علت قربانی کردن در عید قربان

سؤال

فلسفه و دلیل قربانی کردن در عید قربان چیست؟

روز دهم ذی‌الحجه عید قربان یا عیدالاضحی نام دارد، که یکی از بزرگترین اعیاد در تقویم مسلمانان است و روزه گرفتن در این روز حرام است.

روزی که حضرت ابراهیم (ع) به دستور خدا حضرت اسماعیل (ع) را به قربان‌گاه برد و فلسفۀ قربانی کردن در راه خدا را در آزمونی عملی اجرا کرد. حضرت ابراهیم (ع) از آخرین تعلقات خود در راه خدا چشم‌پوشی کرد و خداوند هم با فرستادن قوچی قربانی او را پذیرفت.

این رویداد هنوز هم به صورت نمادین در مراسم حج اجرا می‌شود، حجاج در این روز گوسفندی را قربانی کرده و گوشت آن را میان نیازمندان تقسیم می‌کنند.

رابطه بین خداوند و بندگانش رابطه الوهیت و عبودیت است. مهم‌تیرن و اصلی ترین هدف در قربانی عبودیت بندگان در برابر خداوند متعال است. سر گذشت ابراهیم (ع) یك دوره كامل از سیر عبودیت را در بر دارد. اینکه زن و فرزند خود را (از موطن اصلى) حركت مى‏‌دهد، و به سرزمین مكه مى‌‏آورد، و در آنجا اسكان مى‌‏دهد، و نیز به ماجرایى كه بعد از این اسكان پیشامد می‌كند، تا آنجا كه مامور قربانى‏ كردن اسماعیل مى‏‌شود و از جانب خداى تعالى عوضى به جاى اسماعیل، قربانى‏ مى‌‏گردد، و سپس خانه كعبه را بنا می‌كند، همه اینها در راستای عبادت خداوند است. در این سیر، حركتى كه از نفس بنده آغاز گشته، به قرب خدا منتهى مى‌‏شود، یا به عبارتى از سرزمینى دور آغاز گشته، به حظیره قرب رب العالمین ختم مى‌‏گردد، از زینت‌‏هاى دنیا و لذائذ آن آرزوهاى دروغینش، از جاه، و مال، و زمان و اولاد، چشم مى‌‏پوشد، و چون شیاطین، در مسیر وى با وساوس خود منجلابى مى‌‏سازند، او آن چنان راه مى‌‏رود، كه پایش به آن منجلاب فرو نرود، و چون شیاطین مى‏‌خواهند خلوص و صفاى بندگى و علاقه بدان و توجه به سوى مقام پروردگار و دار كبریایى را در دل وى مكدر سازند، آن چنان سریع گام برمى‌‏دارد، كه شیطان‌ها به گردش نمى‌‏رسند. پس در حقیقت سرگذشت آن جناب وقایعى به ظاهر متفرق است، كه در واقع زنجیروار بهم می‌پیوندد و یك داستانى تاریخى درست مى‏كند، كه این داستان از سیر عبودى‏ ابراهیم حكایت می‌كند، سیرى كه از بنده‏اى به سوى خدا آغاز مى‌‏گردد، سیرى كه سر تا سرش ادب است، ادب در سیر، ادب در طلب، ادب در حضور، ادب در همه مراسم حب و عشق و اخلاص، كه آدمى هر قدر بیشتر در آن تدبر و دقت كند، این آداب را روشن‏تر و درخشنده‌‏تر مى‌‏بیند.

حكمت قربانى‏ كردن براى خدا بنابراین قربانی نیز در این سیر نوعی عبادت است خداوند خودش در قرآن کریم درباره حکمت قربانی فرموده ای که لنْ ینالَ اللَّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِنْ ینالُهُ التَّقْوى‏ مِنْكُمْ كَذلِكَ سَخَّرَها لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداكُمْ وَ بَشِّرِ الْمُحْسِنین‏ (حج، 27.) این جمله پاسخ از سؤالی است كه ممكن است ساده‌‏لوحى توهم كند كه خدا از این قربانى استفاده مى‏كند و بهره‏اى از گوشت و یا خون آن عایدش مى‏شود. خداوند در جواب فرموده است چیزى از این قربانى‌ها و گوشت و خون آن‌ها عاید خدا نمى‏شود، چون خدا منزه است از جسمیت و از هر حاجتى. تنها تقواى شما به او مى‏رسد، آن هم به این معنا كه دارندگان تقوى به او تقرب مى‏جویند. و یا ممكن است كسى كه آن طور ساده‏لوح نیست چنین توهم كند كه با اینكه خدا منزه از جسمیت و از هر نقص و حاجتى است و از گوشت و خون قربانى‏ها بهره‏اى نمى‏برد دیگر چه معنا دارد كه ما حیوانات خود را به نام او قربانى كنیم؟. در جواب این گونه سؤال فرموده است که این قربانى‏ها اثرى معنوى براى آورنده‏اش دارد و آن صفات و آثار معنوى است كه جا دارد به خدا برسد، به معناى اینكه جا دارد به سوى خداى تعالى صعود كند و صاحبش را به خدا نزدیك كند آن قدر نزدیك كند كه دیگر حجابى بین او و خدا نماند. و مراد از تکبیر و ذکر خداوند به کبریایی و عظمت که در ذیا آیه آمده، هدایت به به اطاعت و عبودیت خود او است. و معناى آیه این است كه: خداوند آن حیوان را این چنین براى شما مسخر نمود تا همان تسخیر وسیله هدایت شما به سوى اطاعت و تقرب به سویش شود، شما آن را قربانى كنید و در هنگام قربانى كردن و یاد كبریاء و عظمت او در برابر این هدایت بیفتید.