تفاوت عدل و فضل خداوند
عدل و فضل خداوند چه شباهت و تفاوتی با یکدیگر دارند؟
عدل خداوند صفتی است که برای همه افراد بر اساس استحقاق اجرا خواهد شد اما فضل خداوند در معنای خاص خود، مربوط به گروهی از انسان‌ها است.
عدالت الهی به این معنا است که خداوند با هر موجودی چنان‌که شایسته آن است، رفتار می‌کند. عدل خداوند برای همه یکسان است؛ زیرا خداوند به بندگان ظلم نمی‌کند و هیچ موجودی از عدل خداوند در روز قیامت بیرون نخواهد بود. فضل خدا به معنای اعطا براساس لطف و نه شایستگی بندگان است.
دو صفت عدل و فضل خدا مستقل بوده و خداوند با هر یک از این صفات به گونه‌ای مستقل از دیگری نسبت به بندگان رفتار خواهد نمود.
معنای عدالت
واژه عدل و عدالت دارای معانی مختلفی است که معروف‌ترین و جامع‌ترین آن قرار گرفتن افراد و اشیاء در جایگاه شایسته خود است. این تعریف را می‌توان در کلام امام علی(ع) نیز یافت: «الْعَدْلُ يَضَعُ الْأُمُور مَوَاضِعَهَا؛ عدل این است که امور را در جاى خود قرار می‌دهد».[۱]
براساس این معنای عدالت، در جهان تکوین و تشریع، اصل عدالت این اقتضاء را دارد که هر چیزی در جای مناسب خود قرار گیرد. عدالت الهی نیز چنین معنا می‌شود که خداوند با هر موجودی آن چنان‌که شایسته آن است، رفتار کند و آن را در موضعی که در خور آن باشد، بنشاند و چیزی را که مستحق آن است به او عطا کند.[۲]
معنای فضل
فضل خدا، عطاکردن براساس لطف است و نه آنچه شایستگی بندگان است.[۳] خواجه نصیرالدین طوسی، ثواب را از فضل خداوند و مجازات را از عدل او دانسته است.[۴]
فضل خدا بر دو مرتبه است:
- معنای عام: فضل خداوند در مرتبه اول، همگانی و عام است. این فضل شامل همه انسان‌ها و حتی موجودات می‌شود: ﴿همانا خداوند نسبت به مردم فضل بسیار دارد.﴾(بقره:۲۴۳) و ﴿وَلَکنَّ اللّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعَالَمِینَ؛ خداوند نسبت به جهانیان، لطف و فضل دارد.﴾(بقره:۲۵۱).
- معنای خاص: این نوع فضل خداوند تنها به مؤمنان اختصاص دارد: ﴿وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ؛ خداوند نسبت به مؤمنین صاحب فضل است﴾(آل‌عمران:۱۵۲).
تفاوت‌ها
خداوند هم دارای فضل است و هم صاحب عدل. فضل گاه مربوط به گروه خاصی از انسان‌ها می‌شود: ﴿ذَلِک فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاء؛ آن فضل خداست که به هر کسی بخواهد عطا می‌کند﴾(مائده:۵۴). اما صفت عدل، صفتی است که برای همه افراد بر اساس استحقاق اجرا خواهد شد؛ زیرا خداوند به بندگان ظلم نمی‌کند و هیچ‌کس خصوصاً در حسابرسی اعمال، از عدل خداوند در روز قیامت بیرون نخواهد بود.
دو صفت عدل و فضل خدا مستقل بوده و خداوند با هر یک از این صفات به گونه‌ای مستقل از دیگری نسبت به بندگان رفتار خواهد نمود. همچنین هیچ‌کدام از این صفات از دیگری ناشی نمی‌شود.