سه گروه بودن عبادت‌کنندگان از نگاه امام علی(ع)

سؤال

طبق فرمایش امیر المومنین عبادت کنندگان بر سه قسمند لطفاً در مورد قسم سوم (احرار) توضیح دهید؟

امام علی(ع) در گفتاری بندگان را سه گروه می‌داند:

• گروهی که خداوند را از ترس عبادت می‌کنند. این عبادت را امام علی(ع) عبادت بردگان خوانده است.
• گروهی که خداوند را برای کسب ثواب عبادت می‌کنند. علی(ع) اینان را مانند افرادی می‌داند که در مقابل مزد، کار می‌کنند.
• گروهی خداوند را از روی محبت و دوست‌داشتن می‌پرستند. امام، پرستش این افراد را پرستش آزادگان و برترین پرستش‌ها دانسته است.

این روایت در کتاب کافی از کتب اربعه شیعه نقل شده است. سید رضی این روایت را در نهج البلاغه نیز نقل کرده که تفاوت‌هایی در برخی کلمات با نقل در کتاب کافی دارد.

عبادت نوع اول را به این جهت عبادت بردگان دانسته‌اند که که برده از مولای خود می‌ترسد و برای اینکه به عقوبت دچار نشود، اطاعت می‌کند.

گروه دوم خداوند را برای ثواب عبادت می‌کنند همان‌گونه که اجیر کاری را انجام می‌دهد تا اجر آن را به دست بیاورد.

تاجرانه یا از روی ترس عبادت نکند؛ بلکه از روی محبت و عشق و برای سپاس خداوند و برای بجا آوردن شکر عملی در برابر خداوند عبادت کند، این نوع عبادت بهترین مصداق شکر و کامل‌ترین عبادات است. چون بندگی انسان را خالصانه و به عنوان سپاس الهی نشان می‌دهد.

ثانیاً: اگر بندگی و عبادت، از اول بر اساس طمع در نعمت دنیایی و آخرتی باشد، عبادت مزدورانه است. اما اگر انسان بر اساس فرهنگ وحیانی عمل کند؛ یعنی مطالعه آثار الهی و نعمت‌های او، انسان را وادار نماید که از روی سپاس آن همه نعمت، خدا را عبادت نماید؛ همان عبادت سپاسی خواهد بود.

با توجه به این بیان معلوم می‌شود که عبادت سپاسی، بعد از توجه به نعمت و شناخت نعمت و در مقام شکرگزاری از نعمت‌ها انجام می‌شود؛ برخلاف عبادت مزدورانه که در همان آغاز از روی طمع صورت می‌گیرد.

رابعاً: از آن جا که عبادت شاکرانه در واقع از روی عشق و اخلاص و محبت صورت می‌گیرد و هیچ گونه شائبه ترس و طمع در میان نیست، به همین جهت در بعضی روایات به جای «شکر» سخن از «حبّ» است، یعنی عبادت عاشقانه که تنها از روی دل دادگی و عشق به خدا و سپاس او انجام می‌گیرد.