نبودن جزئیات نماز در قرآن
چرا تفصیل نماز در قرآن نیامده است؟
پاسخ اجمالی:
قرآن، کتاب هدایت و تربیت معنوی بشر است و کلیات هدایت در آن آمده است و خداوند جزییات احکام را به پیامبر اسلام سپرده است.
پاسخ تفصیلی:
مسائلی که به پیامبر اکرم «ص» وحی شده است، بر دو گونه است: بخشی از آنها عبارت است از آیات «قرآن» که به پیامبر وحی شده است؛ و بخش دیگر، احکام و تعلیماتی است که جدا از قرآن و به عنوان شرح و بیان قرآن به پیامبر «ص» وحی گردیده است و لازم نیست تمامی احکامی را که پیامبر «ص» بیان می‌کند، همه به عنوان «قرآن» باشد.
از این رو، خداوند متعال در قرآن پیامبر اکرم «ص» را مبیِّن و روشنگر قرآن شناسانده و می‌فرماید: «وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ»[۱]؛ «و بر تو قرآن را نازل کردیم تا بر امت آنچه فرستاده شده است را بیان کنی، باشد که عقل و فکر به کار گیرند».
بنابراین، قرآن و وجود رسول الله «ص» مکمّل یکدیگرند؛ چه اینکه با نبود هر یک، امر تبلیغ و رسالت کامل نمی‌شود و یکی از حکمت‌های وجود ائمه «ع» بعد از رسول اکرم (صلوات الله علیه و آله) نیز همین امر است. در اصول کافی ج۱ص۲۸۶ آمده است: امام صادق فرمودند: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ نَزَلَتْ عَلَیْهِ الصَّلَاه وَ لَمْ یُسَمِّ اللَّهُ لَهُمْ ثَلَاثاً وَ لَا أَرْبَعاً حَتَّی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ هُوَ الَّذِی فَسَّرَ ذَلِکَ لَهُم» آیه نماز بر رسول الله نازل شد ولی رکعات آن که سه رکعت یا چهار رکعت نازل نشد و تعیین رکعات و تفسیر نماز را به عهده رسول الله گذاشتند.
علامه طباطبایی ذیل آیه ۴۴ سوره نحل می‌فرماید: جمله «لتبین» غایت است برای انزال و مراد از «تفکر» تفکر در ذکر است، تا به این وسیله بفهمند که ذکر حق است و بنا بر این تقدیر معنای آیه چنین می‌شود: ما بسویت ذکر، یعنی قرآن را فرستادیم تا برای همه مردم آنچه را که در این ذکر برای‌شان نازل شده و آنچه این ذکر از اصول معارف و احکام و شرایع و تاریخ احوال امت‌های گذشته و آنچه از سنت خدا بر آنان جریان یافته را دربردارد، بیان کنی و دیگر برای این امید بود که در ذکر، تفکر کنند، تا باشد که به حقانیت و از طرف خدا بودن آن واقف گردند یا برای اینکه در آنچه برای‌شان بیان می‌کنی، تفکر کنند.[۲]
از چند آیه دیگر استفاده می‌شود که پیامبر برای تبیین قرآن و احکام تعیین شده است: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَکِّیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَه وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ»[۳]؛ «او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!»
این آیه می‌گوید یکی از وظایف و مسؤولیت‌های پیامبر اکرم «ص» تعلیم کتاب و حکمت است و از این معلوم می‌شود که قرآن نیاز به تعلیم دارد و این‌طور نیست که هر کسی بتواند قرآن را بفهمد و مطالب و احکام آن را درک کند.
قرآن کریم در آیه دیگر می‌فرماید: «وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ»[۴]؛ «آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید؛ و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است».
بنابراین خود قرآن به ما دستور می‌دهد که از اوامر و دستورات پیامبر باید اطاعت کنیم؛ از طرف دیگر قرآن کتاب هدایت و تربیت معنوی بشر است و کلیات هدایت در آن آمده است. از این رو خداوند جزییات احکام را به پیامبر اسلام سپرده است. همچنین با این روش، عظمت پیامبر اسلام را نشان داده است که مرجع قرآن و تفسیر است.