچشمه‌هایی چون نوید شکست منش بد از منش خوب، دروغ از راست به دست خرداد و امرداد جریان می‌یابد.
در این‌جا لازم است که بگوییم در سنت متأخر زرتشتی این آموزه را به آخرت‌شناسی پیوند می‌دهند به گونه ای که ظهور منجی به جریانات روز محشر و داوری در هم آمیخته است گویا قیامت در همان زمان و در همین زمین برپا می‌شود در کتاب بُندهش که از متون متأخر زرتشتیان است پس از یاد کردن اوضاع مردمان به هنگام ظهور سوشینت می‌گوید: «پس از آن سوشینت مردگان را بر می خیزاند…» آن گاه به تفصیل به جریان داوری می‌پردازد.[۶]
مهدویت در اسلام
مهدویت و موعود اسلامی و به ویژه موعود شیعی دوازده امامی در میان موعود باوری ادیان از ویژگی‌ها و جایگاه برجسته ای برخوردار است و آن دین که هدف اصلی از بعثت انبیاء کامل کردن شرایط برای رشد و تکامل آزادانه و آگاهانه انسان‌ها بوده که به وسیله قرار دادن وحی الهی در دسترس مردم تحقق یافته و همچنین کمک به رشد عقلانی و تربیت روحی و معنوی افراد مستعد از همین شمار است به هر حال انبیاء در صدد تشکیل جامعه ایده‌آل بر اساس خداپرستی و ارزشهای الهی و گسترش عدل و داد در سراسر زمین بوده‌اند و هر کدام در حد امکان قدمی برداشته اند که برای بعضی شرایط تشکیل حکومت جهانی فراهم نشده است البته خدای متعال در کتابهای آسمانیش وعده تحقق حکومت الهی را در پهنه زمین داده است.[۷] با توجه به این که امامت متمم نبوت و تحقق بخش حکمت خاتمیت است می‌توان نتیجه گرفت که این هدف به وسیله آخرین امام تحقق خواهد یافت و این همان مطالبی است که در روایات متواتری که درباره حضرت مهدی(ع) وارد شده مورد تأکید قرار گرفته است.[۸] خلاصه سخن این که مهدویت به لحاظ ماهیت و کارکرد گونه‌های مختلفی دارد که برخی به لحاظ ماهیت موعود شخصی است مثل مسیح برای مسیحیان و برخی به لحاظ کارکرد انحصاری قوم مدار است مثل موعود یهودیت و صهیونیسم و برخی به لحاظ آرمان موعود مقطعی است زرتشت و بالاخره برخی به لحاظ کارکرد، فراگیر، و آرمان رو به آینده است مثل موعود اسلامی که موعودی جهان شمول نیز هست.[۹]
منابع
- ↑ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲ و ۱۳، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۱۰ به نقل از معجم الادیا المسیحی، جان، کوربون.
- ↑ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲ و ۱۳، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۱۱.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ انجیل یوحنا۲۸: ۸/۱۳:۳/۵۱:۱؛ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۱۲.
- ↑ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲ و ۱۳، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۱۳.
- ↑ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲ و ۱۳، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۱۹–۱۲۰.
- ↑ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲ و ۱۳، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۲۱، به نقل از سوشیانت و مصطوفی، علی‌اصغر، سیر اندیشه ایرانیان درباره موعود آخرالزمان، ص۱۰۹.
- ↑ سوره مبارکه انبیا، ۱۰۵ در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم بندگان شایسته‌ام وارث (حکومت) زمین خواهند شد.
- ↑ آموزش عقاید، مصباح یزدی، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، تابستان ۱۳۷۸ش، ص۳۳۰.
- ↑ علی موحدیان عطاء، هفت آسمان، فصلنامه تخصصی ادیان و مذاهب، ش۱۲ و ۱۳، سال سوم و چهارم، زمستان ۱۳۸۰ و بهار ۱۳۸۱ش، ص۱۰۸–۱۰۹.