شعائرالله در قرآن

سؤال

شعائرالله در قرآن چیست؟

شعائرالله به معنای نشانه‌های خدا، در قرآن اختصاص به حج و اعمال آن و قربانی (شتر) دارد. عالمان مسلمان، با توجه به معنای این کلمه،‌ اختصاص شعائرالله تنها به این موارد را درست نمی‌دانند و می‌گویند می‌توان هر عبادت، فریضه و مناسک دینی را جزء شعارالله دانست. خداوند در قرآن، تعظیم شعارالله را نشانه تقوای قلب می‌داند و به مؤمنان دستور می‌دهد، حرمت شعائرالله را نگه دارند.

معنا و مصداق شعائرالله

خداوند در آیاتی از قرآن به شعائرالله اشاره کرده است. از جمله اعمال حج: ﴿ذَٰلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ‌ اللَّـهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ اين است [فرايض خدا] و هر كس شعاير خدا را بزرگ دارد در حقيقت، آن [حاكى‌] از پاكى دلهاست.(حج:۳۲) البته در معنای ذلک اختلاف است. برخی آن را حج و برخی اعمال حج و برخی آن را قربانی حج گرفته‌اند.

در جایی دیگر صفا و مروه را شعارالله دانسته است:﴿إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّـهِ؛ در حقیقت، «‌صفا‌» و «‌مروه‌» از شعایر خداست [که یادآور اوست‏](بقره:۱۵۸) و همینطور شترهایی که قرار است در حج قربانی شوند را هم از شعار الهی نام برده است: ﴿وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُم مِّن شَعَائِرِ‌ اللَّـهِ؛ و شتران فربه را براى شما از [جمله‌] شعاير خدا قرار داديم.(حج:۳۶)

خداوند در قرآن به تعظیم شعارالله تصریح کرده است:﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُحِلُّوا شَعَائِرَ اللَّـهِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، حرمت شعائر خدا را نگه دارید.(مائده:۲) و در آیه ۳۲ سوره حج تعظیم شعارالله را نشانه تقوای قلوب می‌داند.

برخی در مصادیق شعارالله در قرآن اختلاف کرده‌اند. تفسیر مجمع البیان چند مورد را بیان کرده است: اینکه حرام خدا را حلال مشمارید و از حدود خدا تجاوز نکنید. مناسک حج و قربانیان یا آنچه که موقع اِحرام حرام است یا علامت هایی برای مرز در حل و حرم و...[۱]

وسعت مفهوم شعارالله

با توجه به معنای شعارالله که نشانه‌های خدا را دربرمی‌گیرد، برخی همه عبادات‌ها و فرایض دینی را از شعارالله می‌دانند. و دیگرانی هم برخی مناسک که به دین متصل است همچون مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) را هم جزء شعار الهی گرفته‌اند. آیت الله مکارم شیرازی می‌فرماید: «تمام آنچه در برنامه‌‏هاى دينى وارد شده و انسان را به ياد خدا و عظمت آئين او می‌‏اندازد شعائر الهى است و بزرگداشت آن نشانه تقواى دلها است. اين نكته نيز قابل توجه است كه منظور از" بزرگداشت"- آن چنان كه بعضى از مفسران ظاهر بين گفته‌‏اند- بزرگى جسمانى قربانى و مانند آن نيست، بلكه حقيقت تعظيم آن است كه مقام و موقعيت اين شعائر را در افكار و اذهان و ظاهر و باطن بالا ببرند و آنچه درخور احترام و عظمت آنها است به جاى آورند.»[۲]

و برخی شعارالله را عبادت‌های دسته جمعی می‌دانند: «تمام عبادت‌‏هاى دسته جمعى از شعائر خداوند است، مانند نماز جمعه و جماعت و همه‌‏ى مراسم حج‏»[۳]

منابع

  1. ترجمه تفسیر مجمع البیان، جلد۶، صفحه۱۹۰
  2. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، جلد۱۴، صفحه ۹۷
  3. محسن قرائتی، تفسیر نور، جلد۶، صفحه۴۱