۱۱٬۸۷۷
ویرایش
←دعا در ادب فارسی و تصوف
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
برچسب: ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
||
| (۷۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
درباره جایگاه دعا در آیات | درباره جایگاه دعا در آیات قرآن و احادیث توضیح دهید. | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|کرونا}} | {{درگاه|کرونا|واژه‌ها}} | ||
'''دعا''' به معنای خواستن و طلب کردن از خداوند، از مفاهیم پرکاربرد دینی است. متون دینی به دعا و یاری خواستن از خداوند بسیار تأکید و سفارش دارد. خداوند در قرآن بندگانش را به دعا کردن امر می‌کند. دعا در قرآن عبادت شمرده شده است و به شرط داشتن شرایط استجابت نوید اجابت آن داده شده است. مفهوم دعا در حقیقت، انقطاع از خلق و روی آوردن به خالق است. در آیات قرآن از فراخواندن غیر خداوند نهی شده است. دعاهای زیادی از پیامبران در قرآن وجود دارد که حاجات دنیوی و اخروی داشته‌اند و خداوند گرفتاری و رنج آنان را رفع کرده است. | |||
[[پرونده:خط نستعلیق آیه «رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ» اثر احسان کلیدری.jpg|بندانگشتی|خط نستعلیق آیه «رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنا وَ تَقَبَّلْ دُعاءِ» اثر احسان کلیدری.]] | |||
== مفهوم‌شناسی== | |||
== | واژه دعا، به معنای درخواست کردن و طلب کردن است؛ در قرآن نیز به همین معنا به کار گرفته شده است. «دعا» در لغت به معناى خواندن چيزى است به سوى خود با آواز و يا سخن. با تأمل در كاربرد كلمه «دعا» در قرآن و حديث معلوم مى‌گردد كه دعاى انسان در برابر خداوند، در حقيقت به معناى خود را بنده و نيازمند مطلق به خدا ديدن و با پرستش او درصدد جلب عنايت و رحمت او برآمدن است.<ref>نهج الدّعا، محمدی ری‌شهری، محمد، ج۱، ص۱۵ و ۱۳</ref> | ||
{{جعبه گفتاورد | |||
|عنوان = | |||
|گفتاورد = <small>حضرت ابراهیم(ع):</small> «پروردگارا! به من حکمت بخش، و مرا به شایستگان ملحق کن، و براى من در [ميان] آيندگان آوازه نيكو گذار، و مرا از وارثان بهشت پرنعمت گردان.» | |||
|منبع = <small>سوره شعراء آیات ۸۳ تا ۸۵</small> | |||
|تراز = چپ | |||
|عرض = 200px | |||
|حاشیه = | |||
|اندازه قلم = | |||
|رنگ پس‌زمینه = | |||
|شکل‌بندی = | |||
|پس‌زمینه عنوان = | |||
|رنگ قلم عنوان = | |||
|شکل‌بندی عنوان = | |||
|تراز گفتاورد = | |||
|شکل‌بندی گفتاورد = | |||
|گیومه گفتاورد = | |||
|تراز منبع = | |||
|شکل‌بندی منبع = | |||
}} | |||
== دعا در قرآن == | == دعا در قرآن == | ||
خداوند در قرآن بندگانش را به دعا فراخوانده است: {{قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ|ترجمه=و پروردگارتان فرمود: «مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. در حقيقت، كسانى كه از پرستش من كبر مى‌ورزند به زودى خوار در دوزخ درمى‌آيند.»|سوره=غافر|آیه=۶۰}} در این آیه به صراحت گفته شده است مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. دعا در این آیه عبادت شمرده شده است. | یاد خدا كردن (ذكر) و خواهش‌های خویش را به درگاه او بردن (دعا) در اسلام از جایگاه والایی برخوردار است.<ref>سلیم، عبدالامیر، مدخل «اسلام»، بخش «دعا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.</ref> خداوند در قرآن بندگانش را به دعا فراخوانده است: {{قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ|ترجمه=و پروردگارتان فرمود: «مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم. در حقيقت، كسانى كه از پرستش من كبر مى‌ورزند به زودى خوار در دوزخ درمى‌آيند.»|سوره=غافر|آیه=۶۰}} در این آیه به صراحت گفته شده است مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. دعا در این آیه عبادت شمرده شده است. قرآن، شرط توجه خداوند به بندگانش را دعای آنان می‌داند.<ref>سوره فرقان، آیه ۷۷</ref> دعا، وسيله جلب اعتناى خدا و زمينه جذب رحمت الهى به سوى دعا كننده است.<ref>شرح دعای کمیل، حسین انصاریان، ج۱، ص۲۲</ref> در [[سوره بقره]] گفته شده است که خداوند دعای دعاکننده را اجابت می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۸۶</ref> و هرگاه شخص مضطری خدا را بخواند خداوند او را پاسخ می‌دهد.<ref>سوره نمل، آیه ۶۲</ref> خداوند دستور داده است او را با تضرع و پنهانی<ref>سوره مریم آیه ۳، سوره اعراف، آیه ۵۵</ref> و با بیم و امید<ref>سوره اعراف آیه ۵۶، </ref> و با اخلاص<ref>سوره غافر آیه ۱۴</ref> بخوانند که از آداب دعا شمرده میشود. نیز او را به اسماء حسنا<ref>سوره اعراف آیه ۱۸۰</ref> و از فضلش بخوانند.<ref>سوره نساء آیه ۳۲</ref> یکی از اسماء خداوند مجیب است که دلالت دارد بر پاسخ گفتن دعاهای بندگان.<ref>سوره هود آیه ۶۱</ref> | ||
در معنای کلماتی که خداوند به حضرت آدم تعلیم داد<ref>سوره بقره، آیه ۳۷</ref> برخی گفته‌اند آن کلمات دعا بوده است. | دعا امری عبادی است. در قرآن هم اجابت به عنوان وعده، بیان میشود هم به دعا امر میشود که معنای تشویق به دعا کردن است.<ref>جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، قم، اسراء، ۱۳۷۸، ص۲۱۹.</ref> در معنای کلماتی که خداوند به [[حضرت آدم]] تعلیم داد<ref>سوره بقره، آیه ۳۷</ref> برخی گفته‌اند آن کلمات دعا بوده است.<ref>تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج۱، ص: ۱۹۸</ref> | ||
در برخی آیات قرآن، از دعا و خواستن از غیر خداوند به شدت نهی شده است: {{قرآن|وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ|ترجمه=و كسانى را كه جز خدا مى‌خوانند، چيزى نمى‌آفرينند در حالى كه خود آفريده مى شوند.|سوره=احزاب|آیه=۲۰}}{{جعبه گفتاورد | |||
|عنوان = | |||
|گفتاورد = <small>مؤمنان می‌گویند:</small> «پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیّت کافران، پیروز گردان» | |||
|منبع = <small>سوره بقره آیه ۲۸۶</small> | |||
|تراز = چپ | |||
|عرض = 200px | |||
|حاشیه = | |||
|اندازه قلم = | |||
|رنگ پس‌زمینه = | |||
|شکل‌بندی = | |||
|پس‌زمینه عنوان = | |||
|رنگ قلم عنوان = | |||
|شکل‌بندی عنوان = | |||
|تراز گفتاورد = | |||
|شکل‌بندی گفتاورد = | |||
|گیومه گفتاورد = | |||
|تراز منبع = | |||
|شکل‌بندی منبع = | |||
}} | |||
== دعاهای قرآنی == | == دعاهای قرآنی == | ||
{{نوشتار اصلی|دعاهای قرآنی}} | {{نوشتار اصلی|دعاهای قرآنی}} | ||
در قرآن از قول دیگران به خصوص پیامبران دعاهای زیادی نقل شده است. اهتمام اولیاء خداوند به دعا در قرآن برجسته است. دعاهای حضرت ابراهیم(ع)<ref>سوره ممتحنه آیه ۴ و ۵، سوره صافات آیه ۱۰۰، سوره شعراء آیات ۸۳ تا ۸۹، سوره ابراهیم آیات ۳۷، ۴۰، ۴۱، سوره بقره، آیات ۱۲۶، ۱۲۷، ۱۲۸</ref> دعای سپاه طالوت<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۰</ref> دعاهای زکریا<ref>سوره انبیاء آیه ۸۹، آیات ۵ و ۶ سوره مریم، سوره آل عمران، آیات ۳۸ و ۴۱</ref> دعای حضرت عیسی(ع)<ref>سوره مائده، آیه ۱۱۴</ref> دعای حضرت موسی(ع)<ref>سوره مائده آیه ۲۵، سوره، سوره اعراف آیات۱۵۱ و ۱۵۵ و ۱۵۶، سوره یونس آیه ۸۸، سوره طه آیات ۲۵ ۲۸ ۲۹ ۳۲، سوره قصص آیات ۱۶ ۲۱ ۲۴، </ref> دعای حضرت یوسف<ref>سوره یوسف، آیه ۱۰۱، </ref> و دعاهای | در قرآن از قول دیگران به خصوص پیامبران دعاهای زیادی نقل شده است. اهتمام اولیاء خداوند و مؤمنان به دعا در قرآن برجسته است و نشانه اهمیت این موضوع می‌باشد. [[دعاهای حضرت ابراهیم(ع)]]<ref>سوره ممتحنه آیه ۴ و ۵، سوره صافات آیه ۱۰۰، سوره شعراء آیات ۸۳ تا ۸۹، سوره ابراهیم آیات ۳۷، ۴۰، ۴۱، سوره بقره، آیات ۱۲۶، ۱۲۷، ۱۲۸</ref> دعای سپاه طالوت<ref>سوره بقره، آیه ۲۵۰</ref> دعاهای [[زکریا]]<ref>سوره انبیاء آیه ۸۹، آیات ۵ و ۶ سوره مریم، سوره آل عمران، آیات ۳۸ و ۴۱</ref> دعای [[حضرت عیسی(ع)]]<ref>سوره مائده، آیه ۱۱۴</ref> دعای [[حضرت موسی(ع)]]<ref>سوره مائده آیه ۲۵، سوره، سوره اعراف آیات۱۵۱ و ۱۵۵ و ۱۵۶، سوره یونس آیه ۸۸، سوره طه آیات ۲۵ ۲۸ ۲۹ ۳۲، سوره قصص آیات ۱۶ ۲۱ ۲۴، </ref> دعای [[حضرت یوسف(ع)]]<ref>سوره یوسف، آیه ۱۰۱، </ref> و دعاهای [[حضرت محمد(ص)]]<ref>سوره اسراء آیه ۸۰، سوره طه آیه ۱۱۴، سوره انبیاء آیه ۱۱۲، سوره مؤمنون آیه ۱۱۸، سوره مؤمنون آیه ۹۴ ۹۸، </ref> دعای [[حضرت ایوب]]<ref>سوره انبیاء آیه ۸۳، </ref> دعاهای [[حضرت نوح(ع)]]<ref>سوره نوح آیه ۲۶ و ۲۸، سوره قمر آیه ۱۰، سوره مؤمنون آیات ۲۶ ۲۹، سوره شعراء آیه ۱۱۸، </ref> [[حضرت سلیمان]]<ref>سوره ص آیه ۳۵، سوره نمل آیه ۱۹</ref> [[حضرت لوط]]<ref>سوره عنکبوت آیه ۳۰، </ref> در قرآن با بیانات گوناگون آمده است که سرمشق و الگوی دعاکردن برای مؤمنان است و نیز نشان‌دهنده اینکه دعا کردن امری مهم میان خداوند و بندگان صالحش است. | ||
دعاهای مؤمنان<ref>سوره آل عمران آیه ۱۹۱ ۱۹۳ ۱۹۴، سوره فاتحه آیه ۶، سوره بقره آیه ۱۲۹ و ۲۰۱ و ۲۸۶، </ref> ملازمان پیامبران<ref>سوره آل عمران آیه ۱۴۷، </ref> ساحران فرعون<ref>سوره یونس ۸۵ ۸۶</ref> عبادالله و عبادالرحمن<ref>سوره فرقان آیه ۶۵ ۷۴، سوره مؤمنون آیه ۱۰۹، سوره آل‌عمران آیه ۱۶</ref> ملائکه<ref>سوره غافر آیه ۷ ۸ ۹، </ref> و دیگران<ref>سوره حشر آیه ۱۰، سوره کهف آیه ۱۰، سوره اعراف آیه ۲۳ ۱۸۹ ۱۲۶، سوره نساء آیه ۷۵، سوره آل عمران آیه ۸ ۵۳ ۱۱۳</ref> | دعاهای مؤمنان<ref>سوره آل عمران آیه ۱۹۱ ۱۹۳ ۱۹۴، سوره فاتحه آیه ۶، سوره بقره آیه ۱۲۹ و ۲۰۱ و ۲۸۶، </ref> ملازمان پیامبران<ref>سوره آل عمران آیه ۱۴۷، </ref> ساحران [[فرعون]]<ref>سوره یونس ۸۵ ۸۶</ref> عبادالله و عبادالرحمن<ref>سوره فرقان آیه ۶۵ ۷۴، سوره مؤمنون آیه ۱۰۹، سوره آل‌عمران آیه ۱۶</ref> [[ملائکه]]<ref>سوره غافر آیه ۷ ۸ ۹، </ref> و دیگران<ref>سوره حشر آیه ۱۰، سوره کهف آیه ۱۰، سوره اعراف آیه ۲۳ ۱۸۹ ۱۲۶، سوره نساء آیه ۷۵، سوره آل عمران آیه ۸ ۵۳ ۱۱۳</ref> از جمله دعاهایی است که در قرآن بیان شده است. | ||
مضامین دعا | دوری از عذاب دنیا، اعطای صبر و استقامت، پیروزی بر کافران، طلب بخشش و آمرزش گناه و رحمت خداوند، هدایت، طلب فرزند، روزی و ایمنی مردم، قبول طاعات، رفع ظلم و ستم، طلب حسنه در دنیا و آخرت، قرار دادن از شاکران و نمازگزاران و متقین و صالحان، رهایی از قوم کافر، عذاب کفار، هدایت مردم، آمرزیدن همه مؤمنان و پدر و مادر، افزودن علم و حکمت، رفع مشکلات و مصایب، حاجات دنیوی، یاری خواستن، پناه به خداوند از وسوسه‌های شیطان، توفیق انجام عمل صالح، طلب خیر و نیکی، از مضامین دعا در قرآن است. | ||
== دعا در روایات == | == دعا در روایات == | ||
دعا در | دعا در روایات بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. بر اساس احادیث، دعا سلاح مؤمن، ستون دین، درون مایه عبادت، کلید رحمت، موجب افزایش روزی و رفع بلا است.<ref>دعا، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، نصرت نيلساز، عبداللّه صلواتى، اسماعيل باغستانى، سعيد شفيعى، حميد باقرى</ref> | ||
از [[پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است: {{متن عربی|اَلدُّعَاءُ مُخُّ اَلْعِبَادَةِ|ترجمه=دعا جان و مغز عبادت است.}}<ref>عدة الداعي و نجاح الساعي، ابن فهد حلی، ج۱، ص۲۹</ref> [[امام صادق(ع)]] می‌فرماید: «دعا كن و مگو كار از كار گذشته است زيرا دعا همان عبادت است.»<ref>اصول کافی، کلینی، ج۲، ص۴۶۷</ref> و از پیامبر(ص) نقل می‌کند: «''دعاء'' ''سلاح'' مؤمن و ستون ''دين'' و ''نور'' آسمانها و زمين است.»<ref>اصول کافی، کلینی، ترجمه مصطفوی، ج ۴، ص ۲۱۳</ref> امام علی می‌فرماید {{متن عربی|أعلَمُ النّاسِ بِاللّه ِ أكثَرُهُم لَهُ مَسأَلَةً|ترجمه=داناترين مردم به خداوند، پر درخواست‌ترين آنان است}}<ref>نهج الدّعا، محمدی ری‌شهری، محمد، ج۱، ص۱۶</ref> | |||
از [[پیامبر اکرم(ص)]] نقل شده است: {{متن عربی|اَلدُّعَاءُ مُخُّ اَلْعِبَادَةِ|ترجمه=دعا جان و مغز عبادت است.}}<ref>عدة الداعي و نجاح الساعي، ابن فهد حلی، ج۱، ص۲۹</ref> [[امام صادق(ع)]] می‌فرماید: «دعا كن و مگو كار از كار گذشته است زيرا دعا همان عبادت است.»<ref>اصول کافی، کلینی، ج۲، ص۴۶۷</ref> و از پیامبر(ص) نقل می‌کند: «''دعاء'' ''سلاح'' مؤمن و ستون ''دين'' و ''نور'' آسمانها و زمين است.»<ref>اصول کافی، کلینی، ترجمه مصطفوی، ج ۴، ص ۲۱۳</ref> [[امام علی(ع)]] می‌فرماید {{متن عربی|أعلَمُ النّاسِ بِاللّه ِ أكثَرُهُم لَهُ مَسأَلَةً|ترجمه=داناترين مردم به خداوند، پر درخواست‌ترين آنان است}}<ref>نهج الدّعا، محمدی ری‌شهری، محمد، ج۱، ص۱۶</ref> | |||
[[پرونده:صحیفه- -نیریزی- 1.jpg|بندانگشتی| نسخه خطی صحیفه سجادیه به خط احمد نیریزی|323x323پیکسل]] | |||
امام علی(ع) در [[تفسیر]] آیه {{قرآن|صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ|سوره = حمد| آیه = ۷| ترجمه = راه کسانی که آنان را مشمول نعمت خود ساختی؛}} می‌فرماید: «منظور از نعمت، نعمت‌های مادی از قبیل خوردنی و پوشیدنی نیست، چرا که خداوند متعال این‌ها را به کافران و فاسقان نیز عطا می‌کند، بلکه منظور از نعمت در این آیه شریفه، دعا است.»<ref>نهاوندی، شرح دعای سمات.</ref> و [[امام سجاد(ع)]] در [[مناجات]] ذاکرین به خدا عرض کرده است: «و از بزرگترین نعمت‌های تو بر ما جاری ساختن نام تو بر زبان و اذن تو به دعا کردن با توست.» | |||
در شرایط و زمان دعا، از پیامبر (ص) روایت آمده است که «هر كه خوش دارد كه خداوند، در سختى‌ها و گرفتارى‌ها دعايش را بپذيرد، در هنگام آسايش و خوشى، بسيار دعا كند.» و نیز «هرگاه بنده در هنگام آسايش، پروردگارش را ياد كند، خداوند، در هنگام رنج و گرفتارى به يارى‌اش مى‌آيد.»<ref>نهج الدّعا، محمدی ری‌شهری، محمد، ج۱، ص۳۹</ref> | |||
احاديثى تحت عنوان «موانع اجابت دعا» آمده است که این موانع را در دو چیز می‌دانند: یک: آنچه بر اساس حكمت الهى، مانع اجابت دعاست؛ مانند اين كه نيايشگر از خداوند متعال، چيزى را مى‌خواهد كه به زيان اوست. یا مصلحت او در استجابت دعا نیست. دو: مطلق گناهان. گناهان و عدم اطاعت خداوند گاه مانع استجابت دعا میشود.<ref>حكمت‌نامه پيامبر، محمدی ری‌شهری، محمد، ج۱۰، ص۱۷</ref> | |||
== آداب دعا == | |||
{{نوشتار اصلی|آداب دعا}} | |||
از آداب دعا که در قرآن بدان توجه شده، این است که دعا با صدای آهسته خوانده شود<ref>سوره اعراف آیه ۵۵، سوره اعراف آیه ۲۰۵.</ref> و روایات نیز دعا با صدای بلند را نکوهش کرده‌اند. در قرآن آمده است که خداوند را پنهانی، و با تضرع و خوف بخوانید که معنای نیازمندی و ترس را می‌رساند که بنده مؤمن نه فقط در هنگام دعا، باید همواره در قلب خویش، در برابر درگاه خداوند متضرع و خائف باشد. | |||
وقتی انسان دست به دعا برداشت، طبق روایات و سنت معصومان، مستحب است آن را بر سر و صورت خود بکشد، برای اینکه لطف خدا به این دست پاسخ می‌دهد، دستی که به سوی خدا دراز شود یقینا خالی برنمی‌گردد.<ref>جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، قم، اسراء، ۱۳۷۸، ص۲۱۵.</ref> | |||
== دعا در ادب فارسی و تصوف == | |||
{{جعبه نقل قول|دعا فقط صحنه‌ی خواندن دعا نیست، که عرصه‌ی شناختن او هم هست، مونولوگ نیست، دیالوگ هم هست. سخن گفتنی دوسویه است و در این مکالمه و مخاطبه است که هم اُنس حاصل میشود هم شناخت هم پالایش روح میشود، هم تقویت ایمان، هم دل خرسند میگردد، هم خرد و چنین است که آدمی، به تمامیت خویش در محضر تمامیت طلب ربوبی حاضر میشود و نه دستار که سر را هم می‌بازد، و نه به اضطرار عاقلانه که به اختیار عاشقانه می‌شکند.}} | |||
دعا از مهمترین مفاهیمی است که در کتب صوفیان و عارفان بدان پرداخته شده است. در تصوفِ اسلامی دعا و مناجات به صورتِ گفتگویی عاشقانه با خداوند برگزار میشود. در [[رساله قشیریه]] آمده است دعا كليد حاجت‌ها و راحت درماندگان و پناهگاه درويشان و غمگسار نيازمندان است.<ref>ترجمه رساله قشيريه، عثماني، حسن بن احمد، ص۴۳۶.</ref> ابوالقاسم قشیری یک باب از رساله قشیریه را به دعا اختصاص داده است.<ref>استعلامی، محمد، «دعا» فرهنگنامه تصوف و عرفان، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۹۹، ج۱، ص۸۹۶.</ref> | |||
از شاعرانی که دعا در آثار او جایگاه ویژه‌ای دارد سنایی است که در این موضوع از دیدگاه عرفان ناب می‌نگرد و در انتقال اندیشه‌های خود در این زمینه، همچون سایر اندیشه‌های عرفانی، به دیگر عارفانِ پس ازخود، سهمِ بسزایی داشته است؛ به طوری که در بسیاری از موضوعات عرفانی، عارفانِ بزرگی همچون: عطّار و مولوی وامدار وی به شمار می‌روند.<ref>اندیشه‌های عرفانی سنایی در بابِ دعا (با تکیه بر حدیقه الحقیقه)، خدابخش اسداللهی، متن‌شناسی ادب فارسی، دوره جدید، شماره چهارم، زمستان ۱۴۰۰.</ref> | |||
=== دعا نزد حافظ === | |||
دعا در اشعار [[حافظ]] جایگاه ویژه‌ای دارد و ابیات زیادی در این موضوع سروده است. کلمه دعا ۵۳ بار در دیوان حافظ تکرار شده است. اخلاص و صدق، طلب از خداوند، استمرار در دعا، دعا در حالت غم، نیازمند بودن داعی، وقت‌شناسی در دعا، توکل، از شرایط دعا از نظر حافظ است.<ref>شهد دعا در اشعار حافظ، ایوب هاشمی، عرفان اسلامي (اديان و عرفان)، تابستان ۱۳۸۹، دوره ۶، شماره ۲۶، از صفحه ۷۵ تا صفحه ۸۸.</ref> حافظ درباره مناجات سحرگاهی می گوید: دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند/ واندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند.<ref>حافظ، شمس الدین محمد، دیوان حافظ، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران، انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۲. ج۱، ص۳۷۲،</ref> | |||
{{شعر|ما حاصل خود در سر خمخانه نهادیم|محصول دعا در ره جانانه نهادیم.<ref>حافظ، شمس الدین محمد، دیوان حافظ، به تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران، انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۲. ج۱، ص۷۴۴،</ref> }} | |||
[[پرونده:دعا در مثنوی.jpg|بندانگشتی| کتاب «دعا در مثنوی» نوشته ابراهیم خدایار|295x295پیکسل]] | |||
=== دعا نزد مولوی === | |||
نماز و دعا یکی از مشخصه‌های مهم آثار مولاناست. دعا نزد مولانا برترین راه مراوده با خداوند است.<ref>شیمل، آنماری، من بادم و تو آتش، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، توس، ۱۴۰۰. ص۱۷۸ و ۱۸۵.</ref> مولانا دعا را از الطافی می داند که خداوند به انسان داده است و باب گفتگو با خود را باز کرده است.<ref>شیمل، آنماری، من بادم و تو آتش، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، توس، ۱۴۰۰. ص۱۸۴.</ref> «این دعا هم بخشش و تعلیم تست\ گرنه در گلخن، گلستان از چه رُست.»<ref>مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۳، دفتر دوم، بیت ۲۴۵۳ صفحه ۲۵۰،</ref>مولوی اعتقاد دارد کشش و گرایش به دعا را هم خود خدا در انسان پدید می‌آورد و دعا را امر حق و نیز عطای او می‌خواند:<ref>سالاری نسب، مهدی، در شناخت مثنوی معنوی، تهران، فرهنگ معاصر، ۱۳۹۸. ص۲۸۲.</ref>«گفت آن اللهِ تو لبیک ماست\ آن نیاز و درد و سوزت پیک ماست.»<ref>مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۳، دفتر سوم، بیت ۱۹۵، صفحه ۳۱۲،</ref> مولانا خود اذعان دارد سرمایه‌ای جز دعا در کف ندارد. از نظر مولوی انسان در قالب دعا با خداوند به گفتگو می‌پردازد.<ref>بررسي مباني دعا از منظر مولوي با تاکيد بر مثنوي، قنبري بخشعلي, مکي آبادي طيبه، مطالعات نقد ادبي (پژوهش ادبي)، پاييز ۱۳۹۲، شماره ۳۲.</ref> مولوی دعا را مقصد می‌داند و کاری به اجابت و رد آن ندارد<ref>مثنوی، به نقل از مقاله نگرش ساختار شکنانه مولانا در مفهوم ''دعا، نگین بی نظیر، نشریه نامه فرهنگستان، ۱۳۸۶، دوره ۹ شماره ۴''</ref>: ای اخی دست از دعا کردن مدار/ با اجابت یا رد اویت چه کار. و نیز گفته است: | |||
{{شعر|هم دعا از تو اجابت هم ز تو|ایمنی از تو مهابت هم ز تو<ref>مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۳، دفتر دوم، بیت ۶۹۳، ص۱۸۸.</ref> }} | |||
== دعا از منظر فیلسوفان == | |||
برخی متکلمان دعا را با برخی فضائل اخلاقی و مقام رضا ناسازگار می‌دانند و از حیث کلامی معتقد هستند خداوند رحیم و مهربان است و مصالح بندگان را می‌داند. از این جهت برای دعا فایده‌ای مترتب نیست. اما مخالفان این نظریه، گفته‌اند دعا فارغ از اجابت یا رد عبادت محسوب میشود و مقصود از دعا، اظهار عبودیت و رجوع به خداوند و احساس عجز و ناتوانی است که نشانه بندگی است. [[غزالی]] معتقد است همانطور که خداوند شر را تقدیر کرده است، رفع آن توسط دعا را هم مقدر ساخته است. بنابر این ترک چنین اسبابی مخالفت با قضای الهی است.<ref>دعا، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، نصرت نيلساز، عبداللّه صلواتى، اسماعيل باغستانى، سعيد شفيعى، حميد باقرى</ref> به‌علاوه دعا موجب یادكردن خداست و این برترین عبادت است و به همین دلیل، فقر و حاجت كه آدمی را به‌یاد خداوند می‌افكنند، مطلوبند و باز به همین سبب است كه انبیا و اولیا بیش از دیگران گرفتار مصائب می‌شوند.<ref>مدخل احیاء علوم الدین، عبدالکریم سروش، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ص۱۶۱</ref> | |||
در | سرآغاز تبیین دعا در فلسفه اسلامی با آثار [[ابن سینا]] شروع میشود که مورد توجه فیلسوفانی همانند [[سهروردی]] و [[ملاصدرا]] و [[میرداماد]] قرار گرفته است. این نظریه می‌گوید هنگان دعا نیرویی از جانب خداوند بر داعی نازل میشود که بر اثر آن دعاکننده بر عناصر تأثیر می‌گذارد. این نظریه بر این اصل فلسفی استوار است که عالی بر سافل اثر دارد.<ref>دعا، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، نصرت نيلساز، عبداللّه صلواتى، اسماعيل باغستانى، سعيد شفيعى، حميد باقرى </ref> | ||
== دعاهای مأثور == | |||
[[پرونده:کتاب دعا در قرآن نوشته سید کمال حیدری.jpg|بندانگشتی|200px|]] | |||
در سنت اسلامی دعاها و مناجات‌های زیادی از اهل بیت(ع) و عارفان نقل شده است که مؤمنان می‌توانند از آن برای دعا کردن و خواندن خداوند استفاده کنند. از آن جمله می‌توان به این دعاها اشاره کرد: [[دعای جوشن کبیر]]، [[دعای کمیل]]، [[دعای ام داوود]]، [[دعای مشلول]]، [[دعای ابوحمزه ثمالی]] و دعاهایی که در کتب [[مفاتیح الجنان]]، [[اقبال الاعمال]]، [[مصباح کفعمی]] و [[صحیفه سجادیه]]، [[زاد المعاد]] ، [[مصباح المتهجد]] و... نقل شده است که سند و انتساب هر کدام باید بررسی شود. و نیز دعاهای [[ابن عربی]] در کتاب [[اوراد الایام و اللیالی]] و مناجات‌نامه [[خواجه عبدالله انصاری]] و ... | |||
== مطالعه بیشتر == | == مطالعه بیشتر == | ||
* دعا در قرآن، سید کمال حیدری، ترجمه محمد علی سلطانی، انتشارات سخن. | * دعا در قرآن، سید کمال حیدری، ترجمه محمد علی سلطانی، انتشارات سخن. | ||
| خط ۴۱: | خط ۱۱۳: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = | | شاخه اصلی = حدیث | ||
| شاخه فرعی۱ = | | شاخه فرعی۱ = دعا | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
| شاخه فرعی۴ = | | شاخه فرعی۴ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه = شد | ||
| تیترها = | | تیترها = شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش = شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی = شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| خط ۵۹: | خط ۱۳۱: | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت = ب | ||
| کیفیت = | | کیفیت = ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||