|
|
(۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) |
خط ۴: |
خط ۴: |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
|
| |
|
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}}برای کنترل خشم، باید [[عوامل خشم|عوامل آن]] را که شامل عوامل درونی و بیرونی است از میان برد. عوامل درونی خشم، مانند [[کبر]]، [[خودبینی]] و [[حسد]] با [[خودسازی]] از بین میرود. عوامل بیرونی خشم، به دلیل گستردگی و بیاختیار بودن [[انسان]] در ایجاد آن، قابل کنترل نیست؛ ولی انسان با تقویت [[اراده]] میتواند خشم را در موقعیتهای مختلف کنترل کند. |
| | |
| | نکتههایی نیز برای کنترل خشم، زمانی که فرد دچار خشم شد، گفته شده است؛ مانند اینکه [[سکوت]] کند، با آب سرد [[وضو]] بگیرد، یا صحنه را ترک کند. |
|
| |
|
| == از میان بردن عوامل خشم == | | == از میان بردن عوامل خشم == |
| برای مهار خشم و درمان آن، باید انگیزههایی را که موجب پیدایش خشم میشود شناخت و آنها را از میان برد. عوامل زمینهساز خشم به دو گروه کلی تقسیم شده است: | | برای مهار [[خشم]] و درمان آن، باید [[عوامل خشم]] و انگیزههایی را که موجب پیدایش خشم میشود شناخت و آنها را از میان برد. عوامل زمینهساز خشم به دو گروه کلی تقسیم شده است: |
|
| |
|
| === عوامل درونی === | | === عوامل درونی === |
| عوامل درونی، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمیگردد، مانند کبر، عُجْب، حرص و حسد. | | عوامل درونی خشم، عواملی هستند که ریشه آنها به خود شخص برمیگردد، مانند [[کبر]]، [[عجب|عُجْب]]، [[حرص]] و [[حسد]]. عوامل درونی خشم، با [[خودسازی]] و [[تزکیه نفس]] از بین میرود.<ref name=":0">آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.</ref> برای درمان کامل عوامل درونی خشم، بهتر است از افراد متخصص و کارشناس مانند روانشناس یا [[استاد اخلاق]] کمک گرفت. |
|
| |
|
| === عوامل بیرونی === | | === عوامل بیرونی === |
| عوامل بیرونی، از خارج موجب انگیزش خشم انسان میشود. عوامل خارجی را چون گسترده بوده و در اختیار انسان نیست، کمتر میتوان کنترل کرد. با وجود این، انسان بایستی اراده خود را طوری تقویت کند و بر غریزه خشم خویش طوری مسلط شود که این غریزه در چنین مواقعی تابع عقل و اراده او شود، نه حاکم بر آن.<ref name=":0" /> | | عوامل بیرونی، عواملی هستند که از خارج موجب بر انگیخته شدن خشم انسان میشوند. عوامل خارجیِ خشم، گسترده بوده و در اختیار انسان نیست؛ از این رو، کنترل آن عوامل نیز، کمتر در اختیار انسان خواهد بود. با این همه، باید انسان [[اراده]] خود را بهگونهای تقویت کند، که در چنین مواقعی از [[عقل]] و اراده خود پیروی کرده و خشم خود را مهار کند.<ref name=":0"/> |
| | |
| عوامل درونی را باید با خودسازی و تزکیه نفس ریشه کن ساخت؛ ولی عوامل خارجی را چون هم گستردهاند و هم در اختیار ما نیستند، کمتر میتوان کنترل کرد. با وجود این، انسان بایستی اراده خود را طوری تقویت کند و بر غریزه خشم خویش طوری مسلط شود که این غریزه در چنین مواقعی تابع عقل و اراده او شود، نه حاکم بر آن.<ref name=":0">آداب معاشرت اسلامی، قم، مرکز تحقیقات اسلامی سپاه، چ سوّم، ۱۳۷۹، ص۱۷۹–۱۸۰.</ref>
| |
| | |
| آنچه ذکر شد، مربوط به ریشه کن سازی اسباب و عللی است که خشم را برمیانگیزد و موجب بروز آن میگردد، لیکن باید دید، اگر با رعایت مسایل فوق، باز هم نیروی غضب تهییج شد و آتش خشم زبانه کشید، چه باید کرد؟
| |
|
| |
|
| == نکتههایی در کنترل خشم == | | == نکتههایی در کنترل خشم == |
| ۱. یادآوری فضیلت کظم غیظ. عفو و بردباری و نیز پاداش عظیمی که خدای متعال برای دارندگان این صفات تعیین کرده، از جمله این که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «من کفّ غضبهُ کفّ الله عنهُ عذابه؛ آن که خشم خود را بازدارد، خداوند عذاب خود را از او باز خواهد داشت.<ref>مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.</ref>
| | برای کنترل خشم، زمانی که فرد دچار خشم شده، سفارشهایی بیان شده که برخی از آنها چنیناند: |
| | | * '''یاد خدا''': بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، در [[تورات]] نوشته شده: «ای فرزند آدم، من را به هنگام خشم خود به یادآور، تا تو را به هنگام خشم خود به یاد آورم».<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref> [[یاد خدا]] و یادآوری وعدهای که او برای کنترل خشم داده، در مهار آن تأثیرگذار است؛ حتی برخی، ذکر خد را هنگام خشم، [[واجب]] دانستهاند. |
| ۲. یادآوری عظمت عذاب الهی، گستردگی قدرت و حاکمیت او و این که توانایی انسان بر کسی که مورد خشم او قرار گرفته، در برابر قدرت لایزال خداوند نسبی و ناچیز است و نیاز او به عفو و اغماض الهی به مراتب بیشتر از نیاز مردم به عفو اوست. در این باره امام صادق(ع) چنین فرمود: «در تورات نوشته شده: ای فرزند آدم، مرا به هنگام خشم خویش به یادآور تا تو را به هنگام خشم خود یاد آورم».<ref>کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۴.</ref>
| | * '''پناه بردن به خدا''': در روایتی، [[پیامبر(ص)]] به افراد خشمگین سفارش کرده بگویند: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم؛ از شیطان رانده شده به خدا پناه میبرم».<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.</ref> |
| | | * '''یادآوری فضیلت کنترل خشم''': یادآوری فضایل و [[فواید کنترل خشم]]، در کنترل آن نقش دارد. بنا بر روایتی از پیامبر(ص)، کسی که خشم خود را مهار کند، خدا [[عذاب]] را از او دور میکند.<ref>مجلسی، محمد باقر، ج۷۳، حدیث ۷، ص۲۶۳.</ref> |
| ۳. پناه بردن به خدا از شر شیطان و وسوسههای او، به این که بگوید: «اَعوذُ بالله من الشّیطانِ الرّجیم» و این دستوری است که گاهی رسول خدا(ص) به افراد خشمگین میفرمود.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹.</ref>
| | * '''وضو و غسل''': [[وضو|وضو گرفتن]] با آب سرد، در فرونشاندن آتش خشم مؤثر است. در روایات سفارش شده هنگام خشم، با آب سرد وضو گرفته<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.</ref> یا [[غسل]] شود.<ref>نهج الفصاحه، ح ۲۰۳۹، ص۴۳۲.</ref> |
| | | * '''سکوت و آرامش:''' بر اساس روایتی، [[امام علی(ع)]] توصیه کرده خشم را با [[سکوت]] درمان کنید.<ref>آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.</ref> |
| ۴. وضو گرفتن یا غسل کردن با آب سرد نیز در فرونشاندن آتش خشم مؤثر است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اذا غضبَ احدُکُم فلیتوَضّا بالماءِ الباردِ، فانّ الغضبَ منَ النّار؛ هر گاه یکی از شما را خشم فراگرفت، با آب سرد وضو بگیرد، زیرا خشم از آتش است.<ref>القمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۳۱۹؛ میزان الحکمه، ج۹، ص۴۳۴۰، حدیث ۱۵۰۶۱.</ref>
| | * '''ترک صحنه''': ترک صحنهای که فرد در آن به خشم آمده، اگر ممکن باشد، در کاهش خشم و از بین بردن آن اثرگذار است. |
| | | * '''نشستن یا ایستادن''': در برخی از روایات، برای مهار خشم به تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس، توصیه شده است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.</ref> |
| ۵. سکوت و آرامش نیز در پیشگیری از خشم مؤثر است. علی(ع) فرمود: «و داووا الغضب بالصّمت؛ خشم را با سکوت درمان کنید».<ref>آمدی، غرر الحکم، حدیث ۵۱۵۵.</ref>
| | * '''خود را به بردباری زدن''': رفتار کردن شبیه انسانها صبور، اگر چه فرد بردبار نیست، او را به تدریج شکیبا و بردار بار میکند. درنتیجه میتواند بر خشم خود کنترل پیدا کند. |
| | | * '''صله رحم''': [[امام خمینی]]، [[صله رحم]] و دیدار خویشاوندانی را که فرد نسبت به آنها خشمگین شده است، در کنترل خشم اثرگذار دانسته است.<ref>موسوی، خمینی، روح الله، «شرح حدیث جنود عقل و جهل»، تهران، نشر آثار امام، دوم، 1377، ص238.</ref> |
| ۶. تغییر وضعیت از حالت ایستاده به نشسته یا به عکس نیز در برخی از روایات توصیه شده است. امام باقر(ع) فرمود: «ایّما رجلٍ غضبَ و هُو قائمٌ فلیجلس، فانّهُ سیذهبُ عنهُ رجز الشیطانِ و ان کانَ جالساً فلیقُم؛ هر که در حال ایستاده خشمگین شد، زود بنشیند، با این کار، وسوسه شیطان از بین میرود و نیز اگر نشسته است، زود برخیزد.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۷۳، ص۲۶۴.</ref>
| | {{مطالعه بیشتر}} |
| | |
| نتیجهگیری: بنابراین، غریزه خشم و غضب نیز، مانند دیگر غرایز انسانی، نیرویی کور و بیشعور میباشد که تنها ارضای خود را میطلبد، که اگر تحت رهبری عقل قرار گیرد و در جای خود، به اندازه صحیح اعمال شود، مایه خوشبختی و سعادت بوده و آدمی در شئون مختلف زندگی، از فواید آن بهرهمند میگردد و اگر خودسر و بیقید و بند باشد و در راه غلط و خلاف مصلحت به کار افتد، و لجام گسیخته عمل نماید، باعث فساد و تباهی میگردد و مصیبتهای سخت وجبران ناپذیری به بار میآورد. از این رو، امام سجاد(ع) فروخوردن خشم و قدرت خاموش کردن آتش آن را به عنوان زیور صالحان و زینت تقوا پیشگان، از درگاه خداوند خواسته، عرض میکند:
| |
| | |
| | |
| «و حلّنی بحیله الصّالحین و البسنی زینه المتّقین فی بسط العدل و کظم الغیظ و إطفاء النّائره؛ بارالها! مرا به زیور صالحان بیارای و زینت متّقین را به من بپوشان، تا عدل را گسترش دهم و خشم را فرو نشانم و شعلههای سوزان دشمنی را خاموش سازم».<ref>صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق.</ref>
| |
| | |
| عصبانيّت به معناي خشمگين بودن و غضبناك بودن است. حالت و كيفيت خاصي است كه بر فرد عارض ميشود و شخص تعادل قواي ارادي و تسلط خود را بر اثر ناراحتي و خشم از دست ميدهد.}}<ref>. معين، محمد، فرهنگ فارسي، تهران، امير كبير، هشتم، ۱۳۷۱، ج۲، ص۲۳۱۱.</ref> در منابع ديني و اخلاق اسلامي، بحث عصبانيت، تحت عنوان «غضب» و «غيظ» مطرح است و از شاخههاي بحث رذايل و «نبايدهاي اخلاقي» ميباشد.
| |
| | |
| حضرت امام خميني(ره) ميفرمايد:
| |
| | |
| غضب يك حركت و حالت نفساني است كه به واسطهي آن جوشش و غليان در خون قلب حادث شود، براي انتقام. پس وقتي اين حركت سخت شود، آتش غضب را فروزان كند، و پر شود شريانها و دماغ از يك دود تاريك مضطربي كه به واسطهي آن عقل منحرف شود، و از ادراك و رويّه باز ماند.<ref>.موسوي خميني، روح الله، شرح حديث جنود عقل و جهل، تهران، نشر آثار امام، دوم،۱۳۷۷، ص۲۳۸.</ref>
| |
| | |
| ==غيظ و غضب از منظر قرآن شريف و منابع روايي==
| |
| | |
| در قرآن شريف و منابع روايي، بحث غيظ و غضب،تحت عناوين مختلف،مورد بررسي قرار گرفته است. قرآن شريف در مورد غيظ و غضب كفّار نسبت به اهل ايمان ميفرمايد: {{قرآن|وَ اِذا خَلَوا عَضّوُا عليكُمُ الاناملَ مِن الغيظ قُل مُوتوا بِغَيْظكُمْ<ref>. آل عمران/۱۱۹.</ref>
| |
| | |
| «از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان ميگزند بگو: با همين خشمي كه داريد بميريد.» اين است يكي از نبايدهاي اخلاقي، كه از ناحيهي كفار سرميزد. در مورد اصل خشم و غضب، پيامدها و پيشگيري و درمان آن،روايات بسياري وارد شده است. براي نمونه پيامبر اسلام(ص) ميفرمايد: «اجتَنِبِ الغضب»}}<ref>. نهجالفصاحه، ح ۶۲، ص۱۲.</ref> يعني «از خشم بپرهيزيد» مولانا ميگويد:
| |
| | |
| صد هزاران ظلمت است از خشم تو
| |
| | |
| بر عباد الله اندر چشم تو
| |
| | |
| خشم بنشان چشم بگشا شاد شو
| |
| | |
| عبرت از ياران بگير استاد شو<ref>. مثنوي معنوي، دفتر ۴، ابيات ۹ ـ ۳۴۴۸.</ref>
| |
| | |
| ==پيشگيري و درمان عصبانيت ==
| |
| | |
| قرآن شريف، در آيات زيادي به پيشگيري و درمان عصبانيت و خشم شديد، تشويق ميكند و ميفرمايد: {{قرآن|والذين يُنفقون في السّرّا و الضّرّاء و الكاظمينَ الغَيظَ...<ref>آل عمران/۱۳۴.</ref>؛ همانها كه در توانگري و تنگدستي، انفاق ميكنند و خشم خود را فرو ميبرند و از خطاي مردم در ميگذرند و خدا نيكوكاران را دوست دارد.
| |
| | |
| كسي كه ميخواهد محبوب خدا بشود بايد از مال بگذرد و خشم و غضب را فرو برد.<ref>تفسير نور، قم: مؤسسه در راه حق، سوم، ۱۳۷۵، ج۲، ص۱۸۰.</ref> بيشتر آيات و روايات در راستاي عصبانيت و غيظ و غضب، جنبه پيشگيري دارد تا درماني. اسلام عزيز ميخواهد انسانها اصلاً خشم نكنند و عصباني نشوند. از اين جهت قرآن شريف در آيه ي ۸۳ و ۸۴ از سوره يوسف، در آيهي ۵۸ از سوره نمل و در آيه ۳۷ از سوره شوري، در مورد فرو بردن خشم و پيشگيري آن تشويق ميكند. روايات بسياري در راستاي پيشگيري و درمان خشم و عصبانيت وارد شده است كه اشاره به بعضي از آنها جالب توجه است:
| |
| | |
| رسول اسلام ميفرمايد: «اَحزمُ النّاس الكظمَهم لِلغيظ»؛<ref>. نهجالفصاحه، ح ۹۵، ص۱۷.</ref> آن كه در فرو بردن خشم از ديگران بيشتر است از همه كس دورانديشتر است، در جاي ديگر ميفرمايد: «ميخواهيد شما را با آن كس كه از همه زورمندتر است، رهبري كنم؟ آن كه هنگام خشم بهتر خود را نگاه ميدارد.<ref>همان، ح۴۶۳، ص۸۷.</ref>
| |
| | |
| امام خميني(ره) با يك تشبيه زيبا و عميق و دقيق، در مورد درمان خشم و عصبانيت ميفرمايد: «مَثَل انسان در حال شعلهي آتش غضب، مثل غاري است كه در او آتش فراوان افروخته شود، به طوري كه از شعله و دود پر گردد،و در آن هوا و دود و اشتعال محتقن و محتبل گردد، و نفيرها و صداهاي سخت از آن بيرون آيد، و شعلههاي آتش در هم پيچد، و نائره آن روزافزون گردد. در اين حال، علاج آن بسيار مشكل شود، و خاموش نمودن آن ممكن نگردد؛ زيرا كه هر چه در او افكنند از براي علاج شعلههاي فروزان و برافروخته،آن را بخورد و بلع كند و جزو خود كند و بر مادهي آن افزايش پيدا شود. از اين جهت انسان در حال نائرهي آتش غضب، كور شود از رشد و هدايت، و كر شود از موعظه و نصيحت؛ بلكه موعظه در اين حال سبب ازدياد غضب او شود و مايهي شعلهي نائره آن گردد. از براي اين شخص راه چارهاي در اين حال نيست.»<ref>موسوي خميني، روح الله، «شرح حديث جنود عقل و جهل» همان.</ref>
| |
| | |
| ==جمعبندي:== آنچه از قرآن شريف، منابع روايي و منابع اخلاقي ديگر بدست ميآيد اين است كه:
| |
| | |
| ==۱. پيشگيري==
| |
| | |
| در مرحله اول بايد از بيماري غضب و عصبانيت پيشگيري نمود و پيشگيري آن به اين است كه انسان با پشتوانه باورهاي ديني، رعايت دستورهاي اخلاقي، همانند محبت، صله رحم، ايثار، گذشت و عفو ... توكل و توسل و سرگرميهاي سالم، به زندگي خود آرامش ببخشد و خود را وارد عرصه نگرانيها، استرس، اضطراب، بيماري ماشيني و صنعتي و... نكند و اعصاب خود را ناآرام نكند. چون، «الا بذكر الله تطمئنّ القلوب»<ref>رعد/ ۲۸.</ref>
| |
| | |
| ==۲. درمان==
| |
| | |
| مرحله بعدي، مرحله درمان است و خلاصه آن چنين است كه: از نظر زماني بايد توجه داشت كه در حال شعلهور بودن آتش غضب و خشم نبايد دست به درمان زد و يا فرد خشمگين را نصيحت نمود. بايد صبر كرد تا شعلهي خشم فروكش كند، آنگاه راهكارهاي علمي و عملي را در قالب دستورالعمل اخلاقي و... ارائه كرد.
| |
| | |
| الف) ترك صحنه
| |
| | |
| در حالت خشم و غضب انسان خشمگين بايد معركه و صحنهي خشم و عصبانيت را ترك نمايد و يا تغييراتي در خود به وجود آورد. براي مثال اگر ايستاده است بنشيند و اگر نشسته است بخوابد.
| |
| | |
| ب) استفاده از افراد متخصص
| |
| | |
| تا درمان كامل لازم است از افراد متخصص و كارشناس همانند پزشك روانشناس و يا معلم اخلاق در جهت درمان بيماري خشم و عصبانيت كمك گرفت و از راهكارها ودستورالعملهاي آنها بهره جست.
| |
| | |
| ج) ذكر خداوند
| |
| | |
| به ذكر خداي تعالي مشغول شود و برخي ذكر خداي تعالي را در اين وقت، واجب دانستهاند.
| |
| | |
| د) به زمين چسبيدن
| |
| | |
| در روايتي آمده، «هنگام خوف غضب و خشم، به زمين بچسبيد.<ref>نهج الفصاحه، ح ۴۶۶، ص۸۹.</ref>» يعني چيزهايي را از زمين دستاويز و تكيه گاه خود قرار دهيد. براي مثال به درخت تكيه دهيد و يا بر روي سنگي بنشينيد و يا به سنگي و ستوني بچسبيد تا آرامش يابيد.
| |
| | |
| و) صلح رحم
| |
| | |
| هر كس بر خويشاوندان خويش غضب كرد، نزد او رود و خود را به او نزديك نمايد و به جهت صله رحم با او مصافحه و روبوسي نمايد. اين كار باعث آرامش روح و روان انسان خشمگين و همهي انسانها ميشود... .<ref>خميني، روح الله، همان.</ref>
| |
| | |
| ه ) وضو گرفتن
| |
| | |
| در روايت ديگر آمده است: هنگام خشم وضو بگيريد؛ آمده است: «خشم از شيطان است و شيطان از آتش پديد آمده و آتش را به آب مي توان خاموش كرد وقتي يكي از شما خشمگين شود وضو گيرد.»<ref>نهج الفصاحه، ح ۶۶۰، ص۱۳۲.</ref>
| |
| | |
| ي) غسل كردن
| |
| | |
| در حديث ديگر آمده است كه هنگام غضب و عصبانيت غسل نماييد. «... فَاِذا غَضِبَ اَحَدُكُمْ فَلْيَغْتَسِل»؛ يعني وقتي يكي از شما خشمگين شود غسل نمايد.<ref>همان، ح ۲۰۳۹، ص۴۳۲.</ref>
| |
|
| |
|
| | == جستارهای وابسته == |
|
| |
|
| {{مطالعه بیشتر}}
| | * [[خشم]] |
| | | * [[فواید کنترل خشم]] |
| ==مطالعه بیشتر==
| |
|
| |
|
| ==منابع== | | == منابع == |
| {{پانویس}} | | {{پانویس|۲}} |
|
| |
|
| {{شاخه | | {{شاخه |
| | شاخه اصلی = اخلاق | | | شاخه اصلی = اخلاق |
| |شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی | | | شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی |
| |شاخه فرعی۲ = خشم | | | شاخه فرعی۲ = خشم |
| |شاخه فرعی۳ = | | | شاخه فرعی۳ = |
| }} | | }} |
|
| |
|
| {{تکمیل مقاله | | {{تکمیل مقاله |
| | شناسه = | | | شناسه = شد |
| | تیترها = | | | تیترها = شد |
| | ویرایش = | | | ویرایش = شد |
| | لینکدهی = | | | لینکدهی = شد |
| | ناوبری = | | | ناوبری = |
| | نمایه = | | | نمایه = |
| | تغییر مسیر = | | | تغییر مسیر = شد |
| | بازبینی = | | | بازبینی = |
| | ارجاعات = | | | ارجاعات = |
| | تکمیل = | | | بازبینی نویسنده = |
| | اولویت = | | | تکمیل = |
| | کیفیت = | | | اولویت = ج |
| | | کیفیت = ج |
| }} | | }} |
| {{پایان متن}} | | {{پایان متن}} |