فرقه‌های شیخیه
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
موقعیت اجتماعی و جغرافیایی امروزی شیخیّه را توضیح دهید؟
...
ماهیت و تاریخچه
شیخیه یا پایین‌سری به گروهی از شیعیان گفته می‌شود که بر اساس تعالیم شیخ احمد احسائی (۱۱۶۶-۱۲۴۱ق)[۱]، فقیه شیعه امامی، در دوران قاجاریه (نیمه اول قرن سیزدهم) به وجود آمدند و تاکنون در جهان اسلام حضور دارند. امروزه شیخیه در شهرهای کرمان، جندق، مشهد، بصره، حله، کربلا و قطیف و کشورهای بحرین، کویت، هند و پاکستان حضور دارند. جمعیت شیخیان را بین پنجاه تا دویست هزار نفر تخمین می‌زنند که از میان آنها تخمیناً پنجاه هزار نفر در ایران و بیشتر در کرمان زندگی می‌کنند.[۲]
نام دیگر این گروه کشفیه است؛ کشفیه کنایه از کشف و الهامی است که رهبران این فرقه برای خود قائل بودند.[۳] اساس عقاید شیخیه مبتنی بر ترکیبی از تعبیرات فلسفهٔ اشراق و برداشتی غلوآمیز از اخبار اهل‌بیت است. آموزه های شیخیه، غیر از آنکه مایهٔ انشعابات داخلی فرقه شیخیه شد، زمینهٔ پیدایش دو فرقهٔ بابیت و بهائیت را نیز ایجاد کرد و تحولاتی را در تاریخ شیعهٔ امامیه از قرن سیزدهم قمری موجب شد.[۴]
مؤسس واقعی این فرقه شاگرد شیخ احمد احسائی، سید کاظم رشتی (در گذشتهٔ ۱۲۵۹ق)[۵]، است. دورهٔ توسعه و تشخّص مذهبی شیخیه از سایر فرق شیعه در دوران ریاست هجده‌سالهٔ سید کاظم رشتی رخ داد.[۶] سید کاظم رشتی بالغ بر ۱۵۰ کتاب و رساله نوشت که با زبانی رمزآلود و نامفهوم نوشته شده‌اند. این آثار در کنار آثار پرتعداد شیخ احمد احسائی منابع مبانی عقیدتی این فرقه را تشکیل می‌دهند.[۷]
سید کاظم رشتی به هنگام مرگ برای خود جانشینی انتخاب نکرد و ظهور امام زمان(ع) را نزدیک دانست. این اظهارات موجب شد تا عده‌ای از شاگردانش به انتظار ظهور در مسجد سهله معتکف شوند. عدم ظهور امام زمان موجب شد تا تعدادی از شاگردان سید کاظم رشتی ادعا کنند که شیعهٔ کامل هستند. نتیجه این رخدادها این شد که از میان شاگردان سید کاظم ۳۸ نفر مدعی نیابت از او شدند. یکی از آنها سید علی‌محمد باب، شاگرد بیست و چهار ساله سید کاظم بود که در سال ۱۲۶۰ق مدعی شد که باب و واسطهٔ ارتباط با امام زمان(ع) است. طی مدت پنج ماه، هجده تن از پیروان شیخیه به باب گرویدند. به همین دلیل نخستین گروندگان به باب از میان شیخه بودند.[۸]
شیخیهٔ کریم‌خانیه
بعد از سید کاظم رشتی شاگرد او حاج محمدکریم خان قاجار (۱۲۲۵–۱۲۸۸ق)، از نوادگان فتحعلی شاه قاجار و فرزند حاج ابراهیم خان ظهیرالدوله والی خراسان و کرمان و از ارادتمندان سید احمد احسائی بود
شیخیه کریم خانیه که شیخیه کرمان اند و منسوب به مؤسس آن حاج محمد کریم خان کرمانی می‌باشند. مرکز شیخیه در زمان محمد کریم خان کرمان بود امّا وی مبلّغانی را برای تبلیغ مرام شیخیه به شهرهای مختلف فرستاد. پس از محمد کریم خان پسرش حاج محمد خان (۱۲۶۳–۱۳۲۴ق) رهبری این گروه را بدست گرفت و پس از مرگ محمد خان برادرش زین العابدین خان (۱۲۶۰–۱۳۷۶ق) به رهبری انتخاب شد پس از او ابوالقاسم خان و سپس عبدالرضا خان به ریاست شیخیّه کرمانیه برگزیده شدند و عبدالرضا خان در سال ۱۳۵۸ شمسی، سال اول انقلاب اسلامی ایران ترور شد و درگذشت.[۹]
شیخیّه باقریه
فرقه باقریه پیرو میرزا محمد باقر خندق آبادی دُرچه ای هستند که بعداً به میرزا باقر همدانی معروف شد وی نماینده حاج محمد کریم خان کرمانی در همدان بود و پس از وی دعوی جانشین او را کرد و جنگ میان شیخی و بالاسری را در همدان به راه انداخت.[۱۰]
شیخیه آذربایجان
این گروه از شیخیه دارای سه طایفه مهم اند:
- طایفهٔ حجة الاسلامی که میرزا محمد مامقانی ملقب به حجه الاسلام و از شاگردان سید کاظم رشتی پیروی می‌کنند.[۱۱]
- طایفهٔ ثقة الاسلامی که از حاج میرزا شفیع ثقه الاسلام تبریزی (در گذشته ۱۳۰۱ق) که از شاگردان شیخ احمد احسائی بود پیروی می‌کنند.
- طایفه احقاقیّه یا احقاقی این گروه از پیروان میرزا محمد باقر اسکویی (۱۲۳۰–۱۳۰۱ق) که از مراجع تقلید و دارای رساله علمیّه بود، پیروی می‌کنند. بدین سبب که اسکویی کتابی به نام «احقاق الحق و ابطال الباطل» در ردّ حاج محمد کریم خان کرمانی نوشت به احقاقی شهرت یافت. این طایفه غالباً در آذربایجان و کربلا و کویت زندگی می‌کنند و آخرین پیشوای ایشان که چند سال قبل وفات کرد آقا شیخ رسول احقاقی بود.[۱۲] به نوشته عبدالرسول احقاقی هم اینک مرکز گروه احقاقی کشور کویت است و ریاست آن را تا چندی قبل میرزا حسن احقاقی بر عهده داشت که مرجع فقهی شیخیّه آذربایجان و اسکو به‌شمار می‌رفت و پس از در گذشت وی فرزندش عهده‌دار مسائل شرعی پیروان پدر بود.[۱۳]
- به هر حال به جز اطلاعات مذکور آگاهی دیگری از شیخیّه و انشعابات آن و موقعیت و جایگاه آنها در ایران و خارج از ایران در دست نیست و حتی از آمار انسانی و تعداد پیروان این فرقه نیز گزارشی نرسیده است. امّا آنچه روشن است و از منابع بدست می‌آید این که از میان گروه‌های شیخیه گروه احقاقی از شیخیه آذربایجان معروفیّت و احتمالاً از تعداد پیروان زیادتری برخوردار است و فعالیت تبلیغاتی بیشتری دارد و شیخیه کرمان نیز بعد از کشته شدن عبدالرضا مرکز ثقل خود را به کشورهای خارجی به خصوص بصره و عراق انتقال داده و با آن که در اطراف کرمان پیروانی دارد ولی عمده فعالیت ایشان در عراق است.
مطالعه بیشتر
- الشیخیه نشأتها و تطورها و مصادر دراستها، سید محمد حسن آل طالقانی.
منابع
- ↑ برای اطلاع مفصل از زندگی و حیات علمی و اجتماعی او ن.ک: آل‌الطالقانی، السید محمدحسن، الشیخیة (نشأتها و تطورها و مصادر دراستها)، بیروت، الآمال للمطبوعات، ۱۴۲۰ق، ص۵۳-۱۱۳.
- ↑ فرمانیان، مهدی و محمدحسن بهشتی، مذاهب در ایران، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۰ش، ص۲۳۷-۲۳۸.
- ↑ امین سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار العارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۵۸۹.
- ↑ مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷، ص۲۶۶؛ نیز: فرمانیان و بهشتی، مذاهب در ایران، ص۲۳۷.
- ↑ برای اطلاع مفصل از زندگی و جایگاه او در برآمدن شیخیه ن.ک: آل‌الطالقانی، الشیخیة، ص۱۱۵-۱۷۳.
- ↑ مدرسی چهاردهی، شيخی‌گری، بابی‌گری از نظر فلسفه تاريخ اجتماع، تهران، انتشارات فروغ، ۱۳۵۱ش، ص۱۳۹.
- ↑ فرمانیان و بهشتی، مذاهب در ایران، ص۲۴۱-۲۴۲.
- ↑ مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، ص۸۸؛ نیز: فرمانیان و بهشتی، مذاهب در ایران، ص۲۴۲.
- ↑ مشکور، محمد جواد، همان، ص۲۶۸.
- ↑ مشکور، محمد جواد، همان، ص۲۶۸.
- ↑ مشکور، محمد جواد، همان، ص۲۶۸.
- ↑ همان، ص۲۶۹.
- ↑ ر. ک. قرنان من الاجتهاد و المرجعیَّه فی أسره الاحقاقی، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، رضا برنجکار، ص۱۷۵–۱۷۸.