کیفرها و پاداش‌ها در برزخ

سؤال

ماهیت کیفرها و پاداش‌ها در برزخ چگونه است؟

آیات و روایات به وجود بهشت، جهنم برزخی و برخی اوصاف آنها اشاره کرده‌اند:

  • قرآن به مؤمن آل یاسین (حبیب نجّار) که به دست قومش شهید شد، می‌گوید: ﴿وارد بهشت شو. گفت: ای کاش قوم من می‌دانستند* که پروردگارم مرا آمرزیده و از گرامی‌داشتگان قرار داده است»(یس:۲۶–۲۷) طبرسی از مفسران شیعه معتقد است این آیه دلالت بر نعمت‌های قبر و برزخ دارد.[۱]
  • قرآن در وصف مقرّبان و تکذیب کنندگان، می‌فرماید: ﴿پس اگر او از مقرّبان باشد،* در رَوح و ريحان و بهشت پرنعمت است.(واقعه:۸۸-۸۹.) امام صادق(ع) در تفسیر این آیه «روح» و «ریحان» را به نعمت برزخ مربوط می‌داند و «بهشت پرنعمت» را برای قیامت می‌داند.[۲]
  • آیات دیگری نیز وجود دارد که به عذاب برخی افراد پس از مرگ خبر می‌دهد از جمله عذاب کافران توسط ملائکه در هنگام جان دادن[۳] شدیدترین عذاب برای آل فرعون که هر صبح و شام، آتش بر آنان وارد می‌شود.[۴] همچنین برای افرادی که توبه کرده و عمل صالح انجام داده‌اند و ایمان دارند، از رزق و روزی برزخی در هر صبح و عشاء داده خبر است.[۵]

این آیات نشان می‌دهد که پس از مرگ و پیش از قیامت که عالم برزخ نامیده می‌شود، نعمت‌ها و عذاب‌هایی وجود دارد. علاوه بر این آیات، روایات نیز از گونه‌های عذاب و نعمت‌های برزخی سخن گفته‌اند. امام صادق(ع) فرمود: ارواح مؤمنان، در حجره‌های بهشتی مستقرند، از غذاهای بهشتی می‌خورند، از مایع بهشتی می‌نوشند و از خدا می‌خواهند هر چه زودتر قیامت بر پا شود.[۶]

برای درک بهتر ماهیت عذاب و ثواب‌های برزخ، توجه به نکات زیر کارگشاست.

  1. جهان برزخ با دنیا سنخیت‌هایی دارد. از جمله: از آثار (بو، رنگ، مزه و…)، اشکال و مقادیر مادی برخوردار است. آنجا روز، شب و زمان مطرح است. بهشت و دوزخش نیز جاوید نیست.
  2. بدن لطیفی که در هنگام خواب لذت یا عذاب را متوجه می‌شود، با امور عالم برزخ نزدیکی زیادی دارد. این مشابهت تا آن جاست که روایت می‌گوید:

در آغاز آفرینش انسان‌ها خواب نمی‌دیدند، بلکه بعدها حادث شد. علت آفرینش خواب دیدن، این بود که امتِ پیامبری با دیدن پوسیده و خاک شدنِ بدن‌های مردگان، زندگی مجدد، بقای ارواح و سرای دیگر را منکر بودند. خواب دیدن آفریده شد تا مطلب، کاملاً مفهوم شود.[۷]

۳. یکی از مناسبت‌های این که عالم برزخ را عالم مثال می‌گویند این است که مانند آینه است. آینه از خود رنگ، تصویر، زشتی و زیبایی ندارد؛ بلکه هر چه در صاحب تصویر است را منعکس می‌کند. نعمت‌ها، عذاب‌ها، زشتی‌ها و زیبایی‌های برزخ، تابع اعمال دنیایی انسان هاست.[۸]

منابع

  1. مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۹.
  2. بحار الانوار، ج۶، ص۲۱۷، ح ۱۱; و المیزان، ج۱۹، ص۱۵۸.
  3. سوره انفال، آیه۵۰.
  4. غافر: ۴۶; (النّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السّاعَه أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ).
  5. مریم: ۶۲; (وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیها بُکْرَه وَ عَشِیًّا).
  6. الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۴۴، ح ۲; و محمد باقر مجلسی، حق الیقین، ص۴۷۷; و بحار الانوار، ج۶، ص۲۳۴، ح ۴۹.
  7. عبدالله شبّر، حق الیقین، ج۲، ص۳۷۳; بحار الانوار، ج۶، ص۲۴۳، ح ۶۸; و فیض کاشانی، علم الیقین، ج۲، ص۱۰۶۱.
  8. معادشناسی، ج۳، ص۲۹.