۶٬۸۱۴
ویرایش
←فتوحات و تشیع در ایران
| خط ۷: | خط ۷: | ||
. | . | ||
== | == فتح ایران و رواج تشیع == | ||
پس از فتح ایران به دست مسلمانان، قبایل عرب زیادی از جزیرة العرب و عراق به مناطق مختلف ایران مهاجرت کردند. در طول قرن اول و دوم قمری، شمار مهاجران عرب به ایران بسیار زیاد شد. این مهاجرت‌ها، به‌طور معمول، به شکل قبیله‌ای انجام می‌شد و برای ادامه فتوحات و تثبیت آنها، ترویج اسلام و گشایش اقتصادی از طریق گرفتن زمین در مناطق تازه فتح شده انجام می‌گرفت.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.</ref> | پس از فتح ایران به دست مسلمانان، قبایل عرب زیادی از جزیرة العرب و عراق به مناطق مختلف ایران مهاجرت کردند. در طول قرن اول و دوم قمری، شمار مهاجران عرب به ایران بسیار زیاد شد. این مهاجرت‌ها، به‌طور معمول، به شکل قبیله‌ای انجام می‌شد و برای ادامه فتوحات و تثبیت آنها، ترویج اسلام و گشایش اقتصادی از طریق گرفتن زمین در مناطق تازه فتح شده انجام می‌گرفت.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.</ref> | ||
دربارۀ مهاجرت و سكونت اعراب به شهرهاى ايران در منابع تاريخ اطلاعاتی وجود دارد که ترکیب جمعیتی برخی شهرها را، از نظر حضور قبایل عرب در میان ایرانیان مشخص می‌کند. برای نمونه، در مورد خراسان آمده که در تمام شهرهاى خراسان اقوام عرب، از قبايل شمالی و جنوبی، حضور داشتند. همچنین، درباره ترکیب قومیتی اهالى شهرهایی چون شيروان، بوشنج، بخارا، قيروان، ری، نیشابور، مرو، | دربارۀ مهاجرت و سكونت اعراب به شهرهاى ايران در منابع تاريخ اطلاعاتی وجود دارد که ترکیب جمعیتی برخی شهرها را، از نظر حضور قبایل عرب در میان ایرانیان مشخص می‌کند. برای نمونه، در مورد خراسان آمده که در تمام شهرهاى خراسان اقوام عرب، از قبايل شمالی و جنوبی، حضور داشتند. همچنین، درباره ترکیب قومیتی اهالى شهرهایی چون شيروان، بوشنج، بخارا، قيروان، ری، نیشابور، مرو، حلوان، دينور، قزوين، نهاوند و کرج گفته شده که مخلوطى از عرب و عجم هستند. درباره شهر قم آمده است که غالب مردم آن عرب‌هاى قبيله مذحج و اشعری‌ها هستند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۱۵۹-۱۶۰.</ref> | ||
گرایش‌های مذهبی، اعم از تشیع، اهل‌حدیث، اعتزال و...، همه از طریق عرب‌های مهاجر در ایران گسترش یافت. با حضور قبایلی چون هَمْدان، بنی‌عبدالقیس و | گرایش‌های مذهبی، اعم از تشیع، اهل‌حدیث، اعتزال و...، همه از طریق عرب‌های مهاجر در ایران گسترش یافت. با حضور قبایلی چون هَمْدان، بنی‌عبدالقیس و اشعری‌ها، که از قبایل شیعه بودند، در بعضی از مناطق ایران گرایش شیعی در این مناطق رواج پیدا کرد.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۱۶۰-۱۶۱.</ref> | ||
== نخستین شهر شیعه | == نخستین شهر شیعه == | ||
قم نخستین شهری است که در ایران به تشیع گرایش پیدا کرد. پیشینه تشیع قم به ربع آخر قرن اول هجری بازمی‌گردد.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۱۰، پیشین.</ref> مذهب مردم قم پیش از فتح این شهر توسط اعراب زرتشتی بوده است؛ این موضوع هم از بقایای برخی آتشکده‌های اطراف قم قابل اثبات است و هم از اشاراتی که در بعضی از منابع تاریخی درباره مذهب مردم قم قبل از اسلام آمده است.<ref>فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم (بخش اول از تاریخ جامع قم)، قم، آستانه مقدسه قم (انتشارات زائر)، ۱۳۷۸ش، ص۱۹-۲۰.</ref> | قم نخستین شهری است که در ایران به تشیع گرایش پیدا کرد. پیشینه تشیع قم به ربع آخر قرن اول هجری بازمی‌گردد.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۱۰، پیشین.</ref> مذهب مردم قم پیش از فتح این شهر توسط اعراب زرتشتی بوده است؛ این موضوع هم از بقایای برخی آتشکده‌های اطراف قم قابل اثبات است و هم از اشاراتی که در بعضی از منابع تاریخی درباره مذهب مردم قم قبل از اسلام آمده است.<ref>فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم (بخش اول از تاریخ جامع قم)، قم، آستانه مقدسه قم (انتشارات زائر)، ۱۳۷۸ش، ص۱۹-۲۰.</ref> | ||
تشیع قم ناشی از مهاجرت | رواج تشیع در قم ناشی از مهاجرت قبیله‌ای از عرب‌های یمنی به نام اشعریان از عراق عرب به قم است. نامدارترين اشعريان عراق عرب سعد بن مالک بن عامر اشعری و برادرش سائب بن مالک بودند. افراد این خاندان در عراق دارای گرایش شیعی بودند و در تحولات سیاسی آن سرزمین علیه امویان شرکت فعال داشتند. سائب بن مالک از بزرگان شيعيان كوفه و از ياران مختار بن ابى‌‌عبيده ثقفى بود و در سال ۶۷ق در جنگ با لشكر مصعب بن زبير كشته شد. فرزندان سعد و سائب در سده اول قمری در امور سياسى عراق و ايران و مبارزات ضد اموی شركت داشتند. پس از قتل محمد بن سائب در كوفه به دست حجاج بن یوسف ثقفی، فرزندان او و ديگر اعضايی خاندان اشعری تحت تعقيب و فشار حکومت قرار گرفتند و ناچار شدند تا عراق را ترک کنند. قسمت عمده‌ای از آنان به شهر قم کوچیدند.<ref>یوسفی اشکوری، حسن، «اشعریان»، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش، ذیل واژه.</ref> | ||
ورود اشعریان به قم باعث نفوذ و گسترش اسلام شیعی در آن شهر شد. نخستین كسی از اشعریان كه به ترویج تشیع در قم پرداخت موسی بن عبدالله بن سعد اشعری بود. اشعریان خیلی زود قم را به‌صورت یكی از پایگاه‌های تشیع در آوردند. از میان اینان عالمان و فقیهان و محدثان و متكلمان بزرگی برخاستند كه نامدارترین آنان تا پایان دورۀ امامت و آغاز غیبت كبرى كم‌وبیش با امامان عصر خود ارتباط داشتند و از آنان حدیث نقل می‌كردند و گاه برخی از آنها نمایندگی امام عصر خود را در قم رسماً بر عهده داشتند و از این راهها یاریهای فراوان به امامان (ع) و فكر و فرهنگ شیعی كردند، خاصه كه اشعریان نفوذ و قدرت خود را در جاهای دیگر نیز گسترانیدند. مثلاً حمزة بن یسع اشعری علاوه بر امارت قم، حكومت قزوین را هم داشت و نیز ساوه، فراهان، تفرش و كاشان هم به تدریج به قلمرو اشعریان افزوده شد | |||
== قیام‌های شیعی == | == قیام‌های شیعی == | ||
زید بن علی بن الحسین پیش از قیام خود در سال ۱۲۲ق بر ضد امویان، دو نفر را به منظور فراهم آوردن نیرو به خراسان فرستاد، این نشان می‌دهد که برخی مناطق ایران آمادگی برای پذیرش دعوت شیعی داشته‌اند. بعد از شهادت زید در میان شیعیان خراسان حرکتی پدید آمد، آنها عقیده خود را آشکار کردند و ظلم اموی‌ها را در حق آل‌رسول(ص) برای مردم بیان می‌کردند.<ref>یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ یعقوبی ۲/۳۲۶، پیشین.</ref> | زید بن علی بن الحسین پیش از قیام خود در سال ۱۲۲ق بر ضد امویان، دو نفر را به منظور فراهم آوردن نیرو به خراسان فرستاد، این نشان می‌دهد که برخی مناطق ایران آمادگی برای پذیرش دعوت شیعی داشته‌اند. بعد از شهادت زید در میان شیعیان خراسان حرکتی پدید آمد، آنها عقیده خود را آشکار کردند و ظلم اموی‌ها را در حق آل‌رسول(ص) برای مردم بیان می‌کردند.<ref>یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ یعقوبی ۲/۳۲۶، پیشین.</ref> | ||