علت حرمت روزه عید فطر
علت حرمت روزهٔ عید فطر چیست؟
علت حرمت روزه عید فطر را اموری چون حفظ تعادل در جامعهٔ اسلامی، افزایش روحیهٔ تعبد، برخورداری از پاداش الهی و سازگاری آداب و اعمال خاص این روز با ممنوعیت روزه دانسته‌اند. ممنوعیت روزه‌داری در این روز نشانه‌ای بر نگاه اعتدالی در اعمال دینی در اسلام قلمداد شده است. عمل به حکم عدم روزه‌داری در این روز نشان‌دهندهٔ روحیهٔ تعبد مؤمن دانسته شده است. برخورداری از پاداش الهی در این روز با روزه‌داری در آن سازگار نیست و انجام برخی اعمال و آداب این روز منوط به عدم روزه‌داری شخص است.
کشف علت حرمت روزه در عید فطر به قلمرو فلسفهٔ احکام یا علل الشرایع مربوط می‌شود که قلمرویی است دور از دسترس عقل آدمی. فهم علت احکام تا جایی مقدور است که توسط وحی قرآنی یا سنت معصومان(ع) به ما ابلاغ شده است.
حفظ تعادل در جامعهٔ اسلامی
اسلام آیینی است که، به تعبیر قرآن، امّت وسط و دین اعتدال است.[۱] یکی از مصادیق این اعتدال برقراری نوعی موازنه میان دنیا و آخرت است.[۲] اگر این ویژگی دین اسلام را در کنار آن خصوصیت عام انسان قرار گیرد، که همواره تمایل به افراط و تفریط و خروج از حد اعتدال دارد، می‌توان ربط میان این سخن و فلسفهٔ تحریم روزه در عید فطر را درک کرد. عظمت و بزرگی این عید به اندازه‌ای است که عیدبودن آنها نباید تحت‌الشعاع مسائل دیگر قرار گیرد؛ روزه‌گرفتن در این روز عظمت این عید بزرگ را کم‌رنگ می‌کند و شارع چون به این کاسته‌شدن عظمت راضی نیست دستور به تحریم داده است. در حدیثی از امام صادق (ع) به این مضمون اشاره شده است: «در روز عید فطر و عید قربان نباید روزه گرفت؛ چون رسول خدا (ص) گفت که این روزها روزهای خوردن و آشامیدن و شادی‌کردن است.[۳]
افزایش روحیه تعبد
وقتی انسان یک ماه را به دستور خداوند از خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب پرهیز کرده و دستورات مختلف روزه را رعایت کرده است، در پایان ماه رمضان نیز به دستور الهی و با تعبد و اطاعت بی‌چون و چرا در روز عید به خوردن و آشامیدن می‌پردازد. این خود عاملی در تثبیت روحیهٔ تعبد بنده در درگاه الهی است و نشان می‌دهد که مبنای اصلی برای بندگی تعبد است و تغییر در وظایف نباید در آن تأثیری داشته باشد.[۴]
روز پاداش
در روایتی آمده است که پیامبر اکرم (ص) روز عید فطر را «یوم الجوائز»، یعنی روز جایزه‌ها، نامیده است.[۵] در برخی روایات دیگر آمده که حرمت روزه در این دو روز، و نیز ایام دیگری که روزه در آنها حرام است مانند ایام تشریق و ایامی که شخص در سفر است، هدیه‌ها یا صدقات خداوند است بر بندگانش و سزاوار نیست که شخص هدیه خداوند را رد کند.[۶]
رد احسان شخص کریم خلاف ادب و ناپسند شمرده شده است؛ از امام صادق (ع) نقل شده است که مردی نزد رسول خدا (ص) رفت و گفت که ای رسول خدا، آیا در سفر روزهٔ ماه رمضان را بگیرم. پیامبر فرمود: نه. آن مرد گفت: ای رسول خدا، گرفتن روزه در سفر برای من آسان است. حضرت فرمود: «خدای عز و جل به مریض‌ها و مسافران در ماه رمضان صدقه داده و آن این است که به ایشان اجازه افطار داده است. آیا یکی از شما دوست دارد وقتی به کسی صدقه‌ای می‌دهد آن شخص صدقه را رد کند».[۷]
سازگاری آداب و اعمال خاص این روز با ممنوعیت روزه
آداب خاص این مهمانی ویژه خدا، که بعد از مهمانی ماه رمضان قرار دارد، با ممنوعیت روزه سازگاری دارد نه با روزه‌داری؛ مثلاً در روایات آمده که قبل از جمع‌شدن در فضای آزاد و صحرای باز برای اقامهٔ نماز عید فطر، از نعمت خرمای من تناول کنید و اگر دیگری هم مهمان شما بود به او هم اطعام کنید.[۸] این روایت به‌ضمیمهٔ فحوای آنچه که در مورد روزهٔ روز عرفه گفته شده، مبنی بر اینکه اگر روزه باعث ضعف و بی‌حالی برای خواندن دعاهای روز عرفه شود بهتر است روز عرفه را روزه نگیرد[۹]، این مطلب را می‌رساند که روزه‌نبودن در عید فطر حکمی مطابق با فطرت و معقول است.
منابع
- ↑ سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۴۳.
- ↑ سورهٔ قصص، آیهٔ ۷۷.
- ↑ النوری الطبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۵۵۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، ماه خدا (پژوهشی جامع دربارهٔ ماه رمضان از نگاه قرآن و حدیث)، با همکاری رسول افقی، ترجمهٔ جواد محدثی، قم، مؤسسهٔ علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۹۲۹.
- ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال ( ط- القديمة)، تهران، دار الكتب الإسلاميه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص: ۲۸۲
- ↑ الصدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، تحقیق محمدصادق بحرالعلومی، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا، ج۲، ص۲۳۹.
- ↑ الصدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ ابن طاووس، إقبال الأعمال (ط - القدیمه)، ج۱، ص، ۲۸۱.
- ↑ امام خمینی، سید روح الله، ترجمهٔ تحریر الوسیله، تهران، مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۳۴۳.