جامع الاخبار (کتاب)
جامع الاخبار کتابی که با تکیه بر آیات قرآن بیش از هزار حدیث را جمع‌آوری کرده است. درباره هویت نویسنده این کتاب بین محققان اختلاف وجود دارد؛ با این حال احتمال اینکه نویسنده این کتاب محمد بن محمد شَعیری باشد بیشتر دانسته شده است.
| جامع الاخبار | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | محمد بن محمد شعیری |
| تاریخ نگارش | قرن ششم |
| موضوع | حدیث |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المطبعة الحیدریة |
| محل نشر | نجف |
نویسنده جامع الاخبار طی ۱۴۰ فصل درباره ۱۴۰ موضوع از معارف اسلامی و شیعی حدیث روایت کرده است. بیشتر روایات کتاب بدون سند است و تنها سند برخی روایات به طور کامل ذکر شده است. این موضوع در کنار ابهام درباره اصل کتاب و نویسنده آن موجب ضعف استنادی این کتاب شده است.
برخی از محققان این ضعف‌ها را موجب کاسته‌شدن از اعتبار جامع الاخبار نمی‌دانند. از نظر آنان، اکثر روایات این کتاب مربوط به مباحثی است که در آنها نیازی به وجود سند متصل نیست.
مؤلف
درباره مؤلف کتاب جامع الاخبار بین محققان اختلافاتی وجود دارد. برخی نویسنده این کتاب را شیخ صدوق (درگذشته اواخر قرن چهارم) یا امین الاسلام طبرسی (درگذشته نیمه قرن ششم) دانسته‌اند. این نظر را علامه مجلسی[۱] و محدث نوری[۲] نفی کرده‌اند. آنان دلیل این نفی را یادکرد مؤلف از محدثان و مؤلفان قرن ششم هجری در کتاب دانسته‌اند.
آقابزرگ تهرانی (درگذشته ۱۳۸۹ق)، کتاب‌شناس شیعه، پس از بررسی نظرات مختلف درباره مؤلف این اثر، به این نتیجه می‌رسد که صاحب این اثر اهل بیهق بوده و در اواخر قرن ششم می‌زیسته است. از آنجا که در متن این کتاب از مؤلف با عنوان محمد بن محمد یادشده، آقابزرگ از یازده تن از رجال شیعه آن دوره با عنوان محمد بن محمد یاد می‌کند؛ اما از میان این احتمالات کسی را انتخاب نمی‌کند.[۳]
یکی از احتمالات مطرح‌شده توسط آقابزرگ تهرانی محمد بن محمد الشَعیری است.[۴] برخی محققان نشانه‌‌هایی را ذکر کرده‌اند که نشان می‌دهد نویسنده کتاب محمد بن محمد شعیری است؛ از جمله این نشانه‌ها اینکه در پشت برگه شماره ۶۸ یکی از نسخه‌های سه‌گانه موجود در کتابخانه ملی ایران، نام مؤلف کتاب شعیری ذکر شده است.[۵]
محتوا
در کتاب جامع الاخبار طی ۱۴۰ فصل درباره ۱۴۰ موضوع از معارف اسلامی و شیعی بحث شده است. برخی محققان محتوای کتاب را به شش بخش تقسیم کرده‌اند:
- فضیلت شناخت خداوند متعال و مطالبی راجع به توحید و عدل.
- بیان فضیلت رسول اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع).
- درباره ذکر، استغفار و انواع نمازها.
- بیان صفات مؤمن که در این رابطه بسیاری از مسائل اخلاقی، اجتماعی، خانوادگی و آداب و مستحبات زندگی را بیان کرده است.
- درباره مرگ، معاد، روح، بهشت، و قیامت.
- در بخش پایانی کتاب در فصلی با عنوان نوادر روایات پراکنده با موضوعات مختلف نقل شده است.[۶]
در میانه برخی فصل‌ها، مباحث گوناگون و پراکنده کلامی، جغرافیایی و تاریخی آورده شده است. بحث‌هایی درباره مرجئه، قدریه، آن سوی کوه قاف و ... آمده است. نویسنده در دیباچه کتاب غرض خود از نگارش این کتاب را شوق فراوانش به فراهم آوردن اثری درباره زهد و موعظه، براساس روایات اهل‌بیت(ع)، بر می‌شمرد؛ روایاتی مستند که متکی به احتجاج‌های قرآنی و تأییدشده با استدلال‌های عقلانی باشد. نویسنده آرزوی نگارش چنین اثری را از بیست‌سالگی داشته است؛ آرزویی که پس از پنجاه‌سالگی او محقق می‌شود. او دلیل اصلی نگارش کتاب پس از گذشت این سالیان را آگاهی خود به اهمیت نهی از منکر و سودمندی پند و موعظه در شریعت بر می‌شمرد.[۷]
ارزش و جایگاه
در کتاب جامع الاخبار گاه سند روایات به طور کامل آمده و گاهی به صورت «رُوِیَ بإسناد صحیح» یا «رَوَیتُ باسنادی» یا «رُوِیَ عن فُلان» آمده است. در برخی از روایات این کتاب سند شیخ صدوق یا برقی ذکر شده است. البته در اکثر موارد، روایات به صورت مقطوعه و با عنوان «قال فُلان» یا «عَن فُلان» نقل شده است.[۸]
درباره اصل کتاب هم محققان از وجود سه کتاب مختلف با نام جامع الاخبار و یا با نام متفاوت ولی محتوای شبیه به جامع الاخبار خبر داده‌اند. بررسی این سه نسخه متفاوت نشان می‌دهد که مباحثی که در فصول مختلف این کتاب‌ها نگاشته شده تقریباً یکسان است. اما در دو مورد تفاوت دیده می‌شود: اول، اختلاف زیادی در تنظیم و ترتیب فصول در این نسخه‌ها دیده می‌شود؛ دوم، اختلاف در تعداد فصول وجود دارد، به طوری که برخی نسخه‌ها فصول بیشتری دارند.[۹]
ابهام و اختلاف درباره اصل کتاب و نویسنده آن به همراه مقطوعه‌بودن بسیاری از روایات این کتاب می‌تواند از ارزش استنادی این کتاب روایی بکاهد. اما، برخی از محققان این موارد را موجب کاسته‌شدن از اعتبار این کتاب نمی‌دانند. زیرا اکثر روایات این کتاب مربوط به مباحثی است که در آنها نیازی به وجود سند متصل نیست. یا اینکه عین این روایات با سند در کتب معروف روایی شیعه آمده است.[۱۰]
مطالعه بیشتر
- «جامع الأخبار و مؤلف آن»، حبیب‌الله عظیمی، وقف میراث جاودارن، سال دوم، ش ۷، ص۱۳۰.
منابع
- ↑ محمدباقر المجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ج ۱، ص ۱۳-۱۴.
- ↑ حسین بن محمدتقی النوری، خاتمة مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل‌البیت، ج ۱، ص ۳۴۹-۳۵۳.
- ↑ الشیخ آقابزرك الطهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ج ۵، ص ۳۳-۳۶.
- ↑ الشیخ آقابزرك الطهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ج ۵، ص ۳۵
- ↑ خان‌بابا مشار، فهرست کتب چاپی عربی، بی‌جا، بی‌نا، ص ۲۳۹.
- ↑ محمود مدنی بجستانی، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل انتشارات امیرکبیر، ج ۲، ص ۶۹۳.
- ↑ محمد بن محمد الشعیری، جامع الأخبار، نجف، المطبعة الحیدریة، ص ۲-۳.
- ↑ محمود مدنی بجستانی، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل انتشارات امیرکبیر، ج ۲، ص ۶۹۴.
- ↑ حبیب‌الله عظیمی، «جامع الأخبار و مؤلف آن»، وقف میراث جاودارن، سال دوم، ش ۷، ص۱۳۰.
- ↑ محمود مدنی بجستانی، فرهنگ کتب حدیثی شیعه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل انتشارات امیرکبیر، ج ۲، ص ۶۹۵