شیخ عبدالکریم حائری و رضاشاه

سؤال
سؤال: چرا حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مقابل رضا شاه، نرمی نشان می‌داد، فقط کافی بود در قضیه کشف حجاب یک فتوای جهاد می‌داد تا مردم رضاشاه را نابود کنند، چرا شاه را با القابی همچون «خلد الله ملکه» خطاب کردند؟
Haeri 1.png
درگاه‌ها
حوزه-و-روحانیت.png


رویکرد شیخ عبدالکریم حائری

حائری یزدی از عالمانی دانسته‌اند که نه تنها هیچگاه در مسائل سیاسی فعال نبوده، بلکه از حوادث سیاسی و جنجالی گریزان بوده‌اند.[۱] او به جهت شرکت نکردن در داستان مشروطه، نجف را به مقصد کربلا ترک کرد.[۲] شیخ عبدالکریم در اعتراض عالمان شیعه به حضور نیروهای اشغالگر خارجی در سال ۱۳۳۰ق در عراق از نجف و کربلا به کاظمین رفتند و حدود سه ماه در آنجا ماندند، شرکت نکرد.[۳]

ایشان بعد از اصرار زیادی که ما جمع شدیم، گردنشان گذاشتیم. تلگرافی به این نره غول بزنند و ایشان حاضر نمی‌شد و می‌گفت من می‌شناسم، می‌ترسم کار را شدیدتر کند. پیرمرد را اجبار کردند تلگرافی زد در جواب، یک بی‌احترامی و بی اعتنایی کرد (رضاخان) و آن وقت، شیخ ما را خواست و گفت همین را می‌خواستید که آبروی ما را ببرید.[۴]

به خاطر جایگاه اجتماعی حائری در اواخر عمرش، ناچار به حضور در امور سیاسی شد؛ مهم‌ترین چالش حائری در این سال‌ها نحوه تعامل و مناسباتش با رضاشاه بود. در دورانی که رضاخان سردار سپه بود روابط نسبتاً خوبی با یکدیگر داشتند.[۵] از زمان تثبیت سلطنت رضاشاه تا پیش از طرح مسئله کشف حجاب، مناسبات میان آن‌ها نه حسنه نه تیره بود.[۶]

آیت الله سیدمحمدتقی خوانساری گفت: می دانید که پهلوی می خواهد ایران را نصرانی کند؟! آیت الله مؤسس فرمود: می دانم، ولی شما می خواهید که من کاری کنم که او زودتر چنین بکند[۷] برخی به حاج شیخ بی‌احترامی کردند[۷]

حفظ حوزه علمیه اولویت اصلی شیخ

امام خمینی:
«درباره بزرگی او (شیخ عبدالکریم حائری) همین مقدار بس که توانست در آن زمان سخت که رضاشاه تصمیم داشت، حوزه و روحانیت را نابود کند، حوزه‌ها، بلکه روحانیت را حفظ کند و این امانت را به ما داد تا ما به دیگران رد کنیم».[۸]

حفظ حوزه علمیه قم را مهم‌ترین اولویت شیخ عبدالکریم حائری دانسته‌اند که دلیل اجتناب او از ورود در بسیاری از رویدادهای سیاسی و رویارویی با حکومت، همین مسئله بوده است. به نظر محققان، حائری آگاهانه به مسائل مرتبط با حکومت وارد نمی‌شد؛ زیرا بر این باور بود که موضع‌گیری در برابر رضاشاه پهلوی در آن اوضاع و احوال، نتیجه‌ای جز برچیده شدن حوزه نخواهد داشت.[۹]

 
حاج سید ابراهیم قمی، شیخ عبدالکریم حائری، حاج‌میرزا مهدی (پیشکار شیخ عبدالکریم)

آیت‌الله مرعشی نجفی از مراجع تقلید شیعه و از شاگردان آیت‌الله حائری معتقد بود «آن شداید و کوران‌هایی که در دوره آن پهلوی (رضاشاه) پیش آمد همه را با حُسن خُلق و کفایت نگهداری کرد. حوزه و اهل علم را نگهداری کرد».[۱۱]

مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری بیم آن داشت که مبادا حوزه نو پای شیعه، در صورت رویارویی با رضا شاه به واسطه سیاست پهلوی نابود شود و به از بین رفتن دین منجر گردد.

از امام خمینی درباره اهمیت کار حاج شیخ عبدالکریم نقل شد که «اگر مرحوم حاج شیخ در حال حاضر بودند، کاری را انجام می‌دادند که من انجام دادم و تأسیس حوزه علمیه در آن روز، از جهت سیاسی، کم‌تر از تأسیس جمهوری اسلامی در ایران امروز نبود».[۱۲]

مواضع شیخ عبدالکریم در داستان کشف حجاب

حائری در ماجرای اجباری شدن سربازی در ایران که مورد مخالفت برخی از علمای شیعه قرار گرفته بود با آن طرح موافقت کرد.[۱۳] اما از واقعه کشف حجاب (۱۳۱۴ش) تا درگذشت حائری (۱۳۱۵ش)، مناسبات میان او و شاه تیره بود. اما شیخ ابراز مخالفت با شاه را بی‌تاثیر و موجب شدیدتر شدن کار می‌دانست. او در نهایت با اصرار شاگردان و برخی مردم، به شاه تلگرافی زد.[۴]

ایشان بعد از اصرار زیادی که ما جمع شدیم، گردنشان گذاشتیم. تلگرافی به این نره غول بزنند و ایشان حاضر نمی‌شد و می‌گفت من می‌شناسم، می‌ترسم کار را شدیدتر کند. پیرمرد را اجبار کردند تلگرافی زد در جواب، یک بی‌احترامی و بی اعتنایی کرد (رضاخان) و آن وقت، شیخ ما را خواست و گفت همین را می‌خواستید که آبروی ما را ببرید.[۴]

در پی این ماجرا، حائری در ۱۱ تیر ۱۳۱۴ در تلگرامی به رضاشاه، اوضاع را برخلاف قوانین شرع اعلام کرد و جلوگیری از آن را خواستار شد.[۱۵]

از آن پس، مناسبات آنها به کلی قطع شد و حتی آمد و شدهای نزد حائری به شدت تحت نظر بود.[۱۶]

موضع شیخ عبدالکریم در داستان فلسطین

آیت‌ﷲ شیخ عبدالکریم حائری یزدی تعبیر «خلد الله ملکه»[۱۷] در مورد رضا خان در قضیه اشغال فلسطین توسط رژیم صهیونیستی را در راستای ترغیب و تشویق شاه برای اقدام در این زمینه مطرح کردند نه از روی اعتقاد یا تملق و مانند آن که از ساحت مراجع و علمای بزرگ به دور است، همانگونه که در دوره‌های مختلف برخی از علما در مورد شاهان زمان خود، چنین القابی را به کار می‌بردند تا آنان را به انجام برخی از اقدامات در راستای مصالح اسلام و مسلمین ترغیب نمایند.

منابع

  1. شکوری، ص۱۱۶ به بعد؛ امینی، اهتمام…، ص۱۹۱.
  2. کریمی جهرمی، علی، آیة اللّه مؤسّس: مرحوم آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری، قم، دارالحکمة، ۱۳۷۲ش، ص۵۵.
  3. نظام الدین زاده، ص۱۵۴–۱۵۵.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ «تلگرافِ توهین رضاشاه به آیت‌الله حائری در ماجرای کشف حجاب»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید:۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  5. دولت‌آبادی، ج۴، ص۲۸۹.
  6. حائری یزدی، مهدی، ص۶۴.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ عفتی، قدرت‌الله، «آیت الله مؤسس،حائری یزدی، شیخ عبدالکریم»، سایت حوزه، تاریخ بازدید:۱۰آذر ۱۴۰۱ش.
  8. ستوده، امیر رضا، رجب زاده، شهرام، پا به پای آفتاب؛ گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام خمینی(س)، تهران: پنجره، ۱۳۹۱، ج۴، ص۱۶۰
  9. شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲–۱۳۵۴ش، ج۱، ص۲۹–۳۰، ۵۳–۵۴؛ امینی، اهتمام…، ص۱۹۸.
  10. مرتضوی، سید ضیاء، «عقلانیت حاج شیخ عبدالکریم حائری در شکل‌گیری، گسترش و ماندگاری حوزه قم»، شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب:۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  11. «تلگرافِ توهین رضاشاه به آیت‌الله حائری در ماجرای کشف حجاب»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید:۳ آذر ۱۴۰۱ش.
  12. امام و روحانیت: مجموعه سخنان و دیدگاه‌های امام خمینی درباره روحانیت، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۶۲، ص ۱۷۳
  13. شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۴، ص۴۹۷–۴۹۸
  14. «سیاستِ سکوتِ شیخ عبدالکریم حائری»، سایت مباحثات، تاریخ تاریخ درج مطلب:۲۹ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید:۱۰ آذر ۱۴۰۱ش.
  15. حائری یزدی، مهدی، ص۸۳.
  16. حائری یزدی، مهدی، ص۶۵.
  17. متن تلگراف مرحوم حائری یزدی به رضاخان چنین است: «حضور مبارک اعلی‌حضرت شاهنشاهی خلدﷲ ملکه. بعد از دعاگویی صمیمی، امروزه مسلمین در این هجوم یهود به فلسطین و بیت‌المقدس مستغیث به آن یگانه حامی است و چشم همگی به الطاف خاصه ملوکانه است. امید به اعانت پروردگار جل و علا این غایله مهم با توجهات خاصه مرتفع، موجب مزید دعاگویی این ضعیف و عامه مسلمین گردد. الاحقر عبدالکریم حائری.» ‏