حد و مطلع قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

 

در روایات ظاهر و باطن، مفاهیم دیگری چون «حد» و «مطلع» هم مطرح شده است. این اصطلاحات به چه معنا است؟

 

==روایاتی در اثبات حد و مطلع داشتن قرآن==

روایات به وجود «حد» و « مطلع» در قرآن اشاره کرده‌اند:

* فیض کاشانی در کتاب تفسیری خود روایتی را از امام علی(ع) نقل کرده است: «هیچ آیه‌ای نیست مگر اینکه دارای چهار معنای است؛ ظاهر، باطن، حد و مطلع».<ref>''. تفسیر صافی، ج۱، ص۲۸.''</ref>

* ابن‌مسعود از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده: قرآن بر هفت حرف نازل شده است. هر حرف دارای ظاهر و باطنی است. همچنین هر حرفی دارای «حد» و هر حدی دارای «مطلع» است.<ref>''. تفسیر طبری، ج۱، ص۲۵، حدیث ۹.''</ref>

روایات، معانی برای حد و مطلع ذکر کرده‌اند: «حد، حکم و مطلع، کیفیت استنباط حکم از قرآن است».<ref>''. بحارالأنوار، ج۲۳، ص۱۹۷.''</ref> در روایت دیگری نیز چنین آمده است:

«حد، احکام حلال و حرام، و مطلع، مراد خداوند از بنده است».<ref>''. تفسیر صافی، ج۱، ص۲۸.''</ref>

محققان با جمع‌بندی میان روایات مختلف، تحلیل‌هایی را ارائه کرده‌اند؛ و از جمله این تحلیل‌ها این است که حد، نهایت و منتهای ظاهر آیات است و مطلع، مبدأ بطون قرآن است.

 

* در مرتبه نخست، ظاهر، الفاظ قرآن است و این ظهور برای همه حاصل می‌شود؛ حتی کسانی که معنای قرآن را نمی‌فهمند.

* در مرتبه‌ی بعد، ظهور مفردات قرآن بروز دارد. هر لفظی با توجه به وضع و استعمال، معنایی را به ذهن متبادر می‌سازد که آن معنای متبادر به ذهن را معنای ظاهر لفظ می‌گویند.

* مرحله ی بعد، ظهور ترکیبی است. وقتی لفظ در ترکیب آمد، غیر از ظهور تصوری اولی، ظهور تصدیقی پیدا می‌کند که ممکن است با ظهور تصوری‌اش یکسان و یا تا حدودی متفاوت باشد.

* ظهور نهایی کلام در صورتی شکل می‌گیرد که سیاق کلام و قراینِ متصل و منفصل و مربوط به آن، مورد توجه و دقت قرار می‌گیرد و این‌جا معنای موردِ نظرِ متکلم شناخته می‌شود و این همان «'''حد'''» است.

 

آیات قرآن، علاوه بر معانى ظاهرى، داراى معنایی است كه تنها با الفاظ، قواعد و ادبيات عرب نمى‌توان آن را فهميد و در اصطلاح آن‌را باطن قرآن گويند. كه تمام آن را فقط خدا و راسخان در علم مى دانند. مراد از مطلع، مرحله‌ى اول از معناى باطنى است.<ref>''. بحارالأنوار، ج۲۳، ص۱۹۷.''</ref>

با این تحلیل فرِ بین «ظاهر» و «حد» روشن می‌شود; یکی این که، ظاهر دارای مراحل است که حد، یک مرحله از ظاهر آن است و آن مرحله ی نهایی ظهور است و شاید این که در روایت فرموده‌اند: «حد منتهاست»، به همین معنا باشد. فرِ دیگر آن که هر ظاهری حجت نیست; ولی «حد»، حجّت است; یعنی ظهور نهایی کلام، همان چیزی است که مقصود خداوند از آیه است و از این رو، در روایت به«حکم خدا» تفسیر شده است.

با این توضیحات معلوم می‌شود که رابطه ی بین ظاهر و حد از نسب اربع منطقی، رابطه ی عموم و خصوص مطلق است; یعنی هر حدّی ظاهر است; امّا هر ظاهری حد نیست.

 

حد از یک جهت منتهای ظهورات لفظ است و از جهت دیگر، نقطه ی شروع برای رسیدن به بطون قرآن است. یعنی همان‌طور که علامه طباطبایی در تشریح چگونگی کشف بطون قرآن فرمودند، در ورای ظاهر آیات، معنای وسیع تری وجود دارد و باز در ورای آن باطن، معنای وسیع تری هست، تا آن جا که به حقیقت علم و اراده ی حق تعالی می‌رسد که «مطلعِ» قرآن است. شاهد بر این مطلب آن که در روایت نیز مطلع به«مبدأ ظهور» و «مراد خداوند» تفسیر شده است. کسانی که بتوانند مطالع آیات الهی را دریابند، خواهند توانست احکام دیگری، غیر از احکام ظاهری قرآن، از بطون قرآن استخراج کنند;

 

نتیجه آن که، ظاهر قرآن از تنزیل (لفظ) قرآن تا حد قرآن (ظهور نهایی کلام) و باطن آن، از حد تا مطلع است.

 

 

در روایات، علاوه به ظاهر و باطن، برای قرآن کریم «حد» و «مطلع» نیز ذکر شده است که مراد از حد، مرحله ی نهاییِ معنای ظاهری و مراد از مطلع، مرحله ی اوّل از معنای باطنی است.

 

| شاخه اصلی =

| شاخه فرعی۱ =

 

| شناسه =

| تیترها =

| ویرایش =

| لینک‌دهی =

| اولویت =

| کیفیت =