۱۱٬۸۸۰
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
خط ۲: | خط ۲: | ||
{{ویرایش}} | {{ویرایش}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
عدالت را از | عدالت را از دیدگاه حضرت علی(ع) تبیین کنید؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
عدالت، | عدالت، محوریترین، بنیادیترین و شاملترین مسئله سیاست و حکومت علوی است. نام مقدس امام علی(ع)، آن چنان با عدالت درآمیخته که نام علی، عدالت را تداعی میکند و عدالت، علی را. عدالت، همواره سرمشقی مهم در زندگی علی(ع) بود و او در راه اجرای عدالت و گسترش قسط، شهد شهادت نوشید. | ||
در نظام | در نظام علوی و در آموزههای آن عدالت مجسّم، هیچ مصلحتی بالاتر از مصلحت اقامه عدل نیست. تأمل در کلام علی(ع) جایگاه عدالت را بیش از پیش در اذهان روشنتر خواهد کرد. | ||
فردی از حضرت علی(ع) پرسید: أیهما أفضل: العدل او الجود؟ آیا عدالت شریف تر و بالاتر است یا بخشندگی؟ علی(ع) به دو دلیل میفرماید عدل از جود بالاتر است، یکی اینکه: «العدل یضع الامور مواضعها و الجود یخرجها من جهتها» یعنی عدل امور و جریانها را در مسیر و مجرای طبیعی خود قرار میدهد. اما جود جریانها را از مجرای طبیعی خود خارج میسازد. دیگر اینکه میفرماید: «العدل سائس عام والجود عارض خاص» عدالت قانونی است عام و شامل که همه اجتماع را در بر میگیرد، اما جود و بخشش یک حالت استثنائی و غیر کلی است که اگر جنبه قانونی و عمومی پیدا کند و کلیت یابد دیگر جود نیست. علی(ع) آنگاه نتیجه میگیرد «فالعدل اشرفهما و افضلهما یعنی پس از میان عدالت وجود، آن که اشرف و افضل است عدالت است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۳۵۰.</ref> | |||
عدالت | عدالت دارای شاخههای زیادی است اما علی(ع) به عدالت از چه جنبه آن مینگریسته است؟ با نگاه به سیره و کلام آن حضرت معلوم میشود به جنبه اجتماعی عدالت توجه بیشتری داشته است. از یک طرف از سخنان علی(ع) و از طرف دیگر از عمل ایشان مخصوصا از طرز رفتاری که در دوره زعامت و حکومت خود داشت، معلوم میشود که عدالت به صورت یک فلسفه اجتماعی اسلامی مورد توجه او بوده و آن را ناموس بزرگ اسلام تلقی میکرده و از هر چیزی بالاتر میدانسته است؛ بنابراین ما نیز به بررسی یک از شاخههای عدالت ـ یعنی عدالت اجتماعی ـ تنها در کلام (نه سیره) آن حضرت میپردازیم. | ||
==اثرات عدالت | == اثرات عدالت اجتماعی از نگاه امیر المومنین == | ||
همانطور که ظلم و بی عدالتی در جامعه به خصوص از سوی حکام دارای اثرات و عواقب بدی است و بنا به فرمایش حضرت علی(ع) مهمترین عامل براندازی حکومتها و زوال دولتها بی عدالتی است.<ref>شرح غررالحکم و دررالکلم، محمد علی انصاری، چاپ هشتم، ج۲، ص۵۹۲.</ref> رعایت عدالت هم به نوبه خود برای دولت و مردم دارای اثراتی است. مهمترین اثر آن برای دولتها این است که سبب ماندگاری و محبوبیت دولتها میشود.<ref>نهج البلاغه، محمد عبده، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۲ق، البلاغه، حکمت ۴۷۶.</ref> هم چنین میتوان اثرات و فواید زیر را برای اجتماع در نظر گرفت: | |||
۱. پیشرفت و گسترش جامعه در امور مادی و معنوی. امیر المومنین علی(ع) در همین زمینه میفرمایند: فی العدل سعه و من ضاق علیه فالجور أضیق.<ref>شرح غررالحکم، همان، ج۲، ص۵۱۵.</ref> در به کار بستن عدل وسعت و گشایشی (در امور مادی و معنوی) است (که در هیچ زمینه دیگری چنین گشایشی یافت نمیشود) عدل بر هر کسی تنگ گیرد البته جور و ستم بر وی تنگتر خواهد گرفت. | |||
۲. عدالت عامل پیشگیری از فساد اخلاقی و ناراحتیهای روحی. امیر المومنین علی(ع) در خطبه ای که در صفین ایراد فرمود به این مطلب چنین اشاره فرمود: پس وقتی رعیت حق والی را ادا کرد و والی حق او را ادا نمود، حق در میان آنها عزت مییابد و راههای دین بر پا میگردد و نشانههای عدل اعتدال مییابد، پس زمانه به آن (یعنی عدل) آباد میگردد و به بقای دولت امید میرود و مطامع دشمنان به نومیدی میگراید. اما اگر رعیت بر ولیّ خود غلبه کند یا والی بر رعیت ستم روا دارد اختلاف کلمه روی میدهد و نشانههای ستم و ظلم آشکار گردد و دغلبازی در دین بسیار شود و احکام دین معطل ماند و فساد و منکر میان مردم بسیار گردد پس آنجا ابرار خوار گردند و اشرار عزیز و وظایفی که خدا برای مردم مقرر فرموده است در نظر شان بزرگ و دشوار آید.<ref>نهج البلاغه، ترجمه اسد الله مبشری، دفتر نشر فرهنگ، ۱۳۶۶ش، ج۱، ص۸۶۷.</ref> | |||
۳. عدالت عامل وحدت و اتحاد مردم با یکدیگر. امام علی(ع) فرمود: العدل قوام البریه.<ref>شرح غررالحکم، همان، ج۱، ص ۲۸.</ref> عدل اساس پایداری و اتحاد مردم است. | |||
۴. عدالت عامل گسترش محبت و علائق اجتماعی. امام علی(ع) در بیان رابطه عدل و محبت در کلام خود چنین میفرمایند: بهترین چیزی که حکمرانان را خشنود میسازد به پا داشتن عدل در شهرها و آشکار ساختن محبت رعیت است البته محبت رعیت هنگامی آشکار میگردد که سینههای آنان (از عقدهها و حقارتهایی که ناشی از بی عدالتی است) سالم باشد؛ و نصیحت آنان هنگامی صحیح است که حکمرانان را نگهداری کنند و حکومتشان را سنگین نشمارند (یعنی از آنها به سبب عدالتشان راضی باشند).<ref>جورج جورداق، بخشی از زیباییهای نهج البلاغه، ترجمه محمد رضا انصاری، کانون انتشارات محمدی، ۱۳۶۶ش، ص۲۳۴.</ref> | |||
== عدالت اجتماعی در گفتار حضرت علی(ع) == | |||
== الف: رعایت انصاف نسبت به بندگان خدا == | |||
علی(ع) در فرمان خود به مالک اشتر چنین فرمود: نسبت به خداوند و نسبت به مردم از جانب خود، و از جانب افراد خاص خاندانت، و از جانب رعایائی که به آنها علاقمندی، انصاف به خرج ده! که اگر چنین نکنی، ستم نمودهای! و کسی که به بندگان خدا ستم کند، خداوند پیش از بندگان، دشمن او خواهد بود، و کسی که خداوند دشمن او باشد دلیلش را باطل میسازد و با او به جنگ میپردازد تا دست از ظلم بردارد یا توبه کند؛ و بدان، هیچ چیز در تغییر نعمتهای خدا و تعجیل انتقام و کیفرش، از اصرار بر ستم سریع تر و زودرس تر نیست، چرا که خداوند دعا و خواسته مظلومان را میشنود و در کمین ستمگران است.<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref> | |||
== | == ب: ظلم نکردن نسبت به مردم == | ||
امام علی(ع) به استاندار فارس فرمود: | |||
عدالت را پیشه خود نما و از تعدی و ظلم به مردم، دوری گزین، زیرا که تجاوز و تعدی، سبب فرار و دوری مردم از تو خواهد شد و ظلم و ستم سبب قیام مردم و توسل آنها به شمشیر علیه تو میشود.<ref>نهج البلاغه، قصار الحکم، ۴۷۶.</ref> | |||
== ج: توجه به نیازمندان == | |||
در این رابطه امیر مؤمنان علی(ع) میفرمایند: | |||
خداوند سبحان غذا ونیاز حاجتمندان را در اموال ثروتمندان معین کرده، پس هیچ فقیری نیست مگر آنکه ثروتمندی از آن استفاده نموده باشد، و خداوند متعال در این باره از آنها خواهد پرسید.<ref>نهج البلاغه، قصار الحکم، ۳۲۸.</ref> | |||
آن حضرت در فرمان خود به مالک اشتر نیز چنین میفرماید: | |||
الله الله فی الطبقه السفلی من الذین لا حیله لهم من المساکین و المحتاجین و اهل البؤسی و الزمنی.<ref>نهج البلاغه، نامه، ۵۳.</ref> | |||
خدا را! خدا را! در مورد طبقه پایین، آنها که راه چاره ندارند، یعنی مستمندان و نیازمندان و تهیدستان و از کار افتادگان. | |||
== د: برابری فرصتها == | |||
حضرت علی(ع) در این باره موضعگیری سرسختانه نموده، و به مجرّد اینکه به خلافت دست یافت، عنوان نمود تمام امتیازات سیاسی و اقتصادی که به نزدیکان و دوستان و فامیل خلیفه سابق به ناحق داده شده است را از آنها خواهد گرفت، و در این باره فرمود: | |||
به خدا سوگند! آنچه بیهوده از بیت المال مسلمین به این و آن بخشیده، اگر بیابم، به صاحبش بازمیگردانم، گرچه زنانی را به آن کابین بسته یا کنیزانی را با آن خریده باشند، زیرا عدالت گشایش میآورد، و آن کس که عدالت بر اوگران آید، تحمل ظلم و ستم بر او گرانتر خواهد بود.<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۱۵.</ref> | |||
۵. اجرای قانون برای همه (تساوی همه در برابر قانون) | |||
در حکومت نا عادلانه قانون به اجراء در نیاید مگر برای مستضعفین، اما صاحبان مقام و ثروت، در مقابل قانون مصونیت داشته باشند. | |||
امام علی(ع)، با این شیوه از ظلم و ستم قاطعانه و سرسختانه، مبارزه نمود. چنانکه در این باره فرموده است: | |||
ستم دیدگانی که در نظرها ذلیل و پست هستند، از نظر من عزیز و محترمند، تا حقشان را بگیرم، و نیرومندان ستمگر در نظر من حقیر و پستند، تا حق دیگران را از آنها بستانم.<ref>نهج البلاغه، خطبه، ۳۷.</ref> | |||
== و، تجاوز نکردن به حقوق دیگران مخصوصاً مظلومین == | |||
امام(ع) میفرمایند: «ستم بر ناتوان، بدترین ستم است».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۳۶.</ref> | |||
و نیز میفرماید: «بدا به حال آن که فقرا و مساکین، خصم او باشند».<ref>نهج البلاغه، نامه، ۲۶.</ref> | |||
آنچه لازم است در پایان این مقاله تذکر داده شود، لزوم الگو قرار دادن حضرت علی(ع) در تمام شئون و عرصههای زندگی، خصوصا عدالت خواهی و عدالت جویی است. همه ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که تنها در سایه عدالت و عنایت است که میتوان رشد و بالندگی را در جامعه انتظار داشت، هر چند رسیدن به این مرتبه همتی عالی و عزمی قوی و اراده ای پولادین میطلبد که دور از دسترس نیست. | |||
آنچه لازم است در | |||
{{پایان پاسخ}} | {{پایان پاسخ}} | ||
{{مطالعه بیشتر}} | {{مطالعه بیشتر}} | ||
۱ـ اصول عدالت | == معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر == | ||
۱ـ اصول عدالت اجتماعی، محمد محمدی گیلانی، قم، انتشارات جهان آرا. | |||
۲ـ اصول عدالت | ۲ـ اصول عدالت علوی، جمعی از نویسندگان، تهران مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، ۱۳۸۰ش. | ||
{{پایان مطالعه بیشتر}} | {{پایان مطالعه بیشتر}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = کلام | | شاخه اصلی = کلام | ||
|شاخه فرعی۱ = عدل الهی | |شاخه فرعی۱ = عدل الهی | ||
|شاخه فرعی۲ = عدل | |شاخه فرعی۲ = عدل | ||
|شاخه فرعی۳ = | |شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه = | ||
| تیترها = | | تیترها = | ||
| ویرایش = | | ویرایش = | ||
| لینکدهی = | | لینکدهی = | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر = | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت = | ||
| کیفیت = | | کیفیت = | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} |