|
|
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{شروع متن}} | | {{شروع متن}} |
| {{ویرایش}}
| |
| {{سوال}} | | {{سوال}} |
| عدالت را از ديدگاه حضرت علي(ع) تبيين کنيد؟ | | عدالت اجتماعی را از دیدگاه حضرت علی(ع) تبیین کنید؟ |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}} |
| عدالت، محوري ترين، بنيادي ترين و شامل ترين مسئله سياست و حکومت علوي است. نام مقدس امام علي(ع)، آن چنان با عدالت در آميخته که نام علي، عدالت را تداعي مي کند و عدالت، علي را. عدالت، همواره سرمشقي مهم در زندگي علي(ع) بود و او در راه اجراي عدالت و گسترش قسط، شهد شهادت نوشيد.
| | {{درگاه|حکومت دینی}} |
| | امام علی(ع) رعایت عدالت را سبب وسعت، گشایش و همچنین عامل بقای حکومت و دولت دانسته است. ایشان، حاکمان را توصیه به رعایت انصاف نموده است. امام علی(ع) ستم بر ناتوان را بدترین نوع ستم دانسته و سفارش بسیار به یاری و کمک رساندن به طبقات پایین جامعه داشته است. حضرت علی(ع) در ایجاد فرصت‌هایِ برابر، موضع‌گیری سرسختانه‌‌ای داشت و زمانی که به خلافت رسید، تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان، دوستان و اقوام خلیفه سابق به ناحق داده شد، از آنها گرفت. |
|
| |
|
| در نظام علوي و در آموزه هاي آن عدالت مجسّم، هيچ مصلحتي بالاتر از مصلحت اقامه عدل نيست. تأمل در کلام علي(ع) جايگاه عدالت را بيش از پيش در اذهان روشن تر خواهد کرد.
| | == اثرات عدالت اجتماعی از نگاه امام علی(ع) == |
| | ظلم و بی عدالتی در جامعه به خصوص از سوی حاکمان دارای اثرات و عواقب بدی است و بنا به فرمایش حضرت علی(ع) مهم‌ترین عامل براندازی حکومت‌ها و زوال دولت‌ها، بی‌عدالتی است.<ref>شرح غررالحکم و دررالکلم، محمد علی انصاری، چاپ هشتم، ج۲، ص۵۹۲.</ref> مهم‌ترین اثر عدالت برای دولت‌ها این است که سبب ماندگاری و محبوبیت دولت‌ها می‌شود.<ref>نهج البلاغه، محمد عبده، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۲ق، البلاغه، حکمت ۴۷۶.</ref> همچنین اثرات و فواید دیگری نیز برای عدالت اجتماعی ذکر شده است: |
|
| |
|
| فردي از حضرت علي(ع) پرسيد: أيهما أفضل: العدل او الجود؟ آيا عدالت شريف تر و بالاتر است يا بخشندگي؟ علي(ع) به دو دليل مي‌فرمايد عدل از جود بالاتر است، يکي اينکه: «العدل يضع الامور مواضعها و الجود يخرجها من جهتها» يعني عدل امور و جريان ها را در مسير و مجراي طبيعي خود قرار مي دهد. اما جود جريان ها را از مجراي طبيعي خود خارج مي سازد. ديگر اينکه مي فرمايد: «العدل سائس عام والجود عارض خاص» عدالت قانوني است عام و شامل که همه اجتماع را در بر مي گيرد، اما جود و بخشش يک حالت استثنائي و غير کلي است که اگر جنبه قانوني و عمومي پيدا کند و کليت يابد ديگر جود نيست. علي(ع) آنگاه نتيجه مي گيرد «فالعدل اشرفهما و افضلهما يعني پس از ميان عدالت وجود، آن که اشرف و افضل است عدالت است.<ref>مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، دارالاحياء التراث العربي، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۳۵۰.</ref>
| | * پیشرفت و گسترش جامعه در امور مادی و معنوی؛ امام علی(ع) در این زمینه فرموده‌اند: در به کار بستن عدل، وسعت و گشایشی (در امور مادی و معنوی) است (که در هیچ زمینه دیگری چنین گشایشی یافت نمی‌شود) و اگر عدل بر فردی تنگ گیرد، ستم و ظلم بر وی تنگ‌تر خواهد گرفت.<ref>شرح غررالحکم، همان، ج۲، ص۵۱۵.</ref> |
| | * عدالت عامل پیشگیری از فساد اخلاقی و ناراحتی‌های روحی؛ علی(ع) در خطبه‌ای در صفین فرمودند: زمانی که رعیت حق والی را ادا کرد و والی حق او را ادا نمود، حق در میان آنها عزت می‌یابد و راه‌های دین بر پا می‌گردد و نشانه‌های عدل اعتدال می‌یابد، پس زمانه به عدل آباد می‌گردد و به بقای دولت امید می‌رود و مطامع دشمنان به نومیدی می‌گراید. اما اگر رعیت بر ولی خود غلبه کند یا والی بر رعیت ستم روا دارد، اختلاف روی می‌دهد و نشانه‌های ستم و ظلم آشکار گردد و دغل‌بازی در دین بسیار شود و احکام دین معطل ماند و فساد و منکَر میان مردم بسیار گردد. پس آنجا ابرار خوار گردند و اشرار عزیز و وظایفی که خدا برای مردم مقرر فرموده است در نظر شان بزرگ و دشوار آید.<ref>نهج البلاغه، ترجمه اسد الله مبشری، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۶۷.</ref> |
| | * عدالت عامل وحدت و اتحاد مردم با یکدیگر؛ امام علی(ع) فرمود: عدل اساس پایداری و اتحاد مردم است.<ref>شرح غررالحکم، همان، ج۱، ص ۲۸.</ref> |
| | * عدالت عامل گسترش محبت و علائق اجتماعی؛ امام علی(ع) در بیان رابطه عدل و محبت در کلام خود چنین می‌فرمایند: بهترین چیزی که حکمرانان را خشنود می‌سازد به پا داشتن عدل در شهرها و آشکار ساختن محبت رعیت است.<ref>جورج جورداق، بخشی از زیبایی‌های نهج البلاغه، ترجمه محمد رضا انصاری، کانون انتشارات محمدی، ۱۳۶۶ش، ص۲۳۴.</ref> |
|
| |
|
| عدالت داراي شاخه هاي زيادي است اما علي(ع) به عدالت از چه جنبه آن مي نگريسته است؟ با نگاه به سيره و کلام آن حضرت معلوم مي شود به جنبه اجتماعي عدالت توجه بيشتري داشته است. از يک طرف از سخنان علي(ع) و از طرف ديگر از عمل ايشان مخصوصا از طرز رفتاري که در دوره زعامت و حکومت خود داشت، معلوم مي شود که عدالت به صورت يک فلسفه اجتماعي اسلامي مورد توجه او بوده و آن را ناموس بزرگ اسلام تلقي مي کرده و از هر چيزي بالاتر مي دانسته است. بنابراين ما نيز به بررسي يک از شاخه هاي عدالت ـ يعني عدالت اجتماعي ـ تنها در کلام (نه سيره) آن حضرت مي پردازيم.
| | == رعایت انصاف نسبت به بندگان خدا == |
| | علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر چنین فرمود: نسبت به خداوند و نسبت به مردم از جانب خود، و از جانب افراد خاص خاندانت، و از جانب رعایائی که به آنها علاقمندی، انصاف به خرج ده! که اگر چنین نکنی، ستم نموده‌ای! و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خداوند پیش از بندگان، دشمن او خواهد بود، و کسی که خداوند دشمن او باشد دلیلش را باطل می‌سازد و با او به جنگ می‌پردازد تا دست از ظلم بردارد یا توبه کند؛ و بدان، هیچ چیز در تغییر نعمت‌های خدا و تعجیل انتقام و کیفرش، از اصرار بر ستم سریع‌تر و زودرس‌تر نیست، چرا که خداوند دعا و خواسته مظلومان را می‌شنود و در کمین ستمگران است.<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref> |
|
| |
|
| ==اثرات عدالت اجتماعي از نگاه امير المومنين== | | == ظلم نکردن نسبت به مردم == |
| | امام علی(ع) به یکی از فرمانداران خود فرمود: «عدالت را پیشه خود نما و از ظلم به مردم، دوری گزین؛ زیرا تجاوز و تعدی، سبب فرار و دوری مردم از تو خواهد شد و ظلم و ستم سبب قیام مردم و توسل آنها به شمشیر علیه تو می‌شود».<ref>نهج البلاغه، قصار الحکم، ۴۷۶.</ref> ایشان همچنین فرموده‌اند: «ستم بر ناتوان، بدترین ستم است».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۳۶.</ref> «بدا به حال آن که فقرا و مساکین، دشمن او باشند».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۲۶.</ref> |
|
| |
|
| همان طور که ظلم و بي عدالتي در جامعه به خصوص از سوي حکام داراي اثرات و عواقب بدي است و بنا به فرمايش حضرت علي(ع) مهم ترين عامل براندازي حکومت ها و زوال دولت ها بي عدالتي است.<ref>شرح غررالحکم و دررالکلم، محمد علي انصاري، چاپ هشتم، ج۲، ص۵۹۲.</ref> رعايت عدالت هم به نوبه خود براي دولت و مردم داراي اثراتي است. مهم ترين اثر آن براي دولت ها اين است که سبب ماندگاري و محبوبيت دولت ها مي شود.<ref>نهج البلاغه، محمد عبده، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۲ق، البلاغه، حکمت ۴۷۶.</ref> هم چنين مي توان اثرات و فوايد زير را براي اجتماع در نظر گرفت:
| | == توجه به نیازمندان == |
| | امام علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر نیز می‌فرماید: {{عربی|ثُمَّ اللَّهَ اللَّهَ فِي الطَّبَقَةِ السُّفْلَى مِنَ الَّذِينَ لَا حِيلَةَ لَهُمْ مِنَ الْمَسَاكِينِ وَ الْمُحْتَاجِينَ وَ أَهْلِ الْبُؤْسَى وَ الزَّمْنَى فَإِنَّ فِي هَذِهِ الطَّبَقَةِ قَانِعاً وَ مُعْتَرّا|ترجمه=خدا را خدا را در طبقه پايين اجتماع، از آنان كه راه چاره ندارند، و از كار افتادگان و نيازمندان و دچارشدگان به زيان و سختى و صاحبان امراضى كه از پا در آمدهاند، در ميان اينان كسانى هستند كه روى سؤال و اظهار حاجت دارند و كسانى كه عفت نفسشان مانع از سؤال است}}.<ref>نهج البلاغه، نامه، ۵۳.</ref> |
|
| |
|
| ۱. پيشرفت و گسترش جامعه در امور مادي و معنوي. امير المومنين علي(ع) در همين زمينه مي فرمايند: في العدل سعه و من ضاق عليه فالجور أضيق.<ref>شرح غررالحکم ،همان ، ج۲، ص۵۱۵.</ref> در به کار بستن عدل وسعت و گشايشي (در امور مادي و معنوي) است (که در هيچ زمينه ديگري چنين گشايشي يافت نمي شود) عدل بر هر کسي تنگ گيرد البته جور و ستم بر وي تنگ تر خواهد گرفت.
| | از امام علی(ع) پرسیدند عدالت برتر است یا بخشش؟ آن حضرت فرمود: {{متن عربی|ترجمه=عدل امور را در جاى خود قرار مى‌دهد، و جود آنها را از جايگاه خود بيرون مى‌برد. عدل حافظ عموم است، و بخشش سودبخش عده‌اى خاص. پس عدالت شريفتر و برتر است.}}<ref>سید رضی، نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، ص۵۵۳.</ref> |
|
| |
|
| ۲. عدالت عامل پيشگيري از فساد اخلاقي و ناراحتي هاي روحي. امير المومنين علي(ع) در خطبه اي که در صفين ايراد فرمود به اين مطلب چنين اشاره فرمود: پس وقتي رعيت حق والي را ادا کرد و والي حق او را ادا نمود، حق در ميان آنها عزت مي يابد و راه هاي دين بر پا مي گردد و نشانه هاي عدل اعتدال مي يابد، پس زمانه به آن (يعني عدل) آباد مي گردد و به بقاي دولت اميد مي رود و مطامع دشمنان به نوميدي مي گرايد. اما اگر رعيت بر وليّ خود غلبه کند يا والي بر رعيت ستم روا دارد اختلاف کلمه روي مي دهد و نشانه هاي ستم و ظلم آشکار گردد و دغلبازي در دين بسيار شود و احکام دين معطل ماند و فساد و منکر ميان مردم بسيار گردد پس آنجا ابرار خوار گردند و اشرار عزيز و وظايفي که خدا براي مردم مقرر فرموده است در نظر شان بزرگ و دشوار آيد.<ref>نهج البلاغه، ترجمه اسد الله مبشري، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۶۷.</ref>
| | == برابری فرصت‌ها و تساوی همه در برابر قانون == |
| | حضرت علی(ع) در ایجاد فرصت‌هایِ برابر، موضع‌گیری سرسختانه داشت و زمانی که به خلافت رسید، تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان، دوستان و اقوام خلیفه سابق به ناحق داده شد، را از آنها گرفت. ایشان در این مورد فرمودند: «به خدا سوگند! آنچه بیهوده از بیت المال مسلمین به این و آن بخشیده، اگر بیابم، به بیت المال بازمی‌گردانم، گرچه زنانی را به آن کابین بسته یا کنیزانی را با آن خریده باشند؛ زیرا عدالت گشایش می‌آورد.<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۱۵.</ref> |
|
| |
|
| ۳. عدالت عامل وحدت و اتحاد مردم با يکديگر. امام علي(ع) فرمود: العدل قوام البريه.<ref>شرح غررالحکم،همان، ج۱،ص ۲۸.</ref> عدل اساس پايداري و اتحاد مردم است.
| | امام علی(ع): «ستم دیدگانی که در نظرها ذلیل و پست هستند، از نظر من عزیز و محترمند، تا حقشان را بگیرم، و نیرومندان ستمگر در نظر من حقیر و پست هستند، تا حق دیگران را از آنها بستانم».<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۳۷.</ref> |
|
| |
|
| ۴. عدالت عامل گسترش محبت و علائق اجتماعي. امام علي(ع) در بيان رابطه عدل و محبت در کلام خود چنين مي فرمايند: بهترين چيزي که حکمرانان را خشنود مي سازد به پا داشتن عدل در شهرها و آشکار ساختن محبت رعيت است البته محبت رعيت هنگامي آشکار مي گردد که سينه هاي آنان (از عقده ها و حقارت هايي که ناشي از بي عدالتي است) سالم باشد. و نصيحت آنان هنگامي صحيح است که حکمرانان را نگهداري کنند و حکومتشان را سنگين نشمارند (يعني از آنها به سبب عدالتشان راضي باشند).<ref>جورج جورداق، بخشي از زيبايي هاي نهج البلاغه، ترجمه محمد رضا انصاري، کانون انتشارات محمدي، ۱۳۶۶ش، ص۲۳۴.</ref>
| |
|
| |
| ==عدالت اجتماعي در گفتار حضرت علي(ع) ==
| |
|
| |
| ==الف: رعايت انصاف نسبت به بندگان خدا==
| |
|
| |
| علي(ع) در فرمان خود به مالک اشتر چنين فرمود: نسبت به خداوند و نسبت به مردم از جانب خود، و از جانب افراد خاص خاندانت، و از جانب رعايائي که به آنها علاقمندي، انصاف به خرج ده! که اگر چنين نکني، ستم نموده اي! و کسي که به بندگان خدا ستم کند، خداوند پيش از بندگان، دشمن او خواهد بود، و کسي که خداوند دشمن او باشد دليلش را باطل مي سازد و با او به جنگ مي پردازد تا دست از ظلم بردارد يا توبه کند. و بدان، هيچ چيز در تغيير نعمت هاي خدا و تعجيل انتقام و کيفرش، از اصرار بر ستم سريع تر و زودرس تر نيست، چرا که خداوند دعا و خواسته مظلومان را مي شنود و در کمين ستمگران است.<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>
| |
|
| |
| ==ب: ظلم نکردن نسبت به مردم==
| |
|
| |
| امام علي(ع) به استاندار فارس فرمود:
| |
|
| |
| عدالت را پيشه خود نما و از تعدي و ظلم به مردم، دوري گزين، زيرا که تجاوز و تعدي، سبب فرار و دوري مردم از تو خواهد شد و ظلم و ستم سبب قيام مردم و توسل آنها به شمشير عليه تو مي شود.<ref>نهج البلاغه، قصار الحکم، ۴۷۶.</ref>
| |
|
| |
| ==ج: توجه به نيازمندان==
| |
|
| |
| در اين رابطه امير مومنان علي(ع) مي فرمايند:
| |
|
| |
| خداوند سبحان غذا ونياز حاجتمندان را در اموال ثروتمندان معين کرده، پس هيچ فقيري نيست مگر آنکه ثروتمندي از آن استفاده نموده باشد، و خداوند متعال در اين باره از آنها خواهد پرسيد.<ref>نهج البلاغه، قصار الحکم، ۳۲۸.</ref>
| |
|
| |
| آن حضرت در فرمان خود به مالک اشتر نيز چنين مي فرمايد:
| |
|
| |
| الله الله في الطبقه السفلي من الذين لا حيله لهم من المساکين و المحتاجين و اهل البؤسي و الزمني.<ref>نهج البلاغه، نامه، ۵۳.</ref>
| |
|
| |
| خدا را! خدا را! در مورد طبقه پايين،آنها که راه چاره ندارند، يعني مستمندان و نيازمندان و تهيدستان و از کار افتادگان.
| |
|
| |
| ==د: برابري فرصت ها==
| |
|
| |
| حضرت علي(ع) در اين باره موضع گيري سرسختانه نموده، و به مجرّد اينکه به خلافت دست يافت، عنوان نمود تمام امتيازات سياسي و اقتصادي که به نزديکان و دوستان و فاميل خليفه سابق به ناحق داده شده است را از آنها خواهد گرفت، و در اين باره فرمود:
| |
|
| |
| به خدا سوگند! آنچه بيهوده از بيت المال مسلمين به اين و آن بخشيده، اگر بيابم، به صاحبش باز مي گردانم، گرچه زناني را به آن کابين بسته و يا کنيزاني را با آن خريده باشند، زيرا عدالت گشايش مي آورد، و آن کس که عدالت بر اوگران آيد، تحمل ظلم و ستم بر او گران تر خواهد بود.<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۱۵.</ref>
| |
|
| |
| ۵. اجراي قانون براي همه (تساوي همه در برابر قانون)
| |
|
| |
| در حكومت نا عادلانه قانون به اجراء در نيايد مگر براي مستضعفين، اما صاحبان مقام و ثروت، در مقابل قانون مصونيت داشته باشند.
| |
|
| |
| امام علي(ع) ، با اين شيوه از ظلم و ستم قاطعانه و سرسختانه، مبارزه نمود. چنانکه در اين باره فرموده است:
| |
|
| |
| ستم ديدگاني که در نظرها ذليل و پست هستند، از نظر من عزيز و محترمند، تا حقشان را بگيرم، و نيرومندان ستمگر در نظر من حقير و پستند، تا حق ديگران را از آنها بستانم.<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۳۷.</ref>
| |
|
| |
| ==و، تجاوز نکردن به حقوق ديگران مخصوصا مظلومين==
| |
|
| |
| امام(ع) مي فرمايند: «ستم بر ناتوان، بدترين ستم است».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۳۶.</ref>
| |
|
| |
| و نيز مي فرمايد: «بدا به حال آن که فقرا و مساکين، خصم او باشند».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۲۶.</ref>
| |
|
| |
| آنچه لازم است در پايان اين مقاله تذکر داده شود، لزوم الگو قرار دادن حضرت علي(ع) در تمام شئون و عرصه هاي زندگي، خصوصا عدالت خواهي و عدالت جويي است. همه ما بايد به اين نکته توجه داشته باشيم که تنها در سايه عدالت و عنايت است که مي توان رشد و بالندگي را در جامعه انتظار داشت، هر چند رسيدن به اين مرتبه همتي عالي و عزمي قوي و اراده اي پولادين مي طلبد که دور از دسترس نيست.
| |
| {{پایان پاسخ}}
| |
| {{مطالعه بیشتر}} | | {{مطالعه بیشتر}} |
| ==معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:==
| |
|
| |
|
| ۱ـ اصول عدالت اجتماعي، محمد محمدي گيلاني، قم، انتشارات جهان آرا.
| | == مطالعه بیشتر == |
| | * اصول عدالت اجتماعی، محمد محمدی گیلانی، قم، انتشارات جهان آرا. |
| | * اصول عدالت علوی، جمعی از نویسندگان، تهران مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، ۱۳۸۰ش. |
|
| |
|
| ۲ـ اصول عدالت علوي، جمعي از نويسندگان، تهران موسسه فرهنگي قدر ولايت، ۱۳۸۰ش.
| | == منابع == |
| {{پایان مطالعه بیشتر}}
| | {{پانویس|۲}} |
| | |
| ==منابع== | |
| <references />
| |
| {{شاخه | | {{شاخه |
| | شاخه اصلی = کلام | | | شاخه اصلی = کلام |
| |شاخه فرعی۱ = عدل الهی | | | شاخه فرعی۱ = عدل الهی |
| |شاخه فرعی۲ = عدل | | | شاخه فرعی۲ = عدل |
| |شاخه فرعی۳ = | | | شاخه فرعی۳ = |
| }} | | }} |
| {{تکمیل مقاله | | {{تکمیل مقاله |
| | شناسه = | | | شناسه =شد |
| | تیترها = | | | تیترها =شد |
| | ویرایش = | | | ویرایش =شد |
| | لینک‌دهی = | | | لینک‌دهی = |
| | ناوبری = | | | ناوبری = |
| | نمایه = | | | نمایه =شد |
| | تغییر مسیر = | | | تغییر مسیر = |
| | ارجاعات = | | | ارجاعات = |
| | بازبینی = | | | بازبینی نویسنده = |
| | تکمیل = | | | بازبینی = |
| | اولویت = | | | تکمیل = |
| | کیفیت = | | | اولویت =ج |
| | | کیفیت =ج |
| }} | | }} |
| {{پایان متن}} | | {{پایان متن}} |
| | |
| | [[رده:فضائل امام علی(ع)]] |