علت انتخاب غدیرخم برای ابلاغ ولایت
با توجه به اعتقاد شیعیان در مورد عید غدیرخم و امامت حضرت علی(ع)، چرا پیامبر اسلام(ص) در روز عرفه که همه حاجیان حضور داشتند، مسئله امامت را اعلام نفرمود؟
انتخاب غدیرخم برای ابلاغ ولایت از سوی پیامبر(ص) بی دلیل نبوده است. دستور الهی بر ابلاغ پیام در این محل، جمعیت فراوان، محیط مساعد برای ابلاغ ولایت، از دلایل انتخاب این مکان برای ابلاغ ولایت است که عرفات این ویژگی را نداشته است.
ابلاغ ولایت در طول رسالت
اثبات ولایت و جانشینی امام علی(ع) تنها مختص به جریان غدیر نیست، بلکه پیامبر اکرم(ص) در طول بیست و سه سال رسالت، در موقعیت‌ها و مناسبت‌های گوناگون، به این امر توجه داشته و جانشینی امام علی را اعلام می‌کردند.
ویژگی‌های غدیرخم برای اعلام ولایت
دلایل مختلفی در ابلاغ ولایت امام علی(ع) در منطقه غدیر وجود دارد و از این نظر بر عرفات مقدم شده است:
- دستور الهی: ابلاغ ولایت و امامت امام علی در غدیرخم، به دستور الهی بوده است: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ؛ اى پيامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ كن؛ و اگر نكنى رسالتش را به انجام نرسانده‌اى. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه مى‌دارد. بی گمان، خدا گروه كافران را هدايت نمى‌كند.﴾(مائده:۶۷) به اعتقاد عالمان شیعه و اهل سنت، این آیه در همان روز (روز غدیر) و در همان مکان بر پیامبر(ص) نازل گشت.[۱] لذا پیامبر اکرم(ص) نیز دستور توقف داده و موضوع را به مردم ابلاغ نمودند.
این مسئله دلیلی است که نمی توان گفت، علت نزول آیه و هدف خداوند تنها وجود عامه مردم بوده است که نتیجه بگیریم اگر در سرزمین منی که جمعیت بیشتری بوده آن را ابلاغ می‌کرد بهتر بود. شاید حکمت‌های دیگری در میان بوده که ما از آن اطلاع نداریم، شاید در غدیرخم خصوصیتی داشته است که از نظرها پنهان است و بر خدای علیم پوشیده نیست، و خداوند حکیم خود بهتر می‌داند کجا آیه را نازل کند، و چون در عرفه نازل نشد، باید گفت قطعاً در «غدیر» مناسب تر بوده است.
- جمعیت فراوان: در بعضی از کتاب‌ها تعداد جمعیت حاضران در غدیرخم، حدود ۱۱۰ هزار نفر و در بعضی دیگر، بیش از ۱۲۰ هزار نفر ثبت شده است.[۲] بنابراین از لحاظ جمعیت، فرق چندانی با روز عرفه آن ایام نداشته، لذا از حیث جمعیت هم کم نبوده‌اند.
- چهار راه جدایی کاروان‌ها: منطقه غدیرخم در واقع چهار راهی است که مردم سرزمین حجاز را از هم جدا می‌کند، راهی به سوی مدینه در شمال، راهی به سمت عراق در شرق، راهی به سمت غرب و سرزمین مصر، و راهی به سمت جنوب و سرزمین یمن؛ لذا چون مکان جدایی بود، چه بسا اگر اتفاقی رخ می‌داد، بیشتر در اذهان می‌ماند و مسلمانان با دریافت آخرین دستور که در حقیقت نقطه پایانی در مأموریت‌های پیامبر اکرم(ص) بود، از هم جدا می‌شدند.[۳] لذا به نظر می‌رسد تأثیر این مکان خیلی بیشتر از عرفه باشد.
- محیط مساعد برای ابلاغ ولایت: غدیرخم در آنروز شرایط جوی نامساعدی داشته است، در این‌باره گفته‌اند: هوا به قدری داغ بود که بعضی مجبور بودند، قسمتی از عبای خود را زیر پا و طرف دیگر آن را روی سر بیفکنند، در غیر این صورت ریگ‌های داغ بیابان و اشعه آفتاب پا و سر آنها را ناراحت می‌کرد. نه سایبانی در صحرا به چشم می‌خورد و نه سبزه و گیاه و درختی، جز تعداد معدودی درخت لخت و عریان که با گرمای بیابان با سرسختی مبارزه می‌کردند. جمعیتی به همین چند درخت پناه برده پارچه ای بر یکی از درختان برهنه افکندند و سایبانی برای پیامبر اکرم(ص) ترتیب داده بودند، ولی بادهای داغ به زیر این سایبان می‌خزند و گرمای سوزان آفتاب را در زیر آن پخش می‌کرد.[۴]
پیامبر اکرم(ص) در این شرایط و وضعیت نامساعد و بسیار سخت، آخرین دستور خداوند را ابلاغ کرد. به نظر می‌رسد هر چه شرایط سخت‌تر و نامساعدتر باشد خاطره آن روز بیشتر در اذهان می‌ماند. ولی در «عرفه» شرایط بسیار مناسب تر از «غدیر» بود، زیرا آنجا مکه بود و شرایط مناسب، غذاهای مناسب و مکان مناسب برای حاجیان فراهم بود لذا ممکن بود خیلی مؤثر نباشد و زود فراموش شود، و مسئله ای به این مهمی، کم‌اهمیت جلوه داده شود. هم چنین اعلام دستوری از جانب خدا در چنین شرایط سخت و نامساعدی گویای اهمیت و ضرورت داشتن این دستور بود.
- توجه کامل مسلمانان به پیامبر: احتمال دارد، علت انتخاب غدیر، این بوده باشد که در روز عرفه بیشتر افراد مشغول دعا و مناجات هستند بنابراین توجه چندانی به اطراف خود ندارند، اگر این دستور در عرفه نازل می‌گشت، خیلی از افراد به آن اهمیت نداده و مشغول عبادت می‌شدند و آن ارزش والایی که باید داشته باشد، از دست می‌داد، ولی در روز «غدیر» چون تمام اعمال به پایان رسیده و همه می‌خواهند زودتر به خانه برسند و به دیار خود بازگردند، لذا توقف مردم و ابلاغ دستور جدید، قطعاً توجه مردم را به خود بیشتر جلب کرده و مؤثرتر خواهد بود.
منابع
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و هفتم، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۱–۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و هفتم، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۱–۲۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و هفتم، ۱۳۸۷ش، ج۵، ص۲۱–۲۲.