کوفی اهوازی

سؤال

کوفی اهوازی کیست و چه آثاری دارد؟

حسین بن سعید اهوازی مشهور به کوفی اهواز، محدث و فقیه قرن سوم، از اصحاب امام رضا(ع)، امام جواد(ع) و امام هادی(ع) است. دو کتاب او به نام الزهد و المومن منتشر شده است. در کتاب رجالی او توثیق شده و از جایگاه مهم و برجسته‌ای برخوردار است. وی که از اصحاب امامان متأخر است توانسته بخش قابل توجهی از تراث امامیه را از سدة دوم به سدة سوم هجری منتقل کند. تعداد روایت حسین بن سعید در کتب اربعه ۵۸۶۶ حدیث است.

کتاب «المؤمن» نوشته حسین بن سعید کوفی اهوازی

زندگی‌نامه

حسین‌بن سعید اهوازی، فقیه و محدّث امامی نیمه اول قرن سوم که همراه با برادرش حسن، آثار فقهی و حدیثی مهمی تألیف کرد. این دو برادر در کوفه به دنیا آمدند، ولی سال تولد آنان مشخص نیست. حسین‌بن سعید و برادرش حسن از کوفه به اهواز رفتند. پس از مدتی، حسین به قم مهاجرت کرد و در آنجا سکنا گزید. میزبان او در قم حسن‌بن آبان قمی بود. حسین‌بن سعید در قم درگذشت. سال درگذشت او دانسته نیست، ولی گفته‌اند که تا ۲۵۴ زنده بوده است[۱]

 
کتاب «الزهد» نوشته حسین بن سعید کوفی اهوازی

آثار و جایگاه علمی

ابومحمد، حسین بن سعید کوفی اهوازی شخصیتی است مورد وثوق و اطمینان و صاحب تألیفات ارزنده که تعداد آن را سی جلد نوشته‌اند و با مشارکت برادرش حسن آنها را نوشته است. شیخ طوسی او را از اصحاب حضرت رضا و جواد و هادی علیهم السلام دانسته و بر صاحب تألیفات، ثقه و اهوازی بودنش تصریح کرده است. در رجال نجاشی به تألیفات سی جلدی او اشاره شده و همین کتابها منشأ شهرت ایشان معرفی شده است. در فهرست ابن ندیم جامعیت این دو برادر در فقه و علوم اسلامی در زمان خودشان مورد تأکید قرار گرفته است. اکثر کتب رجالی تدوین شده پیرامون رجال شیعه ایشان را توثیق کرده و تمجید نموده‌اند.[۲]

از جمله آثار ایشان می‌توان به کتب ذیل اشاره کرد: کتاب تفسیر القرآن، کتاب الفرائض، کتاب الحدود، کتاب التقیه، کتاب الرد علی الغلاة، کتاب المناقب، کتاب الزهد، کتاب الشهادت. از طریق این دو برادر حدود هفتاد روایت به دست شیفتگان ولایت رسیده است.[۳] نجاشی (همان‌جا) نام کتابهای حسین‌بن سعید را چنین ذکر کرده است: الوضوء، الصلوة، الزکاة، الصوم، الحج، النکاح، الطلاق، العِتْق و التدبیر و المکاتبة، الاَیمان و النذور، التجارات و الاجارات، الخمس، الشهادات، الصید و الذبائح، المکاسب، الاشربة، الزیارات، التقیه، الرَّدُ علی‌الغُلاة، المناقب، المثالب، الزهد، المروّة، حقوق المؤمنین و فضلهم، تفسیرالقرآن، الوصایا، الفرائض، الحدود، الدیات، الملاحم، الدعاء. در فهرستهای متأخر، نام برخی کتابها با اندکی تفاوت آمده است.[۴]

تفسیر فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی (م حدود ۳۰۰) که تنها بر روایات رسیده از ائمه علیهم السّلام بسنده نموده است و فراوان از حسین بن سعید کوفی اهوازی ساکن و متوفای قم که از اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السّلام روایت کرده است.[۵]

کتب ثلاثین یا الفقه المکمّل، حسین بن سعید بن حمّاد کوفی اهوازی. وی از معاصران امام رضا، امام جواد و امام هادی علیهم السلام و از راویان برجسته و موثّق امامیه است. که بنا بر قول مرحوم مجلسی اوّل، در طبقه هفتم روات قرار می‌گیرد. او از اهالی کوفه بوده که برای نشر معارف اهل بیت علیهم السلام در اهواز ساکن شد و در اواخر عمر، به قم آمد و در همان‌جا وفات یافت. ابن ندیم در توصیف حسین بن سعید می‌نویسد: أوسع أهل زمانها بالفقه و الآثار و المناقب و غیر ذلک من علوم الشیعة. گفتنی است که حسین بن سعید، کتاب‌های مورد بحث را با همراهی برادرش حسن نگاشته است. از مجموعه کتاب‌های کوفی اهوازی، کتاب المؤمن و کتاب الزهد، به انتشار رسیده‌اند. از امتیازات کتب حسین بن سعید، آن است که میزانی در سنجش صحّت و سقم دیگر کتب محسوب می‌شده است، به طوری که دانشمندان علم رجال، کتب بسیاری را به کتب حسین بن سعید تشبیه کرده‌اند. و این ویژگی، درباره دیگر کتب متقدّمان به چشم نمی‌خورد.[۶]

وی که از اصحاب امامان متأخر است توانسته بخش قابل توجهی از تراث امامیه را از سدة دوم به سدة سوم هجری منتقل کند. تعداد روایت حسین بن سعید در کتب اربعه ۵۸۶۶ حدیث است. شیخ طوسی در کتاب فهرست می‌گوید حسین بن سعید مورد وثوق علما و ثقه می‌باشد. حسین بن سعید از راویان ممتاز و فقیهی پرتلاش در نقل احادیث معصومان است. مجموعه‌های روایی بزرگ همچون کتب اربعه، مرهون زحمات و تلاش‌های اوست.[۷]

حسین‌بن سعید را فردی موثق دانسته‌اند. وجود نام وی در اسنادِ بیش از پنج‌هزار حدیث موجود شیعه، نشان‌دهنده رتبه والای او در فقه و حدیث است (رجوع کنید به خویی، ج ۵، ص ۲۴۵–۲۶۵). فقها و سیره‌نگاران نیز مقام او را ستوده‌اند؛ مثلاً محقق حلّی (ج ۱، ص ۳۳) او را از فقهای معتبر شمرده و ابن‌ندیم (همان‌جا) وی و برادرش حسن را آگاه‌ترین افراد عصر خود به فقه و آثار شیعه دانسته است.[۸]


تیتر یک

وی در خاندانی از موالی امام سجّاد(ع) در کوفه به دنیا آمد. مدّتی در اهواز، ساکن بود. سپس به شهر قم، مهاجرت کرد و در آنجا وفات یافت. او را در شمارِ اصحاب امام رضا، امام جواد و امام هادی(ع) نام برده‌اند. سال وفات او معلوم نیست.

مکانت حدیثی

او از استادان بسیاری از کوفه و قم، درس آموخته و از آنان، نقل روایت کرده است. شمار استادان او را ۱۴۰ نفر یاد کرده‌اند که ابن ابی عُمَیر، بزنطی، حسن بن سعید، حمّاد بن عیسی، صفوان بن یحیی، عثمان بن عیسی، علی بن نعمان، فضّالة بن ایوب، قاسم بن محمّد، قاسم بن عروه و محمّد بن سنان از آن جمله اند. تعداد نوزده راوی نیز از او حدیث شنیده‌اند که برخی از آنان، عبارت اند از: احمد بن محمّد بن عیسی اشعری، حسین بن حسن بن اَبان و علی بن مهزیار. رجالیان، او را به وثاقت و جلالت، توصیف کرده‌اند. ابن ندیم، او و برادرش حسن را معروف‌ترین افراد عصر خویش در فقه، روایت، مناقب و دیگر علوم شیعی دانسته است.

احادیث و آثار نام وی در کتب اربعه، در ۵ هزار و ۸۶۶ سند، در موضوعات مختلف فقهی، اعتقادی، اخلاقی و تفسیری واقع شده است. فهرست نگاران، کتاب‌های او با کمک برادرش حسن را سی کتاب یاد کرده‌اند که جزﺀ اصول و کتب معتمَد و مشهور شیعه به‌شمار می‌آیند؛ این مجموعه کتاب‌ها در فهرست نجاشی ملاک سنجش کتاب‌های دیگر راویان قرار گرفته است.[۹]

 
کتابی با موضوع حسین بن سعید کوفی اهوازی

مطالعه بیشتر

  • میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی، سیدحسین فلاح زاده ابرقویی و صدیقه سادات میردامادی، پژوهشگاه قرآن و حدیث. ۱۳۹۹.
  • الزهد، حسین بن سعید کوفی اهوازی (۲۵۰ ه‍.ق)، تحقیق: غلام رضا عرفانیان، فرهنگ، قم، چاپ دوم ۱۴۰۲ ه‍.ق

منابع

  1. عدالت‌نژاد، سعید، «حسین بن سعید»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۹۳، ج۱۳، ذیل مدخل.
  2. جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام جواد علیه السلام، پایگاه تخصصی عاشورا، ص۲۲۰.
  3. جمعی از نویسندگان، دانشنامه امام جواد علیه السلام، پایگاه تخصصی عاشورا، ص۲۲۰.
  4. عدالت‌نژاد، سعید، «حسین بن سعید»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۹۳، ج۱۳، ذیل مدخل.
  5. معرفت، محمد هادی، تحریف ناپذیری قرآن، ترجمه علی نصیری، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، ۱۳۷۹، ص۲۲۹.
  6. مجموعه مؤلفان، مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقة الاسلام کلینی، بیتا، بیجا، ج۳، ص۳۱ و ۳۲ و ۳۳.
  7. تازه مرد، محمد، غلامعلی، مهدی، «نقش حسین بن سعید در انتقال تراث امامیه»، آموزه‌های حدیثی، پاییز و زمستان ۱۳۹۹، شماره ۸، ص۱۴۱ تا ۱۶۲.
  8. عدالت‌نژاد، سعید، «حسین بن سعید»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۹۳، ج۱۳، ذیل مدخل.
  9. محمدی ری شهری، شناختنامه حدیث، ج۳، ص۸۶ و ۸۷. به نقل از «حسین بن سعید اهوازی»، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱.