علت انتخاب نشدن امام علی(ع) در شورای شش‌نفره

سؤال

علت عدم انتخاب علی(ع) و برگزیده شدن عثمان برای خلافت در شورای شش نفره چه بود؟

گفته شده است ترکیب شورای شش‌نفره به‌گونه‌ای چیده شده بود که خروجی آن کسی جز عثمان نمی‌توانست باشد. نسبت خویشاوندی عثمان با دو تن از اعضای شورا و علاقه به پست و مقام باعث شد، خلافت به وی برسد و در مقابل امام علی(ع) به جهت صداقت و ایمان راستین و عدم قبول تبعیت از سیره خلفای گذشته از رسیدن به حق خویش بازماند.

شورای شش‌نفره

مقالهٔ اصلی: شورای شش نفره

عمر بن خطاب در اواخر عمر خود حضرت علی علیه السلام، عثمان، طلحه، زبیر، سعد بن ابی وقاص، و عبدالرحمن بن عوف را مأمور کرد که سه روز به مشورت بپردازند و فردی را از میان خویش برای خلافت انتخاب کنند. بعد از درگذشت عمر و دفن او بلافاصله آن شش نفر در اطاقی گرد آمدند تا از میان خود خلیفه ای برگزینند. ابتدا طلحه گفت من حق خود را به عثمان دادم، زبیر هم گفت: من حق خود را به علی دادم سعد بن ابی وقاص هم اظهار داشت من حق خود را به عثمان دادم. عبدالرحمن بن عوف که حق انتخاب خلیفه به او واگذار شده بود به طرف علی علیه السلام رفت و گفت با شما بیعت می‌کنم که به کتاب خدا و سنت پیامبر اکرم(ص) و سیره شیخین عمل کنی. علی(ع) گفت به کتاب خدا و سنت رسول و نظر خودم عمل می‌کنم. عبدالرحمن سپس به طرف عثمان رفت و همین سخنان را به او گفت: عثمان پذیرفت که علاوه بر کتاب خدا و سنت پیامبر به سیره شیخین هم عمل نماید… سرانجام عبدالرحمن به طرف عثمان رفت و با او بیعت کرد. و بدین ترتیب عثمان خلیفه شد.

خویشاوندی با عثمان

با دقت در منابع به نظر می‌رسد دو علت در انتخاب عثمان دخالت داشته که به آنها اشاره می‌کنیم:

۱. خویشاوندی عبدالرحمن با عثمان و از طرفی خویشاوندی سعد بن ابی وقاص با عبدالرحمن. طبری می‌نویسد: سعد با پسر عمویش عبدالرحمن مخالفت نمی‌کرد و عبدالرحمن هم داماد عثمان بود. این دو با هم اختلاف نمی‌کردند یا عبد الرحمن عثمان را به خلافت برمی‌گزید یا عثمان عبدالرحمن را. بنابراین برگ برنده در دست عبدالرحمن بن عوف، داماد عثمان بود. حضرت علی علیه السلام پس از اینکه عبدالرحمن، عثمان را انتخاب کرد به او فرمود: «حبوته حبود هرٍ لیس هذا اول یوم تظاهرتم فیه علینا…» برای مدتی دراز (امر را) به او واگذاشتی. این نخستین روزی نیست که بر ضد ما همدستی کرده‌اید… به خدا عثمان را خلیفه کردی که خلافت را به تو پس دهد.

حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرماید: «فلان شخص به دلیل کینه ای که با من داشت، از حق منحرف شد و فلان شخص دیگر به خاطر رعایت رابطه قوم و خویشی و وصلتکاری خودش، رأیش را به آن طرف داد.

مخالفت با سیره خلفای گذشته

۲. دومین علتی که سبب انتخاب عثمان شد این بود که حضرت علی علیه السلام نخواست به سیره خلفایی عمل کند که در واقع سیره آنها را قبول نداشت. پس از اینکه عبدالرحمن به حضرت پیشنهاد کرد که با شما بیعت می‌کنم با این شرط که به کتاب خدا، سنت پیامبر و سیره ابوبکر و عمر عمل کنی، حضرت فرمود: من به کتاب خدا و سنت پیامبر و اجتهاد خودم (نظر خودم) عمل خواهم کرد.

حضرت با این جمله فهماند که هرگز سیره و نوع حکومت دو خلیفه قبلی را نخواهد پذیرفت چرا که سیره آنها در موارد متعددی برخلاف سیره نبی مکرم اسلام بود. در واقع ایمان حقیقی علی علیه السلام سبب شد که این شرط را نپذیرد، اما عثمان که تنها خواستار رسیدن به قدرت بود این شرط را پذیرفت و بدین ترتیب به خلافت برگزیده شد.