عوامل آرامش انسان از دیدگاه قرآن

سؤال

قرآن چه چیزهایی را موجب آرامش قلب و روح انسان می‌داند؟

درباره مسئله آرامش انسان، آیات و روایات فراوان سفارش شده است:

۱. از جمله مهمترین آیه‌ای که به عنوان آرام بخش روح و جان آدمی از آن سخن به میان می‌آورند، آیهٔ «تطمئن قلوب» است. می‌فرماید: ﴿الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ[۱] «همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. آگاه باشید که دلها فقط به یاد خدا آرام می‌گیرد.»

۲. ﴿هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَه فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِمْ[۲] «خداوند سکینه و آرامش را بر دلهای مؤمنین نازل کرد، تا بر مراتب ایمان خود بیفزایند.»

۳. ﴿إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلاه لِذِکْرِی[۳] در خطاب به حضرت موسی(ع) فرمود «من پروردگار توأم جز من کسی نیست، پس مرا عبادت کن و نماز را به خاطر من برپا دار.

عوامل آرامش از دیدگاه قرآن

۱. حس ایمان: انسان مؤمن که بنیان‌های اعتقادی خویش را مستحکم و خلل ناپذیر بنا نهاده و در مقام عمل تنها به انجام تکالیف الهی نظر دارد، هیچ‌گاه هراس و اندوهی به قلبش راه نمی‌یابد؛ زیرا نه خود را مالک ثروت و نه صاحب اختیار در تصمیم‌گیری‌ها می‌بیند؛ بلکه او تنها امانت دار در برابر خداوند بر زمین بوده و موظف به شناخت خیر و شر بر اساس دستورات خداوند است؛ اما انسان بی ایمان از این پشتوانه مستحکم روحی و روانی محروم است و تنها و سرگردان در زمین رها می‌ماند: ﴿ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ أَنَّ الْکافِرِینَ لا مَوْلی لَهُم[۴] چرا که خدا سرپرست کسانی است که ایمان آورده‌اند، ولی کافران را سرپرست]و یاوری[ نیست...

۲. یاد خدا: ﴿أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئـِنُّ الْقُلُوبُ[۵]

۳. تقوا و توکل: ﴿... وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لاَ یَحْتَسِبُ وَ مَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَـلِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْء قَدْرًا[۶] و هر کس از خداوند پروا کند]خدا[ برای او راه بیرون شدنی قرار می‌دهد، و از جایی که حسابش را نمی‌کند، به او روزی می‌رساند و هر کس بر خدا اعتماد کند او برای وی بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستی خدا برای هر چیزی اندازه ای مقرّر کرده است.»

۴. توبه: بازگشت مستمر انسان به سوی خداوند موجب تخلیه روانی از فشار احساس گناه شده و حالت پاکی و طهارت نخستین را به او بازمی‌گرداند. اعتقاد انسان با ایمان به فضل و رحمت بی‌کران خداوند و امکان محو شدن تمام و کمال همه گناهان در نهاد او آرامش بی‌کران می‌آفریند: ﴿قُلْ یَـعِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَه اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ[۷] بگو: ای بندگان من که بر سر خویشتن زیاده روی داشته‌اید، از رحمت خدا نومید نشوید. درحقیقت خدا همه گناهان را می‌آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است.

۵. صبر: بردباری به تقویت شخصیّت و افزایش توانایی انسان در برابر سختی‌ها و بارهای سنگین زندگی انجامیده و اعتدال روانی انسان را حفظ می‌کند از این روی خداوند به یاری جستن از صبر و نماز در مشکلات زندگی دعوت کرده است: ﴿یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَوه إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّـبِرِینَ[۸] ای کسانی که ایمان آورده‌اید از شکیبایی و نماز یاری جویید؛ زیرا خدا با شکیبایان است.»

۶. نماز و نیایش: پیامبر گرامی اسلام (ص) به هنگام سختی‌ها برای کسب آرامش به نماز پناه می‌برد. اساساً دعا و نیایش به درگاه خدا آرامش گر نگرانی مؤمنان است: «و هر گاه بندگان من از تو درباره من بپرسند،]بگو[من نزدیکم و دعای دعا کننده را ـ به هنگامی که مرا بخواند ـ اجابت می‌کند، پس]آنان[ باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند».

با این بیان معلوم می‌شود که ذکر به معنای یاد کردن است و اختصاصی به نام خاص ندارد و حوزه وسیعی را شامل می‌شود. از امام محمد باقر(ع) روایت شده که: موسی کلیم از پروردگارش پرسید: آیا تو نزدیکی تا با تو نجوا کنم یا دوری تا تو را ندا کنم؟ خداوند فرمود: أنا جلیسُ من ذکرَی... من هم‌نشین کسی هستم که مرا یاد کند.[۹] و آیات و روایات فراوانی در این زمینه وارد شده است که به علت اختصار از ذکر تمام آن‌ها صرف نظر می‌شود.


مطالعه بیشتر

۱. حسین اسکندری، آیه‌های زندگی، ناشر انتشارات سروش، تهران، ۱۳۸۱.

۲. ره توشه راهیان نور، ناشر انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ویژه ماه مبارک رمضان، ۱۳۸۰ و ۱۳۸۱.

۳. آیت الله ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ناشر انتشارات دار الکتب الاسلامیه تهران، ۱۳۷۱ ش، جلد دهم، ذیل آیه ۲۸ سوره رعد.

۴. مجموعه سخنان قصار مولا امیر المؤمنین(ع) ، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه محمدعلی انصاری، ناشر: انتشارات دار الکتب قم، ج۲.

۵. عباس عزیزی، جامع آیات و احادیث موضوعی نماز، ناشر انتشارات نبوغ تهران، جاول.

منابع

  1. رعد/ ۲۸.
  2. فتح/ ۴.
  3. طه/ ۱۴.
  4. محمد / ۱۱.
  5. رعد / ۲۸.
  6. طلاق، ۳–۲.
  7. زمر، ۵۳
  8. بقره، ۱۵۳
  9. اسکندری، حسین، آیه‌های زندگی، تهران، ناشر انتشارات سروش، ۱۳۸۱، ص۱۰۵.