نظام حقوق جزایی اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}

«حقوق جزایی اسلامی عبارتست از مجموعه قواعدی همگانی و همیشگی که شریعت اسلام برای پیشگیری از وقوع جرم و تأمین سلامت و صیانت مردم و برقراری عدالت و حفظ نظم و امنیت در جامعه به وسیله قرآن و سنت مقرر داشته و قابلیت انطباق آن را نیز با تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، علمی، فرهنگی و اخلاقی در جوامع مختلف و همه زمان‌ها با توسل به عقل و قیاس و اجماع ممکن ساخته است». بدین لحاظ مخالفت با اوامر و نواهی الهی و اصولاً هر رفتاری که به تباهی فرد یا جامعه اسلامی بیانجامد با ضمانت اجرای عقوبت کیفری دنیوی منع و مستلزم اعمال مجازات یا اقدامات تأمینی و تربیتی می‌باشد.<ref>گلدوزیان، ایرج، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، نشر میزان، ج۱, ۲, ۳, ص۱۲.</ref>

از آنجایی که مقرارت و قوانین اسلامی از یک منشأ حکیمانه نشأت می‌گیرد، یقیناً بی هدف و فایده نخواهد بود. منشأ قوانین جزایی اسلام حکمت بالغه الهی است، در حالی که خاستگاه قوانین عرفی، اراده اکثریت یا ضرورت‌های اجتماعی و برای سامان بخشی به امور جاری اجتماعی است. به عبارت دیگر قانون را جامعه به وجود می‌آورد. قانون ساخته دست جامعه است ولی در شریعت اسلام این قانون است که برای ایجاد جامعه اسلامی وضع شده است. پس قانون الهی است که جامعه اسلامی را به وجود می‌آورد. در حقیقت برای هدایت و تعالی و تکامل فرد و جامعه است. با این مقدمه روشن می شودکه: اولاً: هدف و فایده حقوق جزای اسلام فقط در امور دنیایی خلاصه نمی‌شود.

در برخی از روایات مجازات به طهارت تعبیر شده است.<ref>عوده، عبد القاد، التشریع الجنایی، ج۱, ص۱۶۴–۱۶۵.</ref> در غالب مجازات‌های اسلامی، مجرم با تحمل مجازات از آثار گناه و جرم پاک و طاهر می‌شود.<ref>ساریخانی، عادل، حقوق جزایی عمومی اسلام، ناشر دانشگاه پیام نور.</ref>

در حقوق کیفری اسلام اصولی به عنوان مبانی اساسی حقوق جزایی مطرح است که بر همه جرائم و مجازات‌ها حاکم هستند و این اصول کم و بیش در حقوق وضعی پذیرفته شده‌اند. اکنون به‌طور خلاصه به این اصول می‌پردازیم:

مراد از شخصی بودن مجازات این است که تنها فرد مجرم باید در مقابل جرم ارتکابی مجازات شود. دلیل این مطلب را در حقوق جزای اسلام در کتاب و سنت می‌توان یافت. آیه شریفه {{قرآن|لا تزرو وازره وزر آخری}}<ref>انعام آیه ۱۶۴- اسراء آیه ۱۸- زمر آیه ۷ و نجم آیه ۳۸.</ref> هر چند در مورد مجازات اخروی گناهکاران است امّا شامل مجازات‌های دنیوی هم می‌شود.

از آنجا که در اسلام تنها ملاک برتری تقوی است، همه افراد جامعه در حقوق و تکالیف و در نتیجه در مقابل مسئولیت‌ها با هم برابرند و این مطلب از اصول تخصیص ناپذیر اسلام است. حتی پیامبر(ص) در عین مقام رسالت، رئیس حکومت اسلامی نیز بود و خود را در اجرای قوانین همانند دیگران دانسته است.{{قرآن|قُل إنما أنا بَشَر مِثلُکم}}. <ref>کهف آیه ۱۱۰.</ref>

از جمله اصولی که در حقوق جزای مدرن در قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته ولی در حقوق اسلامی از اوایل بعثت مورد تأکید بوده، تناسب بین جرم و مجازات است. منظور از این اصل این است که باید بین جرم ارتکابی و مجازات وارده آن چنان تناسبی باشد که موجب باز دارندگی فرد و جامعه شده و مجرم بالقوه به خود اجازه ارتکاب چنین جرمی را ندهند، از این رو هر قدر که قدرت تخریبی جرم بیشتر باشد، مجازات آن نیز باید بیشتر باشد و هر قدر شدت جرم کمتر، مجازات آن نیز متناسب با جرم کمتر خواهد بود.<ref>قنواتی، جلیل، نظام حقوقی اسلام، چاپ اول: قم، نشر مرکز جهانی علوم اسلامی.</ref>