مراد از ضعیف بودن بنده در دعای کمیل

سؤال

امام علی(ع) در دعای کمیل می‌فرماید: «أَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ» منظور از ضعیف بودن چیست؟ آیا منظور این است که انسان ضعیف‌النفس است و اگر گناهی انجام دهد خدا چون می‌داند او ضعیف است، او را می‌بخشد؟

دعای کمیل، نیایش امام علی(ع) است که با خواندن آن می‌توان به مفهوم عشق و عرفان پی برد. در جمله «أَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ» امام می‌فرماید: من بنده ضعیف و ناتوان تو هستم. منظور از ضعیف بودن انسان در این جمله را شاید بتوان گفت این کلام امام علی(ع) اشاره به آیه ﴿وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا؛ انسان ضعیف خلق شده‌ است﴾(نساء:۲۸) دارد. انسان ضعیف است زیرا قوای شهوانی را که خداوند در او قرار داده‌ است، همیشه با خواسته‌های او در ستیز و کشمکش است و او را به سوی آنها برمی‌انگیزد و خداوند با قرار دادن ازدواج از شدت شهوت او کاسته و تحمل سختی آن را، آسان کرده‌ است.

اما موضوع جالب توجه در این دعا این است که امام علی(ع) در عین حال که مراتب ضعف و ناتوانی خود را ابراز می‌کند، مقام بندگی «أَنَا عَبْدُکَ» خود را نیز به پیشگاه پروردگار عرضه می‌دارد و این مقام بندگی، مرتبه‌ای است بزرگ که کسی به آن مقام نمی‌رسد مگر آن که دارای قلب سلیم باشد و خود را در هر حال در مرتبه رضا و تسلیم قرار دهد. بنابر این علی(ع) است که می‌تواند در پیشگاه خدا بگوید: «أَنَا عَبْدُکَ الضَّعِیفُ» نه اینکه به ادعا گفته شود در حالی که شرایط بندگی به جا آورده نشده است.

امام سجاد(ع) در دعای ابو حمزه ثمالی می‌فرماید: «اِلي مَنْ يذْهَبُ الْعَبْدُ اِلاّ اِلي مَوْلاهُ؛ کجا برود بنده غیر از در خانه آقای خود.» سپس امام(ع) بلافاصله متوجه این امر شده که شاید در مقام بندگی قصوری حاصل شده باشد، به دنبال گفتارش می‌فرماید: «وَ اِلي مَنْ يلْتَجِئُ الْمَخْلوُِ اِلاّ اِلي خالِقِهِ؛ و به کجا پناه برد مخلوق، جز به درگاه خالق خود.» اشاره به این است که خدایا اگر شایستگی مقام بندگی در من نیست و حق بندگی را بجای نیاوردم و مرا به بندگی خود، نپذیری! پس من از مخلوق و آفریدگان تو خارج نیستم.

بنابر این مراد از ضعیف بودن انسان، این است او در مقابل خواهش‌های نفسانی و شهوات، ضعیف و ناتوان است. و امام(ع) در این فراز از دعای کمیل با اظهار به مقام عبودیت و با اطمینان به مرتبه بندگی خود، ابراز ضعف و ناتوانی کرده و شدت نیازمندی خود به خداوند را در ادامه آن و بیان حالت مسکین و ... اشاره کرده‌ است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

• نفحات اللیل در شرح دعای کمیل، محمد رضا کلباسی.

• علی(ع) و کمیل شرحی بر دعای کمیل، احمد زمردیان.