ریا در عبادت

نسخهٔ تاریخ ‏۲۲ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۰۹ توسط A.ahmadi (بحث | مشارکت‌ها)
سؤال

آیا ریا در عبادت، باعث باطل شدن آن می‌شود؟


درجات و مراتب ریاء

  1. به کلی از قصد قربت و ثواب خالی است.
  2. قصد قربت لحاظ شده اما به اندازه‌ای ضعیف است که اگر قصد ریا نبود شخص، عمل را انجام نمی‌داد.
  3. قصد قربت بر قصد ریاء غالب است به طوری که اگر انگیزه ریایی نباشد شخص عمل را انجام می‌دهد.[۱]

آیا ریاء در همه مراتب و درجات حرام و موجب بطلان عبادت می‌گردد؟

ریا به‌طور مطلق حرام می‌باشد. اگر شخص در عبادت واجبی مانند نماز ریا کرده اعاده آن لازم است؛ خواه این ریا تمام انگیزه فرد باشد؛ مثلاً عمل را از همان اول به قصد ریا و تقرب به مردم انجام دهد؛ یا این‌که ریاء جزء انگیزه باشد یعنی هم قصد خداوند کند و هم قصد تقرب به مردم یا این‌که در اثنای عبادت، شخصی رسید و عبادت کننده برای نمایش و اظهار تقوی برای آن شخص؛ عمل را به پایان رسانید. در همه این حالات ریا موجب بطلان عبادت می‌گردد.[۲]

آیا ریاء در اثنای عبادت موجب بطلان عبادت می‌شود یا نه؟

عباداتی که انسان انجام می‌دهد بر دو دسته تقسیم می‌شود که حکم ریا در هر کدام متفاوت می‌باشد. دسته‌ای از عبادات وجود دارد که مرکب می‌باشند بدین معنا که دارای اجزاء هستند و صحت یک جزء متوقف بر صحت جزءهای دیگر می‌باشد؛ مثل نماز، حج، … اگر در چنین عملی فرد در اثنای آن دچار ریاء گردد مثلاً نماز را با خلوص نیت آغاز کرده ولی در بین نماز عده‌ای نماز خواندن او را دیدند و برای این شخص خوشحالی و سرور پیدا شد. حال اگر حضور و اطّلاع این جمع باعث عمل و مؤثر در آن نباشد یعنی شخص نمازگزار به حضور آنها اعتنایی نداشته باشد و نماز خود را همچنان که شروع کرده بود ادامه دهد نماز او باطل نمی‌گردد ولی اگر خلاف این باشد یعنی حضور و اطلاع مردم باعث می‌شود شخص عمل خود را بهتر از آنچه که شروع کرده بود ادامه دهد و با حالت تضرّع و خشوع بیشتری نماز بخواند در این صورت هیچ شکی نیست این ریا باعث باطل شدن عمل می‌گردد و شخص باید عبادت خود را تکرار کند.

دسته‌ای دیگر از عبادات وجود دارد که دارای اجزاء مستقل هستند و صحت بعضی از اجزاء متوقف بر اجزاء دیگر نیست؛ مانند تلاوت قرآن؛ پس ریائی که در بین چنین عملی پدید آید، عملی که بعد از ریا واقع شده باطل می‌گردد و سابق بر آن باطل نیست.[۳]

با بیانی که از ریاء و اقسام و مراتب آن گذشت به یک نکته ظریف و مهم می‌رسیم و آن این است که اگر بروز ریاء در بین عبادت با پشیمانی و ندامت فرد همراه گردد چه حکمی دارد؟ و به عبارت دیگر اگر ریاء با اظهار ندامت و ناراحتی سریع فرد همراه گردد آیا در این صورت نیز عبادت باطل می‌گردد؟

برای پاسخ به این سؤال مهم باید توجه داشت که اگر ریاء قبل از عمل داخل گردد، مثل این که قبل از آغاز نماز قصد ریاء نیز همراه باشد در این صورت باید آن عمل را رها کند و از شروع آن با آن قصد خودداری نماید؛ ولی اگر بعد از قصد عزم، ریاء پدید آید و شخص کسی باشد که در مقام جهاد با نفس است نباید عمل را ترک کند؛ زیرا در آغاز انگیزه دینی و الهی داشته، و سعی داردکه بر این صفت شیطانی غلبه کند پس باید در دفع ریا و تحصیل اخلاص بکوشد. این شخص مادامی که در مقام جهاد با نفس است؛ و به خاطر میل به ریاء خود را سرزنش می‌کند و در درون خود از این تمایل بیزار و متنفر است امید نجات درباره وی هست؛ امّا اگر در مقام مجاهده با نفس نیست؛ یعنی خود را به سبب این میل سرزنش نمی‌کند؛ بلکه از آن راضی و خشنود است و هیچ سعی و کوششی برای از بین بردن این رذیله ندارد در باطل بودن اعمال چنین شخصی هیچ شکی نیست.[۴]

نتیجه

ـ ریا به معنای شریک قرار دادن برای خداوند متعال است و اگر در نیت هر عملی که برای خدا انجام می‌شود یا وارد شود آن عمل باطل و حرام خواهد شد.

ـ ریا مطلقاً حرام می‌باشد چه در عبادات مستحبی و چه در عبادات واجب.

ـ همزمانی ریاء و ندامت و ناراحت شدن از آن اگر در اثنای عبادت باشد و شخص نیز سعی بر از بین بردن این رذیله شیطانی داشته باشد بنا به فرمایش مرحوم نراقی ـ رحمه الله علیه ـ موجب بطلان نمی‌گردد. هر چند که احتیاط آن است در هر ریائی شخص عمل مذکور را اعاده و قضا کند.

راه‌های جلوگیری از ریا

۱. تقویت با درهای دینی و بالا بردن ایمان

تقویت ایمان به بالا بردن طرح شناخت، رعایت تقوی، پاکدلی، عبادت مخلضانه صورت می‌پذیرد که با تقویت سطح ایمان خود همه چیز غیر از خدا را کوچک و ذلیل می‌بینیم که هیچ وقت به خود اجازه نمی‌دهیم جلوی شخص ذلیل خود را بنمایانیم تا او از ما خوشش آید و به ما سودی برساند. سود و عزت به دست خداست که به هر که بخواهد عطا می‌کند. انسان با ایمان به این سطح از درک می‌رسد که همه موجودات و از جمله انسانها فقیر محض اند و غنی علی الاطلاق خداوند است و برای کسب و به دست آوردن چیزی سراغ فقیران نمی‌رود.

۲. ریا برای خدا نه برای مردم

کسی که در عبادت دچار ریا و خود نمایی است یکی از راه‌های که به کار می‌برد این است که این ریا را برای خدا انجام دهد؛ یعنی حالت خود نمایاندن را در محضر خدا و برای خدا ایجاد کند. مثلاً به خدا بگوید بین من دارم عبادت تو را به جا می‌آوریم و…

۳. عبادت پنهانی

ریا در عبادت

انسان مادامی که دچار خود نمایی و ریا است سعی کند عبادات خود را دور از چشم دیگران انجام بدهد تا وقتی از صفت ریا پاک شود این کار را ادامه بدهد.

تمام كارهاي عبادي بايد نيّت وجود داشته باشد و نيّت هم خالص و قصد انجام كارها تنها براي رضاي خدا باشد و اگر در اعمال انسان ريا و خودنمائي وجود داشته باشد، آن اعمال ثمره واقعي را در بر نخواهد داشت و مقبول درگاه الهي نمي‎گردد.براي تشخيص ريا راه‌هائي وجود دارد كه از جمله در حديث شريفي از اميرمؤمنان براي افراد رياكار چند علامت و نشانه معين شده است.

ذره‌ای ریا

شرط صحت عبادت اخلاص است و فقط بايد براي خدا باشد. اگر ذره‌اي ريا در آن باشد عبادت باطل است. اگر هم به قصد خدا و هم براي مردم انجام دهد باز هم عبادت باطل است؛ ولي اگر قصد او فقط براي خداست؛ اما وسوسه ها در ذهنش خطور مي‌كند، باعث بطلان نمي‌شود. اگر عبادت را فقط براي خداوند متعال انجام دهد نه براي آنكه ديگران بفهمند؛ ولي وقتي انجام داد اگر مردم مطلع شوند خوشحال مي شود باعث بطلان عبادت نمي شود. (با تأکيد براينکه فقط براي خدا انجام داده باشد.)

وسوسه در ریا


مطالعه بیشتر

  1. کتاب چهل حدیث امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ، حدیث دوّم.
  2. کتاب گناهان کبیره، شهید دستغیب.
  3. کتاب قلب سلیم، شهید دستغیب.
  4. کتاب حکمت عبادات، آیت الله جوادی آملی.
  5. معراج السعاده، ملا احمد نراقی، قم، هجرت.

منابع

  1. نراقی، مهدی، جامع السعادات، علم اخلاق اسلامی، ترجمه دکتر سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، چاپ دوّم، ۱۳۶۶، صص ۵۰۳–۵۰۵.
  2. سید عبدالحسین، قلب سلیم، انتشارات دارالکتب، ۱۳۵۱ش، ص۳۸۲.
  3. پیشین، ص۱۵۸.
  4. جواب فوق از کتاب شریف جامع السعادات، ترجمه دکتر سید جلال الدین مجتبوی نقل شده است، صص ۵۲۰، ۵۲۱.