|
|
| خط ۴: |
خط ۴: |
| {{پایان سوال}} | | {{پایان سوال}} |
| {{پاسخ}} | | {{پاسخ}} |
| خداوند در آيه ۱۱سوره نور به مسئله «افك» پرداخته و فرموده: {{قرآن|إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالإفْكِ عُصْبَه مِنْكُمْ لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الإثْمِ وَالَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِيمٌ}} مسلّماً كسانى كه آن تهمت عظيم را عنوان كردند گروهى [متشكّل و توطئهگر] از شما بودند؛ امّا گمان نكنيد اين ماجرا براى شما بد است، بلكه خير شما در آن است؛ آنها هر كدام سهم خود را از اين گناهى كه مرتكب شدند دارند؛ و از آنان كسى كه بخش مهمّ آن را بر عهده داشت عذاب عظيمى براى اوست!
| | '''جریان افک'''، مربوط به اتهام گروهی از مسلمانان به یکی از زنان مسلمان است. دو [[شأن نزول]] از دیدگاه [[شیعه]] و [[اهل سنت]] در مورد آیه ۱۱ [[سوره نور]] نقل شده است که هر دو با نقدهایی همراه می‌باشد. اهل سنت مسئله افک را راجع به تهمت [[منافقین]] به [[عائشه]] می‌دانند و در نقل روایتی از عائشه در این زمینه، نزول [[آیات افک]] را برای برائت عائشه از این اتهام، دانسته اند. در نقد این دیدگاه گفته شده است که سوء ظن [[پیامبر(ص)]] نسبت به همسر خویش و تحت تأثیر قرار گرفتن در مقابل شایعات منافقین با مقام [[عصمت]] و شخصیت پیامبر(ص) سازگار نیست. علاوه بر اینکه تناقضاتی در متن روایت عائشه دیده می‌شود که اعتماد به این روایت را مخدوش می‌کند. در دیدگاه برخی از بزرگان شیعه، ماجرای افک، در مورد تهمت عائشه به [[ماریه قبطیه]] است. این نقل نیز با نقدهایی مانند عدم تطبیق جریان با آیات مربوط به افک و عدم اجرای حد شرعی بر عائشه، همراه است. |
|
| |
|
| «افك» در لغت به معناي مطلق دروغ آمده است. و در اصل به معناي هر چيزي است كه از جهت اصليش منحرف شود.<ref>مفردات راغب، ذيل ماده «افك».</ref>
| | ==متن آیه== |
| | {{قرآن بزرگ|إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالإفْكِ عُصْبَه مِنْكُمْ لا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَكُمْ بَلْ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الإثْمِ وَالَّذِي تَوَلَّى كِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِيمٌ|ترجمه=مسلّماً كسانى كه آن تهمت عظيم را عنوان كردند گروهى [متشكّل و توطئهگر] از شما بودند؛ امّا گمان نكنيد اين ماجرا براى شما بد است، بلكه خير شما در آن است؛ آنها هر كدام سهم خود را از اين گناهى كه مرتكب شدند دارند؛ و از آنان كسى كه بخش مهمّ آن را بر عهده داشت عذاب عظيمى براى اوست!|سوره=نور|آیه=۱۱}} |
|
| |
|
| اهل سنت مسئله افك را راجع به عايشه همسر پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- مي‌دانند، امّا شيعه آن را درباره ماريه قبطيه<ref>. همسر ديگر رسول خدا صلی الله عليه و آل و سلم که مقوقس پادشاه مصر، ماريه را به عنوان هديه براي رسول الله(ص) فرستاد و ماريه پسری بنام ابراهيم را برای رسول خدا-صلی الله عليه و آله وسلم- بدنيا آورد ولی ابراهيم در زمان رسول خدا صلی الله عليه و آل و سلم از دنيا رفت.</ref> مي‌دانند. | | ==دیدگاه اهل سنت== |
| | [[اهل سنت]] مسئله افك را راجع به تهمت منافقین به [[عايشه]] مي‌دانند. در الدر المنثور از سندهاي گوناگون از عايشه روايت شده است كه: «در یکی از جنگ‌ها که من(عائشه) همراه [[پیامبر(ص)]] بودم، به خاطر امر به [[حجاب]]، داخل در محمل و کجاوه‌ای سفر می‌کردم. بعد از اتمام جنگ و برگشت به سوي [[مدينه]]، در نزديكي‌هاي مدينه، براي قضاي حاجت از لشكر خارج شدم و موقع برگشت متوجه گم شدن گلوبندم شدم، دوباره براي پيدا نمودن آن حركت كردم، در آن هنگام منادي نداي كوچ داد و مأمورين کجاوه، به خيال اين كه من در داخل آن هستم، حركت كردند. زماني كه برگشتم، كاروان حركت كرده بود و من همانجا ماندم. از سوي ديگر صفوان بن معطل سلمي و ذكراني كه از عقب لشكر حركت مي‌كردند، هنگام صبح به آن جا، رسيدند و مرا سوار بر شتر به لشكرگاه رساندند. اين قضيه باعث شد عده‌اي مانند عبدالله بن ابي ابن سلول، درباره من تهمت‌هايي بزنند. |
|
| |
|
| و هر دو شأن نزول خالي از اشكال نيست. قبل از نقد اين دو شأن نزول، لازم است هر دو روايت را نقل كنيم: | | يك ماه بود بر پيامبر(ص) وحي نازل نمي‌شد و ایشان به من فرمود: اگر تو از اين تهمت‌ها مبري هستي، خداوند در برائتت آيه‌اي مي‌فرستد و الا [[استغفار]] كن. من از خودم اطمينان داشتم كه خدا مرا تبرئه مي‌كند، ولي احتمال نمي‌دادم كه آيه‌اي براي من نازل شود، تا اين كه به پيامبر(ص) وحي نازل شد: {{قرآن|إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالإفْكِ عُصْبَه ...}} و خدا مرا تبرئه نمود. |
|
| |
|
| ==۱ . شأن نزول آيه افك براي عايشه== | | ===نقد دیدگاه اهل سنت=== |
| | بنابر این نقل، پيامبر(ص) تحت تأثیر شایعات افراد قرار گرفته و به همسر خود سوء ظن پیدا کرده است، که این موضوع با مقام [[عصمت]] حضرت نمی‌سازد. علاوه بر اینکه به تصریح در آیه بعد، سوء ظن مذمت شده است.{{قرآن|لَّوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیرً‌ا وَقَالُوا هَٰذَا إِفْک مُّبِینٌ|ترجمه=چرا هنگامی که آن [بهتان] را شنیدید، مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند: این بهتانی آشکار است؟|سوره=نور|آیه=۱۲}} |
|
| |
|
| در الدر المنثور از سندهاي گوناگون از عايشه روايت كرده است كه: | | در ادامه این روايات آمده است كه تهمت زنندگان، مانند مسطح، حسان، يكبار حد خوردند ولي عبدالله بن ابي دوبار حد خورده، اگر ملاك، تهمت زدن به همسر رسول الله(ص) بوده است، چرا دوبار حد براي همه اجرا نشده است؟! و اين خود تناقض صريح در روايت است.<ref>طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، قم، انتشارت بنياد فكري و علمي علامه، ذيل آيه؛ و مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج۱۴، ص۳۹۰.</ref> |
|
| |
|
| پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- در هر سفري در ميان همسران خود، قرعه مي‌انداخت و يكي را همراه خود به سفر مي‌برد. در يك مسافرتي، قرعه به نام من (عايشه) افتاد و آن سفر، سفر جنگ بوده است و به خاطر امر به حجاب مرا داخل هودجي سوار كردند و به همراه خود مي‌بردند. بعد از اتمام جنگ و برگشت به سوي مدينه، در نزديكي‌هاي مدينه منزل كرديم و من براي قضاي حاجت از لشكر خارج شدم و موقع برگشت متوجه گم شدن گلوبندم شدم، دوباره براي پيدا نمودن آن حركت كردم، در آن هنگام منادي نداي كوچ داد و مأمورين هودج من، به خيال اين كه من در داخل آن هستم، حركت كردند. من در اين ميان گلوبندم را پيدا كردم و زماني كه برگشتم، كاروان حركت كرده بود و همان جا نشستم تا برگردند ولي برنگشتند و خوابم برد.
| | ==دیدگاه شیعه== |
| | برخی از بزرگان [[شيعه]]، مسئله افک را، تهمت عايشه به [[ماریه قبطیه]] دیگر همسر پیامبر(ص) می‌داند. در این نقل آمده است که «وقتي [[ابراهيم فرزند رسول خدا(ص)]] وفات يافت، آن جناب بسيار ناراحت شد. عايشه گفت: چقدر ناراحت هستي ابراهيم كه فرزند شما نبود، بلكه فرزند جريح بوده است. در آن لحظه [[پيامبر(ص)]]، [[علي(ع)]] را براي قتل جريح فرستاد. جریح از ترس امام علی(ع) به بالای درخت رفت و وقتی حضرت به دنبال او رفت، خودش را از بالاي درخت انداخت و عورتش نمايان شد. علي(ع) ديد كه او هيچ يك از آلت تناسلي مرد يا زن را ندارد. نزد رسول خدا(ص) برگشت و قضيه را تعريف نمود. پيامبر(ص) فرمود: الحمدلله، شكر خدايي را كه اين سوء را از ما اهل بيت برگردانيد.<ref>نور الثقلين و البرهان، همان.</ref> |
|
| |
|
| از سوي ديگر صفوان بن معطل سلمي و ذكراني كه از عقب لشكر حركت مي‌كردند، هنگام صبح به آن جايي كه من خوابيده بودم، رسيدند و مرا سوار بر شتر نمودند تا به لشكرگاه رساندند. اين قضيه باعث شد عده‌اي مانندعبدالله بن ابي ابن سلول، درباره من تهمت‌هايي بزنند.
| | ===نقد دیدگاه شیعه=== |
| | داستان روايت اتهام عائشه به ماریه قبطیه، با آيه «افك» و بعد از آن هيچ انطباقي ندارد. آيات افك به اين مطلب اشاره دارد كه جماعتي با هم دست داشته‌اند و داستان را اشاعه دادند تا پیامبر(ص) را رسوا كنند در حالیکه در این روایت، اتهام زننده فقط عائشه می‌باشد. علاوه بر این مقتضای برائت ماریه اجرای حد شرعی بر عایشه است که جاری نگردیده است. |
|
| |
|
| از روزي كه وارد مدينه شديم به مدت يك ماه مريض شدم و از اتهام‌هاي مردم خبر نداشتم و لطف و مهرباني پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- نسبت به من افزايش پيدا كرد. تا اين كه «ام مسطح» قضيه تهمت را براي من نقل كرد، در آن هنگام مرضم شديدتر شده و به خانه پدر و مادرم رفته و اين قضيه را از آنها سؤال كردم، مادرم گفت: كمتر زن زيبا با داشتن هوو، پيدا مي‌شود كه مردم پشت سرش حرفي نزنند.
| | بنابر این با وجود اين اشکالات نمي‌توان به اين دو شأن نزول اعتماد كرد و آيات بيانگر اين است كه، شخص بي‌گناهي را كه شخصيت مهمي هم داشته است، منافقان در معرض اتهام قرار دادند و در جامعه پخش نمودند. |
| | |
| رسول الله(ص) با علي بن ابي طالب(ع) و اسامه بن زيد، درباره همسرش مشورت كرد. اسامه گفت: اي پيامبر! همسرت را داشته باش، كه ما جز خير سابقه‌اي از ايشان نداريم، امّا علي بن ابي طالب گفت: اي پيامبر! مگر قحطي زن است، علاوه بر آن اگر از كنيز او بپرسي تو را تصديق مي‌كند و كنيز عايشه به نام «بريره» آمده و گفت: من از او هيچ سابقه سوئي نديدم... .
| |
| | |
| پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- به بالاي منبر رفت و فرمود: كيست كه مرا از شر مردي (عبدالله بن ابي) برهاند كه شرش بر اهل بيت من رسيده است، به خدا سوگند من جز خير هيچ سابقه‌اي از همسرم ندارم. پس سعد بن معاذ انصاري برخواست وادعا كرد كه من او را از بين مي‌برم.
| |
| | |
| يك ماه بود بر پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- وحي نازل نمي‌شد و پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- به من فرمود: اگر تو از اين تهمت‌ها مبري هستي، خداوند در برائتت آيه‌اي مي‌فرستد و الا استغفار كن. من از خودم اطمينان داشتم كه خدا مرا تبرئه مي‌كند، ولي احتمال نمي‌دادم كه آيه‌اي براي من نازل شود، تا اين كه به پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- وحي نازل شد: {{قرآن|إِنَّ الَّذِينَ جَاءُوا بِالإفْكِ عُصْبَه ...}} و خدا مرا تبرئه نمود.
| |
| | |
| در بعضي از روايات از طريق ديگر با كمي اختلاف بيان شده است براي مثالدر اين طريق آمده که : عبدالله بن ابي را كه به همسر پيامبر -صلي الله عليه و آله وسلم- تهمت زد دوبار حد زدند.<ref>به طور اختصار از: الحويزي العروي، نور الثقلين، قم، انتشارات اسماعيليان، ذيل آيه ۱۱ سوره نور؛ و بحراني، تفسير البرهان، قم، انتشارات اسماعيليان، ذيل آيه فوق.</ref>
| |
| | |
| ==نقد و بررسي روايت عايشه==
| |
| | |
| روايات افك به اين نكات اشاره مي‌كنند:
| |
| | |
| الف ) پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- نسبت به عايشه سوء ظن داشته است در حالي كه حسن ظن به مؤمنين از لوازم ايمان است و رسول خدا-صلي الله عليه و آله وسلم- سزاوارتر به آن است و سوء ظن داشتن به كسي، گناه است و با مقام نبوت وعصمت سازگاري ندارد؛
| |
| | |
| ب ) افزون بر آن، پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- تحت تأثير شايعات افراد قرار گرفته است، اين هم با مقام عصمت نمي‌سازد.
| |
| | |
| ج ) آن چه از روايات استفاده مي‌شود اين است كه از روز اتفاق داستان افك تا خوردن تازيانه، حدود يك ماه طول كشيده است. و با اين كه حكم قذف (تهمت زنا) در اسلام معلوم بوده، چرا رسول خدا-صلي الله عليه و آله وسلم- اين حكم قذف را جاري نكرده است و منتظر وحي الهي بماند؟ در حالي كه آيات ۱۶ گانه افك دلالت بر طهارت واقعي عايشه ندارد تا اين كه بگوييم اين آيات براي طهارت واقعي عايشه نازل شده است.
| |
| | |
| افزون بر آن، در دنباله آيه مي‌فرمايد: آنها بايد در برابر اتهام خود چهارشاهد اقامه كنند در حالي كه شاهدي ندارند. اين آيه نشان از برائت ظاهري عايشه است نه واقعي.
| |
| | |
| د)در روايات آمده كه تهمت زنندگان: مانند مسطح، حسان، يكبار حد خوردند ولي عبدالله بن ابي دوبار حد خورده، اگر ملاك، تهمت زدن به همسر رسول الله-صلي الله عليه و آله وسلم- بوده، چرا دوبار حد براي همه اجرا نشده است اين خود تناقض صريح در روايت است.<ref>طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، قم، انتشارت بنياد فكري و علمي علامه، ذيل آيه؛ و مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج۱۴، ص۳۹۰.</ref>
| |
| | |
| ==۲. شأن نزول «افك» براي ماريه قبطيه==
| |
| | |
| وقتي ابراهيم فرزند رسول خدا(ص) وفات يافت، آن جناب بسيار ناراحت شد.
| |
| | |
| عايشه گفت: چقدر ناراحت هستي ابراهيم كه فرزند شما نبود، بلكه فرزند جريح بوده.
| |
| | |
| در آن لحظه پيامبر(ص) حضرت علي(ع) را براي قتل جريح فرستاد. حضرت علي با شمشير حركت كرد و جريح مردي قبطي بود كه در باغي زندگي مي‌كرد.
| |
| | |
| حضرت علي(ع) در باغ را كوبيد و جريح به داخل باغ گريخت، حضرت علي(ع) از ديوار پريد و به دنبال او حركت كرد. جريح به بالاي درخت رفت وعلي(ع) نيز به بالاي درخت رفت و جريح خود را از بالاي درخت انداخت و عورتش نمايان شد و علي(ع) ديد كه او هيچ يك از آلت تناسلي مرد يا زن را ندارد. نزد رسول خدا-صلي الله عليه و آله وسلم- برگشت و قضيه را تعريف نمود.
| |
| | |
| پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- فرمود: الحمدلله، شكر خدايي را كه اين سوء را از ما اهل بيت برگردانيد.<ref>نور الثقلين و البرهان، همان.</ref>
| |
| | |
| ==نقد و بررسي شأن نزول==
| |
| | |
| الف) داستان روايت با آيه «افك» و بعد از آن هيچ انطباقي ندارد، آيات افك به اين مطلب اشاره دارد كه جماعتي با هم دست داشته‌اند و داستان را اشاعه دادند تا رسول الله-صلي الله عليه و آله وسلم- را رسوا كنند، آنها هيچ حرمتي را براي پيامبر-صلي الله عليه و آله وسلم- رعايت نكردند. اين مطالب با داستان روايت در تناقض آشكار است.
| |
| | |
| ب) مقتضاي برائت ماريه اين است كه حد خدا را بر عايشه جاري كرده باشند، در حالي كه جاري نكردند.
| |
| | |
| ج) آيات قرآن تهمت زنندگان را گروهي مي‌نامد ولي در اين روايت يك نفر معرفي كرده، اين با آيات قرآن سازگاري ندارد.<ref>تفسير نمونه و الميزان، همان.</ref>
| |
| | |
| با وجود اين نمي‌توان به اين دو شأن نزول اعتماد كرد و آيات بيانگر اين است كه، شخص بي‌گناهي را كه شخصيت مهمي هم داشت، در معرض اتهام قرار دادند و در جامعه پخش نمودند. | |
| {{پایان پاسخ}} | | {{پایان پاسخ}} |
| {{مطالعه بیشتر}} | | {{مطالعه بیشتر}} |
| ==مطالعه بيشتر== | | ==مطالعه بيشتر== |
| | | *مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج۱۴،ذيل آيات مورد سوال. |
| ۱. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج۱۴،ذيل آيات مورد سوال.
| | *طباطبايي، محمد حسين، تفسير الميزان، ج۱۵۱۴،ذيل آيات مورد سوال. |
| | | *زحيلي و هبه بي مصطفي، تفسير المنير، ج۱۸۱۴،ذيل آيات مورد سوال. |
| ۲. طباطبايي، محمد حسين، تفسير الميزان، ج۱۵۱۴،ذيل آيات مورد سوال.
| | *قمي مشهدي، محمد بن محمد رضا، تفسير کنز الدقائق و بحرالغرائب، ج۹۱۴،ذيل آيات مورد سوال. |
| | | *طبرسي، فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع (مترجم)، ج۴۱۴،ذيل آيات مورد سوال. |
| ۳. زحيلي و هبه بي مصطفي، تفسير المنير، ج۱۸۱۴،ذيل آيات مورد سوال.
| |
| | |
| ۴. قمي مشهدي، محمد بن محمد رضا، تفسير کنز الدقائق و بحرالغرائب، ج۹۱۴،ذيل آيات مورد سوال.
| |
| | |
| ۵. طبرسي، فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع (مترجم)، ج۴۱۴،ذيل آيات مورد سوال.
| |
| {{پایان مطالعه بیشتر}} | | {{پایان مطالعه بیشتر}} |
|
| |
|
| خط ۸۹: |
خط ۴۵: |
| }} | | }} |
| {{تکمیل مقاله | | {{تکمیل مقاله |
| | شناسه = | | | شناسه = شد |
| | تیترها = | | | تیترها = شد |
| | ویرایش = | | | ویرایش = شد |
| | لینک‌دهی = | | | لینک‌دهی = شد |
| | ناوبری = | | | ناوبری = |
| | نمایه = | | | نمایه = |
| | تغییر مسیر = | | | تغییر مسیر = شد |
| | ارجاعات = | | | ارجاعات = |
| | بازبینی = | | | بازبینی = |
| | تکمیل = | | | تکمیل = |
| | اولویت = | | | اولویت = ب |
| | کیفیت = | | | کیفیت = ج |
| }} | | }} |
| {{پایان متن}} | | {{پایان متن}} |