پالایش حدیث
 | این مقاله هماکنون به دست Rahmani در حال ویرایش است. |
پالایش‌های حدیثی
نتیجه منع از تدوین حدیث و رواج اسرائیلیات و احادیث جعلی این شد که چهره حدیث مخدوش گشته و دست‌یابی به احادیث صحیح دشوار گردید و عده‌ای نیز احادیث صحیح را هم به بهانه جهل‌زدایی کنار گذاشتند و نحله‌های کلامی و فقهی مختلفی شکل گرفت.[۱] و این نتایج بسیار تلخ بود و لازم بود چاره اندیشی شود به همین منظور اقداماتی برای پالایش حدیث خصوصاً در بین شیعه صورت گرفت از جمله:
۱. معرفی راویان دروغ گو و سازندگان حدیث: پیشگامان این پهنه، ائمه اطهار(ع) بودند و افرادی چون ابوالخطاب محمد بن ابی زینب کوفی، مغیره بن سعید و بنان بیان و … را به عنوان دروغ گو معرفی کرده و آنان را طرد و لعن کردند.[۲] و بعدها در کتب رجالی این رویه پی‌گیری شد.
۲. وضع قواعد و معیارهای شناخت حدیث درست و سالم از حدیث ناسالم: ائمه اطهار(ع) برای این منظور ملاک‌های زیرا بیان فرموده‌اند:
الف. عرضه بر قرآن: بر پایه احادیثی که از امامان شیعه(ع) نقل شده است هر حدیثی که با قرآن موافق است سالم و هر حدیثی که مخالف قرآن است ناسالم است.[۳]
ب. عرضه بر سنت قطعی و غیر اختلافی پیامبر(ص): طبق این ملاک هر حدیثی که با سنت قطعی مخالف باشد مردود است.[۴]
ج. معیار دیگری که برای این منظور در بعضی از روایات مطرح شده این است که اگر روایتی موافق با نظر اهل سنت بود آن را رها کنید و اگر مخالف نظر آنان بود آن را مورد استفاده قرار دهید چرا که آنان سعی می‌کردند با علی(ع) مخالفت کنند و اگر نظر آن حضرت را در چیزی نمی‌دانستند می‌پرسیدند و بعد مخالفش را انتخاب می‌کردند.[۵]
ملاک‌های دیگری هم توسط بعضی از پژوهشگران با استفاده از متون دینی ذکر شده است[۶] که به جهت رعایت اختصار آورده نمی‌شود.
۳. پیدایش علوم حدیثی (علومی که به گونه‌ای با حدیث مرتبطند): الف. علم رجال الحدیث: به منظور شناسایی رجالی که در اسناد روایات آمده است شکل گرفت و کتب فراوانی در این زمینه نوشته شد.[۷] مانند: رجال نجاشی، رجال شیخ طوسی، معجم الرجال آیت الله خویی و … لازم به یادآوری است که روش همه کتب رجالی یکسان نیست بعضی از آنها تنها به نام‌ها و احوال راویان پرداخته‌اند مانند کتاب عیاشی، بعضی هم به طبقات آنها پرداخته‌اند مثل طبقات الرجال برقی، گروهی هم به مدح یا ذم راویان پرداخته‌اند، مانند کتاب‌های الممدوحین و الضعفاء ابن غصنائری، برخی دیگر هم درباره راویانی که اثر مکتوب دارند، نوشته شده‌اند، مانند: فهرست نجاشی و فهرست شیخ طوسی.[۸] و بعضی هم به صورت جامع بحث کرده‌اند مانند: معجم الرجال آیت الله خویی و …
ب. علم درایه الحدیث: در این علم از سند و متن حدیث و کیفیت تحمل و آداب نقل آن بحث می‌شود.[۹] الوجیزه شیخ بهایی، نهایه الدرایه سید حسن صدر و علم الحدیث سیدرضا مؤدب، درسات فی علم الدرایه علی اکبر غفاری و مقباس الهدایه آیت الله مامقانی در این زمینه نوشته شده‌اند.
ج. علم مختلف الحدیث: در این علم از احادیث متعارضه و راه حل تعارض آنها بحث می‌شود، در این زمینه هم کتبی نوشته شده است[۱۰] و مهمترین کتاب در این باره کتاب الاستبصار فیما اختلف من الاخبار شیخ طوسی (ره) است که جزء کتب اربعه شیعه است.
د. علم علل الحدیث: در این علم از اسباب پنهان و مشکلی که باعث ایجاد مشکل در حجیت حدیث شده است بحث می‌شود؛ و در این خصوص هم کتب متعددی نوشته شده است.[۱۱]
نتیجه بحث: منع از تدوین حدیث، ورود اسرائیلیات در بین احادیث و وضع حدیث از عوامل آلایش حدیث هستند و معرفی راویان دروغ گو، ارائه ملاک‌های صحت روایات و پیدایش علوم حدیثی هم از عوامل پالایش حدیث به شمار می‌روند.
منابع
- ↑ رک: درسنامه وضع حدیث، همان، ص۲۶۹–۲۷۵.
- ↑ معالم المدرستین، همان، ج۳، ص۳۲۲.
- ↑ رک: معالم المدرستین، همان، ج۳، ص۳۲۲–۳۲۳؛ درسنامه وضع حدیث، همان، ص۲۱۶–۲۲۶.
- ↑ درسنامه وضع حدیث، همان، ص۲۲۶–۲۳۲.
- ↑ معالم المدرستین، همان، ص۲۲۳–۲۲۴.
- ↑ رک: درسنامه، وضع حدیث، همان، ص۲۳۲–۲۵۹.
- ↑ رک: سید حسین، صدر، نهایه الدرایه، تحقیق ماجدالغرباوی، بی جا، مشعر، بی تا، ص۲۵–۲۷.
- ↑ علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث، همان، ص۸۷–۸۸.
- ↑ نهایه الدرایه، همان، ص۷۹.
- ↑ رک: همان، ص۲۸.
- ↑ رک: همان، ص۲۹.