اختلاف امام خمینی با آیت‌الله بروجردی
اختلاف آیت الله العظمی بروجردی با امام خمینی بر سر چه بود؟ و چرا امام خمینی در تشیع جنازه آیت الله بروجردی شرکت نکرد؟
امام خمینی با وجود اختلاف‌های علمی و سیاسی در موضوعات مختلفی با نظریات آیت‌الله بروجردی؛ همواره به شخصیت و جایگاه آیت‌الله بروجردی احترام می‌گذاشت. این اختلافات عموما علمی بودند و هرگز سبب ایجاد تفرقه و اختلافات بیشتر نگردید. تلاش‌های آیت‌الله بروجردی در تقویت حوزه علمیه قم در کنار تلاش‌های آیت‌الله خمینی در تقویت بینش عمومی نسبت به حکومت اسلامی، همگی زمینه‌ساز نهضت روحانیان شیعه بر علیه حکومت پهلوی شد. در همین میان، شایعات و فعالیت‌های مخربی نیز برای ایجاد آشوب میان مرجعیت شیعه شکل گرفته بود که با تدابیر عالمان شیعه از جمله شرکت نکردن آیت‌الله خمینی در تشیع جنازه آیت‌الله بروجردی، دفع گردید.
پیش‌درآمد
امام خمینی از جمله افرادی بود که از آیت الله بروجردی برای اقامت در قم و پذیرفتن ریاست حوزه علمیه قم، دعوت کرده و نقش مؤثری داشتند. او در این راستا، نامه‌نگاری‌های متعددی انجام داد.[۱] پس از ورود آیت‌الله بروجردی به قم، امام خمینی در دروس ایشان شرکت می‌کردند. آیت‌الله بروجردی نیز در برخی مسائل با امام خمینی مشورت می‌کرد «از جمله قضیه آقای برقعی که در کنگره سوسیالیست‌ها در لوزان سوئیس شرکت کرده بود و مراسم استقبال او توسط توده ای‌ها موجب اعتراض گسترده روحانیون شده بود، آیت‌الله بروجردی خبرنگاران را به امام خمینی ارجاع می‌دادند.»[۲] همچنین آیت الله بروجردی برای رساندن پیام خود به محمدرضا شاه، امام خمینی را به عنوان نماینده به دربار فرستاد.[۳] ارتباط آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله خمینی تا به آنجا رسیده بود در برخی موارد، اختیارات بالایی از سوی آیت‌الله بروجردی به امام خمینی داده می‌شد.[۴]
دیدگاه‌های مذهبی
آیت‌الله بروجردی در موضوع ولایت فقیه، این موضوع را همچون دیگر فقیهان، بر اساس استدلال‌های عقلی و استناد به برخی روایات از جمله مقبوله عمر بن حنظله، ثابت دانسته و حدود ولایت فقیه را بسیار وسیع می‌دانستند. ایشان ولایت فقیه را امری ارتکازی دانسته‌اند که به ولایت ائمه اطهار علیهم السلام مرتبط است و جنبه‌ای وسیع را شامل می‌شود.[۵]
در موضوع بازنگری در شیوه اداره حوزه علمیه و امور طلاب، آیت‌الله بروجردی به دنبال تحول بود. از همین رو هیئتی را تعیین کرد تا این امر را پیش‌ببرند. در راس این هیئت، آیت‌الله خمینی قرار داشت که در آن زمان یکی از مدرسین مشهور حوزه علمیه قم به حساب می‌آمد. به گفته آیت‌الله منتظری، این تصمیم آیت‌الله بروجردی با مخالفت‌هایی همراه بود و در نهایت سبب شد تا آیت‌الله بروجردی، حکم صادره خود برای هیئت بازنگری را پس بگیرد. این تصمیم سبب شد تا روابط آیت‌الله خمینی و آیت‌الله بروجردی به سردی بیانجامد.[۶]
دیدگاه‌های سیاسی
آیت‌الله بروجردی زمانه را برای یک قیام بر علیه حکومت محمدرضا شاه فراهم نمی‌دید و بیشتر به تقویت حوزه علمیه قم اهتمام داشت. این اهتمام به تقویت حوزه و همراهی و عدم سنگ‌اندازی حکومت وقت در این وظیفه، سبب شد که با تقویت حوزه علمیه قم توسط آیت‌الله بروجردی، زمینه‌های نهضت روحانیان شیعه بر علیه حکومت پهلوی، شکل بگیرد.[۷] بر اساس گفته‌های نوه آیت‌الله بروجردی، عقیده آیت‌الله بروجردی بر این بود که باید زمینه‌های یک حکومت دینی شکل بگیرد تا بتوان خود آن را شکل داد.[۸] این اختلاف دیدگاه در کنار شایعاتی چون حمایت آیت الله خمینی از جریان فدائیان اسلام و ترغیب نواب صفوی به اقداماتی چون ترور، باعث شد تا روابط میان آیت‌الله خمینی و آیت‌الله بروجردی، فاصله‌دارتر شود؛ تا جایی که به گفته سید محمدصادق لواسانی - وکیل آیت الله بروجردی در تهران - در یک مرتبه از ملاقات آیت‌الله خمینی با آیت‌الله بروجردی از سوی فرزندان آیت‌الله بروجردی جلوگیری شد.[۹]
با این همه، امام خمینی همواره شخصیت آیت الله بروجردی را مورد احترام قرار می‌داد و در مواردی که با انتقاد اطرافیان و مراجعین خود نسبت به آیت‌الله بروجردی و انفعال ایشان در مسائل سیاسی مواجه می‌شد، به دفاع از مقام مرجعیت می‌پرداخت.[۱۰]
پیامدهای تاریخی
شرکت نکردن در تشیع جنازه
برخی از شرکت نکردن امام خمینی در تشییع پیکر آیت الله بروجردی، وجود اختلافات را نتیجه گرفته‌اند اما به گفته برخی از صاحب‌نظران، شرکت نکردن در تشییع جنازه به سبب امری دیگر بوده است. محمدرضا توسلی که بعدها رئیس دفتر امام خمینی شد، داستان را چنین نقل کرده که با درگذشت آیت‌الله بروجردی، عده‌ای از شاگردان امام خمینی تصمیم گرفتند از این فرصت برای اعلام مرجعیت امام خمینی استفاده کنند و برای او تبلیغات داشته باشند. زمانی که امام خمینی متوجه این برنامه شد، در مراسم تشییع جنازه حاضر نگردید.[۱۱] در همین خصوص نقل شده است که امام خمینی گفته‌اند:
| « | «من که به تشییع جنازه آقای بروجردی رحمه الله نیامدم، برای این نبود که کسالتم آن قدر شدید بود که نمی‌توانستم به تشییع بیایم. نیامدنم برای این بود که دیدم تشییع جنازه تبعاتی دارد، آنجا مسائلی مطرح خواهد شد و من برای خاطر آنکه از آن مسائل دور بمانم و کنار باشم، از تشییع جنازه صرف نظر کردم».[۱۲] | » |
پانویس
- ↑ «مصاحبه خبرگزاری حوزه با آیت‌الله سیدجواد علوی بروجردی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ «گفت و گو با دکتر محسن بهشتی سرشت، نویسنده کتاب «زمانه و زندگی امام خمینی»»، سایت جماران.
- ↑ «آیا امام با شاه ملاقات داشت؟»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- ↑ «مصاحبه خبرگزاری حوزه با آیت‌الله سیدجواد علوی بروجردی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ بروجردی، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، ۷۲-۸۰.
- ↑ منتظری، خاطرات آیت الله حسینعلی منتظری، ۱: ۱۶۸.
- ↑ «بروجردی و خمینی؛ دو خط موازی که هیچوقت به هم نمی‌رسند»، رادیو فردا.
- ↑ «مصاحبه خبرگزاری حوزه با آیت‌الله سیدجواد علوی بروجردی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ منتظری، خاطرات آیت الله حسینعلی منتظری، ۱: ۱۶۹.
- ↑ «بروجردی و خمینی؛ دو خط موازی که هیچوقت به هم نمی‌رسند»، رادیو فردا.
- ↑ «چرا امام خمینی(ره) در مراسم تشییع پیکر آیت‌الله بروجردی شرکت نکرد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب:۱۹ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۱ش.
- ↑ «چرا امام خمینی(ره) در مراسم تشییع پیکر آیت‌الله بروجردی شرکت نکرد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب:۱۹ مرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۱ش.
منابع
- بروجردی، سید حسین (۱۴۱۶). البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر. قم: مکتبه آیة الله العظمی منتظری.
- منتظری، حسینعلی (۱۳۷۹). خاطرات آیت‌الله حسینعلی منتظری. قم: دفتر حضرت آیت الله العظمی منتظری.
- خبرگزاری حوزه (۹ دی ۱۳۹۶). «گفت وگویی خواندنی با آیةالله علوی بروجردی». hawzah.net. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴.
- رادیو فردا (۱۶ مرداد ۱۳۹۹). «بروجردی و خمینی؛ دو خط موازی که هیچوقت به هم نمی‌رسند». radiofarda.com. دریافت‌شده در ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۴.