ویژگی‌های مدرنیسم: تفاوت میان نسخه‌ها

۱. '''علم‌گرایی''': مدرنیسم با اصالت دادن به علوم تجربی، آن را از سایر شناخت‌ها برتر دانسته و در امور مختلف زندگی بر آن تکیه می‌کند.<ref>اندیشه حوزه، سال ششم، ش۱، طالبی، ابوتراب، ص۵۹–۶۵، تجدد ـ سنت و احیاگری،</ref> و قلمرو معرفتی انسان را به پدیده‌ها محدود ساخته، واقعیت‌های دیگر را مردود می‌داند یا از آن غفلت می‌ورزد.

بدین ترتیب، در اندیشه مدرنیسم، یگانه راه دستیابی به معرفت حقیقی، هم در حوزه طبیعت و هم در سایر حوزه‌های معرفتی، همان راه تجربه حسی (ظاهری) است و از این رو در این فرایند، تلاش تمدّن مدرن، پایه‌ریزی جهان‌بینی و فلسفه خود بر پایه متدولوژی علمی است.<ref>بیات، عبدالرسول و دیگران، فرهنگ واژه‌ها، ص۵۳۱.</ref>

۳. '''عقل‌گرایی''' یا '''استدلال‌گرایی''' (Rationalism): عقل مدرن؛ عقل ابزاری، استدلال‌گر، جزئی، فنی و تکنولوژیک است و از آن به(Reason) تعبیر می‌شود و در مقابل آن، «عقل کلّی» یا «عقل سنّتی» قرار دارد که از آن با عنوان (Intellect) یاد می‌شود. این عقل از ویژگی‌هایی برخوردار است که آن را مختصّ به عصر مدرن کرده است: ۱. برخلاف عقل کلّی، تنها معطوف به غایات و اغراض عملی صرف است؛ ۲. قلمرو آن طبیعت مادّی است؛ ۳. شأن آن عبارت است از تنظیم منطقی مواد خام و معلومات تجربی (اعم از علوم طبیعی و علوم اجتماعی) و نتیجه‌گیری از آنها. به دلیل ویژگی دوم، عقل مدرن همواره درصدد ایجاد قدرت پیش‌بینی و کنترل طبیعت و روابط اجتماعی و طرح و برنامه‌ریزی جهت امر معاش است.<ref>فرهنگ واژه‌ها، ص۵۳۲.</ref>

== ویژگی‌های هستی‌شناختی مدرنیسم ==

رویکرد مدرنیسم نسبت به ساختار کلی جهان و چگونگی ارتباط عناصر آن با یکدیگر، از ویژگی‌های چندی برخوردار است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

۲. '''تغییر اندیشه رابطه انسان، جهان و خد:''' اگر بر اساس تفکر سنتی، خداوند حاکم مطلق و انسان، فرع تلقی می‌شد، مدرنیسم خدا را از حاکمیت مطلق بر انسان و جهان به زیر آورده و با اصالت دادن به انسان، وی را مسلط بر طبیعت خواند.<ref>فرهنگ واژه‌ها، ص۵۳۲–۵۳۳.</ref>

# بر اصل جدایی نهادهای دینی از دولت ملتزم است.

# بر آن است که همه ایدئولوژی‌ها و سنّت‌ها، اعم از دینی، سیاسی یا اجتماعی، باید توسط انسان ارزیابی گردد، نه آن که صرفاً بر اساس ایمان پذیرفته شود.

۲. '''تعریف سعادت انسان به سعادت دنیوی''': در اندیشه مدرنیسم، انسان در صورتی سعادتمند است که از تنعّمات این جهان و رفاه هر چه بیشتر در این جهان برخوردار باشد. از این رو رویکرد لذت‌گرایانه بر جزء جزء اندیشه مدرنیسم حاکم است.<ref>اندیشه حوزه، همان، ص۶۴.</ref> این ویژگی مدرنیسم نیز ریشه در رویکرد لیبرالیستی آن دارد؛ چرا که لیبرالیسم در عرصه سعادت بشری، کاملاً فردگرا و لذت‌جو و در پی تأمین لذات فردی است. از نظر «جان لاک»، که از پایه‌گذاران لیبرالیسم به شمار می‌رود، سعادت به معنای تامّ کلمه عبارت است از حداکثر لذتی که حصول آن از ما ساخته باشد.<ref>برتراند راسل، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، ج۲، ص۸۴۳–۸۴۴.</ref>

۱. '''پایه‌ریزی اندیشه مدنیّت نوین''': مدرنیسم با ظهور خود، بر شأن مستقل انسان و آزادی و حقوق ویژه او تأکید کرده و بر اساس آن، اندیشه مدنیّت نوین را پایه‌ریزی کرد. مدرنیسم، در این راستا مصالح عمومی را بر اساس خواست افراد تعیین می‌کند و دولت را حافظ حقوق و آزادی شهروندان می‌داند.<ref>اندیشه حوزه، همان، ص۶۴.</ref> این ویژگی نیز برآیند مبانی [[لیبرالیسم]] است که در جریان مدرنیسم به وقوع پیوست. تأمین منافع فردی از مبانی عمده لیبرالیسم به شمار می‌رود و در این راه باید همه قید و بندها و محدودیّت‌ها از سر راه فرد برداشته شود. بر این اساس، دولت فی نفسه مطلوب نیست، زیرا نوعی محدودیّت برای تأمین منافع فردی ایجاد می‌کند، اما گریزی هم از آن نیست، چون رقابت برای جلب منافع فردی، باعث به وجود آمدن نوعی تناقض طبیعی در منافع شخصی می‌شود و از این رو اگر قرار بر حفظ جامعه انسانی است، باید دستی دخالت کند.<ref>آنتونی آربلاستر، ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمه عباس مخبر، ص۵۴۲–۵۴۳.</ref> در غیر این صورت، اجتماعی ثابت و استوار به وجود نخواهد آمد، تا در سایه آن، لذات و منافع فردی تأمین شود. این دست دخالت گر، همان حکومت است که هر چند فی نفسه مطلوب نمی‌باشد، اما شرّی است که گریزی از آن نیست.

۶. '''سنت‌ستیزی''': مدرنیسم با هرگونه عرف یا سنّت دیرینه و مألوف مخالفت می‌ورزد و تنها در صورتی به بقای یک عرف و سنّت رضایت می‌دهد که با معیارها و بازاندیشی‌هایش سازگار باشد. این مؤلفه به نفی حجّیّت آداب و رسوم کهن و تجارب و رفتار گذشتگان می‌انجامد.<ref>فرهنگ واژه‌ها، ص۵۳۷.</ref>