|
|
(۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
خط ۴: |
خط ۴: |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}} |
| بطور کلی دلایل خاتمیت رسالت پیامبر گرامی اسلام(ص) بر دو دسته است: دلایل نقلی (قرآن و روایات) و دلایل عقلی.
| | '''خاتمیت''' به این معناست که [[حضرت محمد(ص)]] آخرین پیامبر الهی و [[اسلام]] آخرین دین آسمانی است. [[قرآن]] و روایات [[اهل بیت]] آن را تبیین کرده و این مسئله نزد مسلمانان از [[ضروریات دین]] به شمار میرود. آیه ۴۰ [[سوره احزاب]] و [[حدیث منزلت]] از جمله آیات و روایات مشهوری است که به آن اشاره کردهاند. خاتمیت را نمیتوان مستقیما از راه عقل اثبات نمود بلکه عقل با ارزیابی و تحلیل محتوای دین میتواند به کشف این مسئله کمک کند. |
|
| |
|
| ==خاتمیت پیامبر(ص) در قرآن== | | ==دلایل اثبات خاتمیت== |
| | بطور کلی دلایل خاتمیت رسالت پیامبر اسلام(ص) بر دو دسته است: دلایل نقلی (قرآن و روایات) و دلیل عقلی: |
| | ===خاتمیت پیامبر(ص) در قرآن=== |
|
| |
|
| آیاتی از قرآن کریم دلالت بر ختم رسالت پیامبر اسلام(ص) دارد: | | آیاتی از قرآن کریم دلالت بر ختم رسالت پیامبر اسلام(ص) دارد: |
خط ۱۹: |
خط ۲۱: |
|
| |
|
| * {{قرآن|...اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً...|ترجمه=امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما [به عنوان] آیینی برگزیدم|سوره=مائده|آیه=۳}}، | | * {{قرآن|...اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً...|ترجمه=امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما [به عنوان] آیینی برگزیدم|سوره=مائده|آیه=۳}}، |
| این آیه طبق نظر شیعه هر چند ناظر به استمرار خط نبوت از طریق استمرار امامت است، اما به هر حال این معنا را میرساند که این دین، دین کامل است، و این اشعار به این مطلب دارد که دین خاتم نیز هست. | | این آیه طبق نظر [[شیعه]] هر چند ناظر به استمرار خط [[نبوت]] از طریق استمرار [[امامت]] است، اما به هر حال این معنا را میرساند که این دین، دین کامل است، و این اشعار به این مطلب دارد که دین خاتم نیز هست. |
|
| |
|
| ==خاتمیت پیامبر(ص) در روایات== | | === خاتمیت پیامبر (ص) در روایات === |
| اهل بیت(ع) در روایات به خاتمیت پیامبر(ص) اشاره کرده اند: | | اهل بیت(ع) در روایات به خاتمیت پیامبر (ص) اشاره کردهاند: |
| * زراره از امام صادق درباره حلال و حرام روایت کرده است: {{عربی|عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلْحَلاَلِ وَ اَلْحَرَامِ فَقَالَ حَلاَلُ مُحَمَّدٍ حَلاَلٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ لاَ يَكُونُ غَيْرُهُ وَ لاَ يَجِيءُ غَيْرُهُ|ترجمه=زراره مىگويد از امام صادق عليه السّلام راجع به حلال و حرام پرسيدم،فرمود: حلال محمد پيوسته تا روز قيامت حلال و حرام او پيوسته تا روز قيامت حرام است،جز او پيامبر ديگرى نباشد و جز او نيايد،فرمود:هيچكس بدعتى نگذارد جز آنكه سنتى را بخاطر آن ترك كند}}.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، اول، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۵۸.</ref> | | * زراره از [[امام صادق(ع)]] درباره [[حلال]] و [[حرام]] روایت کردهاست: {{عربی|عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلْحَلاَلِ وَ اَلْحَرَامِ فَقَالَ حَلاَلُ مُحَمَّدٍ حَلاَلٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ لاَ يَكُونُ غَيْرُهُ وَ لاَ يَجِيءُ غَيْرُهُ|ترجمه=زراره مىگويد از امام صادق عليه السّلام راجع به حلال و حرام پرسيدم، فرمود: حلال محمد پيوسته تا روز قيامت حلال و حرام او پيوسته تا روز قيامت حرام است، جز او پيامبر ديگرى نباشد و جز او نيايد، فرمود: هيچكس بدعتى نگذارد جز آنكه سنتى را بخاطر آن ترك كند}}.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، اول، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۵۸.</ref> |
| | * '''حدیث منزلت''': از امام صادق(ع) نقل شدهاست، پیامبر (ص) به [[علی بن ابی طالب(ع)]] فرمود: {{عربی|أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَه هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی|ترجمه=تو نسبت به من بهمنزله هارون نسبت به موسى هستی جز اینکه بعد از من پیامبری نخواهد بود}}.<ref>کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۸، ص۱۰۶.</ref> |
|
| |
|
| در این روایت امام صادق (ع) میفرماید: حلال محمد (ص) همیشه تا روز قیامت حلال است و حرام او همیشه تا قیامت حرام است، غیر آن نخواهد بود و غیر او نخواهد آمد. این روایت دلالت آشکار دارد بر این که شریعت پیامبر خاتم شریعت آخر است.
| | طبق این روایت پیامبر به امام علی(ع) میگوید تو نسبت به من به منزله [[هارون]] نسبت به [[موسی]] هستی، جز این که پیامبری بعد از من نیست. این روایت نیز که در برخی از منابع [[اهل سنت]] نیز آمدهاست بهطور آشکار دلالت بر خاتمیت دارد. |
| | * امام علی(ع) در برخی خطبههای [[نهج البلاغه]] بر خاتمیت پیامبر(ص) اشاره نمودهاست؛ از جمله در خطبه ۱۷۳ در توصیف پیامبر اسلام(ص) فرمود: {{عربی|أَمِينُ وَحْيِهِ وَ خَاتَمُ رُسُلِهِ وَ بَشِيرُ رَحْمَتِهِ وَ نَذِيرُ نِقْمَتِهِ|ترجمه=محمد (ص) امين وحى اوست و خاتم پيامبران اوست و بشارت دهنده رحمت اوست و ترساننده از خشم و كيفر اوست.}} |
| | * امام همچنین در خطبه ۱۳۳ فرمود: {{عربی|أَرْسَلَهُ عَلَى حِينِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ تَنَازُعٍ مِنَ الْأَلْسُنِ فَقَفَّى بِهِ الرُّسُلَ وَ خَتَمَ بِهِ الْوَحْيَ|ترجمه=خداوند حضرت رسول(ص) را فرستاد در زمانی كه هيچ پيغمبرى باقى نمانده و نزاع و زد و خورد و مجادله زبانى (انديشه هاى گوناگون و اختلاف كلمه) برقرار بود (چون در جاهليت گروهى بتها و برخى شيطان و جمعى خورشيد و طايفه اى حضرت مسيح و ديگران را مى پرستيدند) و او را بعد از همه پيغمبران آورده وحى را به آن حضرت ختم نمود (بعد از او پيغمبرى نمى فرستد)}} |
|
| |
|
| ۲. حدیث منزلت: أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَه بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی أُمَیَّه یُوسُفَ بْنِ ثَابِتِ بْنِ أَبِی سَعِیدَه عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَه هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی.<ref>همان، ج۸، ص۱۰۶.</ref>
| | * در خطبه نخست نهج البلاغه بعد از شمردن برنامههای انبیاء و [[پیامبران]] پیشین میفرماید: {{عربی|إِلَى أَنْ بَعَثَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ مُحَمَّداً [صلی الله علیه وآله] رَسُولَ اللَّهِ لِإِنْجَازِ عِدَتِهِ وَ إِتْمَامِ نُبُوَّتِهِ|ترجمه=تا زمانی که خداوند محمد(ص) رسولش را برای تحقق بخشیدن به وعدههایش و پایان دادن سلسله نبوت مبعوث فرمود.}} |
|
| |
|
| طبق این روایت پیامبر به امام علی (ع) میگوید تو نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی هستی، جز این که پیامبری بعد از من نیست. این روایت نیز که در برخی از منابع اهل سنت نیز آمدهاست بهطور آشکار دلالت بر خاتمیت دارد.
| | * '''خطبه غدیر''': در پایان خطبه غدیر بعد از [[حجه الوداع]] در آخرین سال حیاتش، مسئله خاتمیت آمدهاست، در بخشی از این خطبه فرمود: {{عربی|الا فلیبلغ شاهدکم غائبکم لا نبی بعدی و لا امه بعدکم|ترجمه=حاضران به غائبان این سخن را برسانند که بعد از من پیامبری نیست، و بعد از شما امتی نخواهد بود}}.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار الوفاء، اول، ۱۴۰۴ه. ق، ج۲۱، ص۳۸۱.</ref> |
|
| |
|
| ۳. حدیث مشهوری که در بسیاری از منابع اهل سنت نقل شده: «مثلی و مثل الانبیاء کمثل رجل بنی بنیانا فاحسنه و اجمله، فجعل الناس یطیفون به یقولون ما رأینا بنیانا احسن من هذا الا هذه اللبنه، فکنت انا تلک اللبنه؛ مثل من در مقایسه با انبیاء پیشین همانند مردی است که بنائی بسیار زیبا و جالب بسازد، مردم گرد آن بگردند و بگویند بنائی زیباتر از این نیست جز اینکه جای یک خشت آن خالی است و من همان خشت آخرینم!» این حدیث در صحیح مسلم به عبارات مختلف و از روات متعدد نقل شده، حتی در یک مورد در ذیل آن این جمله آمدهاست: «و انا خاتم النبیین».
| | === دلیل عقلی خاتمیت=== |
| | | نقش عقل در این زمینه محدود است، چون برنامههای انبیاء بر اساس وحی است و عقل احاطه کامل بر مسائل ندارد تا لزوماً حکم کند که این شریعت کامل و تمام و در نتیجه خاتم است؛ بلکه عقل به نحو تعلیقی حکم میکند که هرگاه شریعت به نقطه نهایی در بیان خطوط اساسی برنامه زندگی انسان رسید به گونه ای که هیچ اصل و قاعده مورد نیاز بشر را فروگذار نکرده باشد، اینجا شریعت به پایان رسیده چون بعث نبی و شریعت جدید لغو خواهد بود و چنانکه بشر محتاج تبیین و تفسیر آن قواعد باشد یا در حوادث جدید توان تطبیق اصول را بر فروع نداشته باشد چنین شریعتی محتاج امامان معصوم خواهد بود. |
| و در حدیث دیگری در ذیل آن میخوانیم: «جئت فختمت الانبیاء. آمدم و پیامبران را پایان دادم».<ref>ر. ک. صحیح بخاری، کتاب المناقب؛ صحیح مسلم، کتاب الفضائل، باب ذکر کونه خاتم النبیین.</ref>
| |
| | |
| ۴- در بسیاری از خطبههای نهج البلاغه نیز خاتمیت پیامبر اسلام (ص) صریحاً آمدهاست. از جمله در خطبه ۱۷۳ در توصیف پیامبر اسلام (ص) چنین میخوانیم: امین وحیه و خاتم رسله و بشیر رحمته و نذیر نقمته؛ او (محمد (ص)) امین وحی خدا، و خاتم پیامبران، و بشارت دهنده رحمت و انذار کننده از عذاب او بود".
| |
| | |
| و در خطبه ۱۳۳ چنین آمدهاست: ارسله علی حین فتره من الرسل، و تنازع من الالسن، فقفی به الرسل و ختم به الوحی؛ او را پس از یک دوران فترت بعد از پیامبران گذشته فرستاد به هنگامی که میان مذاهب مختلف نزاع درگرفته بود به وسیله او سلسله نبوت را تکمیل کرده و وحی را با او ختم نمود.
| |
| | |
| و در خطبه نخستین نهج البلاغه بعد از شمردن برنامههای انبیاء و پیامبران پیشین میفرماید: «الی ان بعث اللَّه سبحانه محمدا رسول اللَّه (ص) لانجاز عدته و اتمام نبوته؛ تا زمانی که خداوند سبحان محمد (ص) رسولش را برای تحقق بخشیدن به وعدههایش و پایان دادن سلسله نبوت مبعوث فرمود.
| |
| | |
| ۵. در پایان خطبه حجه الوداع همان خطبهای که پیامبر اسلام (ص) در آخرین حج و آخرین سال عمر مبارکش به عنوان یک وصیتنامه جامع برای مردم بیان کرد نیز مسئله خاتمیت صریحاً آمدهاست آنجا که میفرماید: «الا فلیبلغ شاهد کم غائبکم لا نبی بعدی و لا امه بعدکم؛ حاضران به غائبان این سخن را برسانند که بعد از من پیامبری نیست، و بعد از شما امتی نخواهد بود، سپس دستهای خود را به سوی آسمان بلند کرد آن چنانکه سفیدی زیر بغلش نمایان گشت و عرضه داشت: اللهم اشهد انی قد بلغت؛ خدایا گواه باش که من آنچه را باید بگویم گفتم».<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار الوفاء، اول، ۱۴۰۴ه. ق، ج۲۱، ص۳۸۱.</ref>
| |
| | |
| ۶. در حدیث دیگری که در کتاب کافی از امام صادق (ع) آمدهاست چنین میخوانیم: «ان اللَّه ختم بنبیکم النبیین فلا نبی بعده ابداً و ختم بکتابکم الکتب فلا کتاب بعده ابداً؛ خداوند با پیامبر شما سلسله انبیاء را ختم کرد، بنا بر این هرگز بعد از او پیامبری نخواهد آمد و با کتاب آسمانی شما کتب آسمانی را پایان داد پس کتابی هرگز بعد از آن نازل نخواهد گشت.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۳۴۳–۳۴۵.</ref>
| |
| | |
| == ب) دلیل عقلی == | |
| نقش عقل در این زمینه محدود است، چون برنامههای انبیاء براساس وحی است و عقل احاطه کامل بر مسائل ندارد تا لزوماً حکم کند که این شریعت کامل و تمام و در نتیجه خاتم است؛ بلکه عقل به نحو تعلیقی حکم میکند که هرگاه شریعت به نقطه نهایی در بیان خطوط اساسی برنامه زندگی انسان رسید به گونه ای که هیچ اصل و قاعده مورد نیاز بشر را فروگذار نکرده باشد، اینجا شریعت به پایان رسیده چون بعث نبی و شریعت جدید لغو خواهد بود و چنانکه بشر محتاج تبیین و تفسیر آن قواعد باشد یا در حوادث جدید توان تطبیق اصول را بر فروع نداشته باشد چنین شریعتی محتاج امامان معصوم خواهد بود. | |
|
| |
|
| عقل به تنهایی تا همینجا میآید اما این که کدام شریعت، شریعت خاتم است، به عهده خداوند و دینی است که خویش را به عنوان شریعت خاتم معرفی کند و دین اسلام خویش را به عنوان دین خاتم معرفی کردهاست. | | عقل به تنهایی تا همینجا میآید اما این که کدام شریعت، شریعت خاتم است، به عهده خداوند و دینی است که خویش را به عنوان شریعت خاتم معرفی کند و دین اسلام خویش را به عنوان دین خاتم معرفی کردهاست. |
|
| |
|
| البته بعد از اینکه وحی، شریعت کامل و پیامبر خاتم را معرفی کرد عقل دوباره به میدان میآید منتهی این بار وظیفه کشف را دارد یعنی شریعت مذکور را در معرض تحلیل و تجزیه میگذارد. فرهنگ حاکم بر محیط مخاطبین شریعت، هنر حفاظت انسانها از ارزشهای الهی را و مطالعه مبادی و اصول عالی و پویای شریعت و… را مطالعه میکند و به این نتیجه میرسد که این شریعت جواب گوی همیشگی انسان هاست. | | البته بعد از اینکه وحی، شریعت کامل و پیامبر خاتم را معرفی کرد عقل کاشف است یعنی شریعت مذکور را در معرض تحلیل و تجزیه میگذارد. فرهنگ حاکم بر محیط مخاطبین شریعت، هنر حفاظت انسانها از ارزشهای الهی را و مطالعه مبادی و اصول عالی و پویای شریعت و… را مطالعه میکند و به این نتیجه میرسد که این شریعت جوابگوی همیشگی انسان هاست. |
|
| |
|
| و ما در ادامه به مواردی از کاوشهای عقلی که خاتمیت اسلام و پیامبر اکرم (ص) را نتیجه میدهد اشاره کنیم.
| |
|
| |
| دلیل اول: {{قرآن|انّا نحنُ نَزَّلنا الْذِکرَ و اِنّا لَهُ لَحافِظُون<ref>حجر/ ۹. «ما خود این کتاب را فرو فرستادیم و البته نگهبان او هستیم.»</ref> در این آیه شریفه با قاطعیّت کمنظیری از محفوظ ماندن قرآن از تحریف و تغییر و نابودی سخن رفته؛ یکی از علل تجدید رسالت و ظهور پیامبران جدید تحریف و تبدیلهایی است که در تعلیمات و کتب مقدس پیامبران رخ دادهاست؛ لذا صلاحیت خود را برای هدایت از دست میدادند. بشرِ چند هزار سال پیش نسبت به حفظ مواریث علمی و دینی ناتوان بودند؛ آنگاه که بشر به مرحله تکامل میرسد و قدرت حفظ مواریث را پیدا میکند عمده دلیل و علتِ تجدید پیامبران منتفی میشود.}}<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ۱۳۷۵، ج۳، ص۱۵۴.</ref> اهتمام مسلمانان به حفظ قرآن مجید و روایات پیامبر (ص) بهترین گواه است؛ از صدر اسلام تا امروز در هر دوره و عصری دهها بلکه صدها حافظ و قاری و محدّث همواره در جوامع اسلامی حضور داشتهاند.
| |
|
| |
| دلیل دوم: اسلام و قرآن طرحی است کلی، جامع، همهجانبه، متعادل و حاوی همه طرحهای جزئی و کارآمد در همه موارد و در تمام فرمانها جواب گوی بشر میباشد، قرآن، کتابی است که روح همه تعلیمات کتابهای آسمانی دیگر را دارد، لذا «مُهَیمَن» و حافظ سایر کتب آسمانی است.
| |
|
| |
| دلیل سوم: از دیدگاه قرآن مجید تمام انبیاء الهی مبلغ یک دین بودهاند چنانچه میفرماید: {{قرآن|شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدّینِ ما وَصّی به نوحاً و الّذی أوحینا الیک و ما وصّینا به ابراهیم و موسی و عیسی<ref>شوری/ ۱۳.</ref> «خداوند برای شما دینی قرار داد که قبلاً به نوح (ع) توصیه شده بود و اکنون بر تو وحی کردیم و به ابراهیم (ع) و موسی (ع) و عیسی (ع) نیز توصیه کردیم، و نام این دین اسلام به معنای تسلیم در برابر فرمان الهی است البته پیامبران در ابلاغ پاره ای از قوانین، اندک اختلافی داشتهاند که از قبیل اختلاف کلاسهای عالی با ابتدایی بودهاست به همین دلیل است که قرآن کلمه دین را به صورت جمع (ادیان) نیاورده و همیشه از کلمه دین استفاده کردهاست چرا که، دین بر اساس فطرت بنا گذاشته شدهاست و فطرت انسانها هم واحد است.
| |
|
| |
| قرآن مجید سیر تکاملی انسان را هدایت شده و هدفدار و بر روی صراط مستقیم میداند نه اینکه دایماً در تغییر و تبدیل جهت باشد، پس انبیاء نقشه راه را دارند و همواره بشر را هدایت میکنند تا میرسد به جایی که قابلیت دریافت نقشه کلی را پیدا میکند، وقتی نقشه کلی را که به هدف منتهی میشود دریافت کرد دیگر احتیاجی به نبی نیست. با آمدن اسلام و قرآن، امت وسط که در جاده هدایت قرار گرفته باشد محقق شده. {{قرآن|و کذلک جعلناکم امّه وسطاً لتکونوا شهداء علی الناس}}<ref>نساء/ ۲۸.</ref> و اینچنین شما را جماعت وسط و معتدل و متعادل قرار دادیم تا حجت و شاهد بر مردم دیگر باشید، رسالت پیامبر اسلام با همه رسالتهای دیگر این تفاوت را دارد که از نوع قانون است نه برنامه؛ مخصوص یک اجتماع تندرو یا کندرو یا راست یا چپ نیست.
| |
| {{پایان پاسخ}} | | {{پایان پاسخ}} |
| {{مطالعه بیشتر}} | | {{مطالعه بیشتر}} |
|
| |
|
| == برای مطالعهٔ بیشتر == | | ==مطالعه بیشتر == |
| ۱ـ خاتمیت ـ استاد شهید مرتضی مطهری، انتشارات صدرا ـ تهران.
| | * ''خاتمیت'' مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران. |
| | | * ''خاتمیت و پاسخ به ساختههای بهائیت''، علی امیرپور، سازمان مطبوعاتی. |
| ۲ـ خاتمیت و پاسخ به ساختههای بهائیت، علی امیرپور، سازمان مطبوعاتی.
| | * ''خاتمیت از نظر قرآن و حدیث و عقل''، جعفر سبحانی. |
| | |
| ۳ـ خاتمیت از نظر قرآن و حدیث و عقل، استاد جعفر سبحانی.
| |
| {{پایان مطالعه بیشتر}} | | {{پایان مطالعه بیشتر}} |
|
| |
|
خط ۷۵: |
خط ۵۵: |
| {{پانویس|۲}} | | {{پانویس|۲}} |
| {{شاخه | | {{شاخه |
| | شاخه اصلی = | | | شاخه اصلی =کلام |
| |شاخه فرعی۱ = | | |شاخه فرعی۱ =نبوت |
| |شاخه فرعی۲ = | | |شاخه فرعی۲ =خاتمیت |
| |شاخه فرعی۳ = | | |شاخه فرعی۳ = |
| }} | | }} |
| {{تکمیل مقاله | | {{تکمیل مقاله |
| | شناسه = | | | شناسه =شد |
| | تیترها = | | | تیترها =شد |
| | ویرایش = | | | ویرایش =شد |
| | لینکدهی = | | | لینکدهی =شد |
| | ناوبری = | | | ناوبری = |
| | نمایه = | | | نمایه = |
| | تغییر مسیر = | | | تغییر مسیر =شد |
| | ارجاعات = | | | ارجاعات = |
| | بازبینی = | | | بازبینی = |