نفس اماره: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۵۳ بایت حذف‌شده ،  ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد)
خط ۳: خط ۳:
نفس اماره چیست؟
نفس اماره چیست؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}[[نفس اماره]] نفس سرکش است که انسان را به گناه ترغیب می‌کند. در [[سوره یوسف]] آمده است که نفس اماره به بدی امر می‌کند. این نفس مبدأ رذالت‌های اخلاقی و محرک آن است. عالمان علم اخلاق گفته‌اند نفس اماره در پی برآوردن خواهش‌ها و تمایلات نفسانی می‌باشد. این نفس دائما به گناه و نافرمانی خداوند تحریک و ترغیب می‌کند و اختیار انسان را به دست می‌گیرد و او را در معصیت غرق می‌سازد.
{{پاسخ}}
{{درگاه|واژه‌ها}}
'''نفس اماره''' نفس سرکش است که انسان را به گناه ترغیب می‌کند. در [[سوره یوسف]] آمده است که نفس اماره به بدی امر می‌کند. این نفس مبدأ رذالت‌های اخلاقی و محرک آن است. عالمان علم اخلاق گفته‌اند نفس اماره در پی برآوردن خواهش‌ها و تمایلات نفسانی می‌باشد. این نفس دائماً به گناه و نافرمانی خداوند تحریک و ترغیب می‌کند و اختیار انسان را به دست می‌گیرد و او را در معصیت غرق می‌سازد.


جهاد با نفس که همان نفس اماره باشد بسیار مورد تأکید متون دینی قرار گرفته است. اسلامْ جهاد با نفس را جهاد اکبر می‌داند. با ایمان و تقوا و مجاهدت انسان، این نفس توسط [[نفس لوامه]] کنترل می‌شود و می‌توان از رغبت آن به معصیت جلوگیری کرد.
جهاد با نفس که همان نفس اماره باشد بسیار مورد تأکید متون دینی قرار گرفته است. اسلامْ جهاد با نفس را جهاد اکبر می‌داند. با ایمان و تقوا و مجاهدت انسان، این نفس توسط [[نفس لوامه]] کنترل می‌شود و می‌توان از رغبت آن به معصیت جلوگیری کرد.
خط ۲۰: خط ۲۲:
برخی مفسران نفس دیگری را هم اضافه کرده‌اند و آن نفس ملهمه است. قرآن در این باره می‌فرماید:{{قرآن|ترجمه=قسم به نفس و آن کس که آن را متناسب آفرید، پس زشتی‌ها و خوبی‌ها را به او الهام کرد.|سوره=شمس|آیه=۸}} نفس ملهمه نفسی است که اگر بیدار شود مورد توجه خدا قرار می‌گیرد و درباره هرکاری می‌تواند قضاوت کند و این که چه کاری صحیح و چه کاری نادرست است. نفس ملهمه نفسی است که یک نوع پیوندی به عالم غیب پیدا می‌کند و می‌تواند خوب و بد را تمیز دهد.<ref>منتظری، حسینعلی، اسلام دین فطرت، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵، ص۳۱۵.</ref>
برخی مفسران نفس دیگری را هم اضافه کرده‌اند و آن نفس ملهمه است. قرآن در این باره می‌فرماید:{{قرآن|ترجمه=قسم به نفس و آن کس که آن را متناسب آفرید، پس زشتی‌ها و خوبی‌ها را به او الهام کرد.|سوره=شمس|آیه=۸}} نفس ملهمه نفسی است که اگر بیدار شود مورد توجه خدا قرار می‌گیرد و درباره هرکاری می‌تواند قضاوت کند و این که چه کاری صحیح و چه کاری نادرست است. نفس ملهمه نفسی است که یک نوع پیوندی به عالم غیب پیدا می‌کند و می‌تواند خوب و بد را تمیز دهد.<ref>منتظری، حسینعلی، اسلام دین فطرت، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵، ص۳۱۵.</ref>


مفسران گفته‌اند‌ اینگونه نیست که انسان چند نفس داشته باشد؛ بلکه نفس انسان گاهی نفس انسان به مراتب پایینی نزول می کند و تحت فرمان عقل نیست که نامش نفس اماره است. همین نفس در یک درجه بالاتر هشیارتر است، نام «نفس لوامه» دارد که خودش خودش را ملامت می‌کند.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۳، ص۵۹۵ و ۵۹۶.</ref>
مفسران گفته‌اند اینگونه نیست که انسان چند نفس داشته باشد؛ بلکه نفس انسان گاهی نفس انسان به مراتب پایینی نزول می‌کند و تحت فرمان عقل نیست که نامش نفس اماره است. همین نفس در یک درجه بالاتر هشیارتر است، نام «نفس لوامه» دارد که خودش خودش را ملامت می‌کند.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۸۹، ج۳، ص۵۹۵ و ۵۹۶.</ref>


== تعریف و ویژگی‌های نفس اماره ==
== تعریف و ویژگی‌های نفس اماره ==
خط ۳۲: خط ۳۴:


== جهاد با نفس ==
== جهاد با نفس ==
در اسلام برترين جهاد، جهاد با نفس است.<ref>مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه‌، تهران، دار الكتب الاسلاميه‌، ۱۳۷۴، ج۹، ص۳۷۵.</ref> یکی از مهمترین موضوعات در فرهنگ قرآنی و اسلامی، جهاد با نفس است. قرآن و رهنمودهای معصومان(ع) درباره اهمیت و عظمت جهاد با نفس بیانات زیادی دارد.<ref>حق‌شناس، سید حسین، بشنو از نی (شرحی بر حکایتهای مثنوی)، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، ۱۳۸۳، ج۱، ص۶۱.</ref> عالمان دینی جهاد با نفس را اولين و برترين جهاد و از برجسته‌ترين واجبات الهى و با ثواب‌ترين آنها در نزد خداوند می‌دانند.<ref>مدرسى، سيد محمد تقى، احكام عبادات، انتشارات محبان الحسين( ع)، قم، ۱۳۸۱، ص۶۰۴.</ref>
در اسلام برترین جهاد، جهاد با نفس است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴، ج۹، ص۳۷۵.</ref> یکی از مهمترین موضوعات در فرهنگ قرآنی و اسلامی، جهاد با نفس است. قرآن و رهنمودهای معصومان(ع) درباره اهمیت و عظمت جهاد با نفس بیانات زیادی دارد.<ref>حق‌شناس، سید حسین، بشنو از نی (شرحی بر حکایتهای مثنوی)، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، ۱۳۸۳، ج۱، ص۶۱.</ref> عالمان دینی جهاد با نفس را اولین و برترین جهاد و از برجسته‌ترین واجبات الهی و با ثواب‌ترین آنها در نزد خداوند می‌دانند.<ref>مدرسی، سید محمد تقی، احکام عبادات، انتشارات محبان الحسین(ع)، قم، ۱۳۸۱، ص۶۰۴.</ref>


پیامبر(ع) گفته است بهترین جهادها، جهاد کسی است که با نفس خود که میان دو پهلوی اوست پیکار کند.<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، ۱۳۶۶. ص۶۶۳.</ref>خصلت مؤمن این است که هیچگاه به نفس خود از نظر شرارت نکردن اعتماد نمی‌کند.<ref>مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، صدرا، بیتا، ص۲۲۷.</ref> آنچه از قرآن کریم استفاده میشود اصلاح و تزکیه و تهذیب نفس است نه کشتن آن.<ref>یادداشت‌های استاد، مطهری، مرتضی، تهران، صدرا، ۱۳۹۰، ج۲، ص۱۳۵.</ref>
پیامبر(ع) گفته است بهترین جهادها، جهاد کسی است که با نفس خود که میان دو پهلوی اوست پیکار کند.<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، ۱۳۶۶. ص۶۶۳.</ref>خصلت مؤمن این است که هیچگاه به نفس خود از نظر شرارت نکردن اعتماد نمی‌کند.<ref>مطهری، مرتضی، انسان کامل، تهران، صدرا، بیتا، ص۲۲۷.</ref> آنچه از قرآن کریم استفاده می‌شود اصلاح و تزکیه و تهذیب نفس است نه کشتن آن.<ref>یادداشت‌های استاد، مطهری، مرتضی، تهران، صدرا، ۱۳۹۰، ج۲، ص۱۳۵.</ref>


تهذیب نفس و تحصیل اخلاق آدمی از هر چیزی دشوارتر و سخت‌تر است. مبارزه کردن با نفس اماره سر پنجه‌ای بسیار قوی‌تر از عقل و ایمان می‌خواهد. پیامبر(ص) گفته است قوی‌ترین شما آن کس است که در هنگام غضب و خوشحالی، نفس اماره زمام را از کف عقل او نگیرد، قوی‌ترین شما آن کس نیست که بازوی قوی‌تر داشته باشد، بلکه آن کس است که روحیه قوی‌تر داشته باشد.<ref>مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، صدرا، ۱۳۶۸، ص۲۸۰.</ref> قرآن کریم در آیاتی می‌خواهد بفهماند که احساسات نفسانی بشر آنگاه که سر به طغیان برمی‌آورد بشر را تنها به سوی جنایت و اعمال انحرافی دعوت نمی‌کند، بلکه مانند یک قدرت جابر مسلط فرمان می‌دهد.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰، ج۱۹، ص۶۵۴.</ref>
تهذیب نفس و تحصیل اخلاق آدمی از هر چیزی دشوارتر و سخت‌تر است. مبارزه کردن با نفس اماره سر پنجه‌ای بسیار قوی‌تر از عقل و ایمان می‌خواهد. پیامبر(ص) گفته است قوی‌ترین شما آن کس است که در هنگام غضب و خوشحالی، نفس اماره زمام را از کف عقل او نگیرد، قوی‌ترین شما آن کس نیست که بازوی قوی‌تر داشته باشد، بلکه آن کس است که روحیه قوی‌تر داشته باشد.<ref>مطهری، مرتضی، بیست گفتار، تهران، صدرا، ۱۳۶۸، ص۲۸۰.</ref> قرآن کریم در آیاتی می‌خواهد بفهماند که احساسات نفسانی بشر آنگاه که سر به طغیان برمی‌آورد بشر را تنها به سوی جنایت و اعمال انحرافی دعوت نمی‌کند، بلکه مانند یک قدرت جابر مسلط فرمان می‌دهد.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰، ج۱۹، ص۶۵۴.</ref>
خط ۴۰: خط ۴۲:
در ادبیات عرفانی هم از جهاد با نفس سخن زیاد گفته شده است. [[مولوی]] در بیان عظمت خطر نفس اماره می‌گوید: «کشتن این کار عقل و هوش نیست\ شیر باطن، سخره خرگوش نیست.» این نفس آنچنان جهنمی است که اگر هفت دریا را به کام خود درکشد باز هم عطش او کم نمی‌گردد و فریاد می‌کشد: «دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست\کو به دریا ننگرد کم‌وکاست\هفت دریا را در آشامد هنوز\کم نگردد سوزش آن خلق سوز.»<ref>حق‌شناس، سید حسین، بشنو از نی (شرحی بر حکایتهای مثنوی)، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، ۱۳۸۳، ج۱، ص۶۲ و ۶۳.</ref>مولانا برای شکستن نفس اماره می‌گوید برای پیروزی بر نفس اماره نیرو و توفیق و فخر را باید از حق دریافت نمود، اگر مورد لطف حضرت حق قرار گرفتیم با سوزن کوه قاف را جابجا خواهیم کرد: «قوّت از حق خواهم و توفیق و لاف\تا به سوزن برکنم این کوه قاف.»<ref>حق‌شناس، سید حسین، بشنو از نی (شرحی بر حکایتهای مثنوی)، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، ۱۳۸۳، ج۱، ص۶۲ و ۶۳.</ref>
در ادبیات عرفانی هم از جهاد با نفس سخن زیاد گفته شده است. [[مولوی]] در بیان عظمت خطر نفس اماره می‌گوید: «کشتن این کار عقل و هوش نیست\ شیر باطن، سخره خرگوش نیست.» این نفس آنچنان جهنمی است که اگر هفت دریا را به کام خود درکشد باز هم عطش او کم نمی‌گردد و فریاد می‌کشد: «دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست\کو به دریا ننگرد کم‌وکاست\هفت دریا را در آشامد هنوز\کم نگردد سوزش آن خلق سوز.»<ref>حق‌شناس، سید حسین، بشنو از نی (شرحی بر حکایتهای مثنوی)، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، ۱۳۸۳، ج۱، ص۶۲ و ۶۳.</ref>مولانا برای شکستن نفس اماره می‌گوید برای پیروزی بر نفس اماره نیرو و توفیق و فخر را باید از حق دریافت نمود، اگر مورد لطف حضرت حق قرار گرفتیم با سوزن کوه قاف را جابجا خواهیم کرد: «قوّت از حق خواهم و توفیق و لاف\تا به سوزن برکنم این کوه قاف.»<ref>حق‌شناس، سید حسین، بشنو از نی (شرحی بر حکایتهای مثنوی)، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی شاکر، ۱۳۸۳، ج۱، ص۶۲ و ۶۳.</ref>


بر اهمیت‌ جهاد نفس‌، در احادیث‌، تأكید شده‌ است‌. در حدیثی‌، وجوب‌ آن‌ به‌مثابه‌ وجوب‌ جهاد با دشمن‌ و در حدیثی‌ دیگر، جهاد نفس‌ وظیفه‌ دائم‌ مؤمن‌ دانسته‌ شده‌ است‌. بر اساس‌ حدیثی‌ در این‌ باب‌، انسان‌ وقتی‌ می‌تواند مالك‌ نفس‌ خود شود كه‌ پیوسته‌ با آن‌ مبارزه‌ كند. همچنین‌ جهاد با نفس‌ ثمره‌ شناخت‌ آن‌ دانسته‌ شده‌ است‌. در پاره‌ای‌ دیگر از احادیث‌ جهاد نفس‌ به‌ منزله‌ بهای‌ بهشت‌ است‌.<ref>ناصری‌مقدّم‌، حسین‌، «جهاد نفس»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۱، ذیل مدخل.</ref>
بر اهمیت جهاد نفس، در احادیث، تأکید شده است. در حدیثی، وجوب آن به‌مثابه وجوب جهاد با دشمن و در حدیثی دیگر، جهاد نفس وظیفه دائم مؤمن دانسته شده است. بر اساس حدیثی در این باب، انسان وقتی می‌تواند مالک نفس خود شود که پیوسته با آن مبارزه کند. همچنین جهاد با نفس ثمره شناخت آن دانسته شده است. در پاره‌ای دیگر از احادیث جهاد نفس به منزله بهای بهشت است.<ref>ناصری‌مقدّم، حسین، «جهاد نفس»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۱، ذیل مدخل.</ref>


[[غزالی]] اساسی‌ترین‌ راه‌ اصلاح‌ نفس‌ را مخالفت‌ با تمایلات‌ نفسانی‌ می‌داند، یعنی‌ سپردن‌ راهی‌ مخالف‌ با آنچه‌ نفس‌ می‌پسندد. [[قشیری‌]] به‌ پنج‌ مرحله‌ جهاد نفس‌ اشاره‌ کرده‌ که‌ عبارت‌اند از: ترک‌ همه‌ محرّمات‌، ترک‌ چیزهای‌ شبهه‌ ناک‌، ترک‌ مباحات‌، ترک‌ کل‌ عُلقه‌ها و سرانجام‌ این‌ که‌ در همه‌ اوقات‌ هر چه‌ را که‌ باعث‌ انصراف‌ شخص‌ از خدا می‌شود ترک‌ کند. <ref>ناصری‌مقدّم‌، حسین‌، «جهاد نفس»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۱، ذیل مدخل.</ref>
[[غزالی]] اساسی‌ترین راه اصلاح نفس را مخالفت با تمایلات نفسانی می‌داند، یعنی سپردن راهی مخالف با آنچه نفس می‌پسندد. [[قشیری]] به پنج مرحله جهاد نفس اشاره کرده که عبارت‌اند از: ترک همه محرّمات، ترک چیزهای شبهه ناک، ترک مباحات، ترک کل عُلقه‌ها و سرانجام این که در همه اوقات هر چه را که باعث انصراف شخص از خدا می‌شود ترک کند.<ref>ناصری‌مقدّم، حسین، «جهاد نفس»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱۱، ذیل مدخل.</ref>


== منابع ==
== منابع ==