automoderated، ناظمان (CommentStreams)
۱۵٬۱۴۷
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
از طرفی میرزای نائینی تربیت شده مکتب میرزای شیرازی است که شخصیت چند بعدی و دارای جنبه سیاسی اجتماعی نیز هست. او در نهضت تنباکو مشاور میرزای شیرازی بود و به سفارش او بود که شیخ حسن کربلایی «تاریخ دخانیه» را نگاشت.<ref>اصفهانی کربلایی، شیخ حسن، تاریخ دخانیه، به کوشش رسول جعفریان، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.</ref> | از طرفی میرزای نائینی تربیت شده مکتب میرزای شیرازی است که شخصیت چند بعدی و دارای جنبه سیاسی اجتماعی نیز هست. او در نهضت تنباکو مشاور میرزای شیرازی بود و به سفارش او بود که شیخ حسن کربلایی «تاریخ دخانیه» را نگاشت.<ref>اصفهانی کربلایی، شیخ حسن، تاریخ دخانیه، به کوشش رسول جعفریان، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.</ref> | ||
مؤلف عالی‌قدر این کتاب، از بزرگترین مراجع اهل نظر در قرن اخیر بوده. شخصیت علمی او را همهٔ فضلا و علما تصدیق می‌نمایند. در مقام علمی و دقت نظر این مرد بزرگ همین بس که امروز، جز چند نفری تمام مراجع بزرگ شیعه و فضلای کشور از افاضات علمی و رشحات فکری آن مرحوم استفاده کرده‌اند و به شاگردیش افتخار می‌نمایند. مرحوم آیت‌الله نائینی از تلامیذ مرحوم آیت‌الله حاج میرزا حسن شیرازی و مرحوم آقا سیدمحمد اصفهانی بوده و در محضر درس آیت‌الله خراسانی از جهت احترام و ادب حاضر می‌شده است. علاوه از قدرت فکری و نبوغی که در اصول و فقه داشته، در فلسفه و کلام و اجتماعیات صاحب‌نظر و در خط و ربط و ادبیات ادیب بوده.<ref>نائینی، محمد حسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، مقدمه سید محمود طالقانی، به نقل از سایت [https://taleghani.org/doc/کتاب-تنبیه-الامه-و-تنزیه-المله/ طالقانی و زمانه ما].</ref> | |||
نائینی از شاگردان مبرِّز میرزاحسن شیرازی (متوفی ۱۳۱۲)، آقاسیدمحمد فشارکی اصفهانی (متوفی ۱۳۱۶) و آخوند ملامحمد کاظم خراسانی (متوفی ۱۳۲۸)، و مجتهدی توانا و آگاه به مسائل زمان خود بود.<ref>جمشیدی، محمدحسین، «تنبیه الامة و تنزیه الملة»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
[[پرونده:تجدد.jpg|بندانگشتی| کتاب «آستانهٔ تجدد» در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة|287x287پیکسل]] | [[پرونده:تجدد.jpg|بندانگشتی| کتاب «آستانهٔ تجدد» در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة|287x287پیکسل]] | ||
== معرفی، اهمیت و جایگاه == | == معرفی، اهمیت و جایگاه == | ||
اصول کلی نظریة سیاسی مندرج در این کتاب چنین است: ۱) بنیان حکومت مشروطیت، یعنی حریت و مساوات آحاد ملت با سلطان (رجوع کنید به ص ۴۹–۵۱، ۶۰) از کتاب خدا، سنّت و سیرة پیامبراکرم و سایر پیشوایان معصوم، بویژه سخنان حضرت علی علیه السلام گرفته شده است و به همین دلیل چنین حکومتی از ضروریات دین اسلام محسوب می‌گردد. غربیان با استفاده از این اصول پیشرفت کردند و مسلمانان با غفلت از آنها به قهقرا رفتند.. ظلم و استبداد مانند زندقه و الحاد مخالف با ضروریات دین اسلام است (ص ۳۷–۳۸) و بر همین اساس طرح نظریة مشروطیت، احیای مقتضیات دین حنیف اسلام و تلاش برای برپاداشتن سیاست اسلامی است.<ref>جمشیدی، محمدحسین، «تنبیه الامة و تنزیه الملة»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
مؤلف انگیزه خود را از تألیف کتاب، ظهور بدعت در امت و ضرورت مخالفت با آن، طبق حدیث نبوی می‌داند.<ref>نائینی، محمد حسین، تنبیه الامر و تنزیه الملّه، تحقیق و تصحیح سید جواد ورعی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۲، ص۳۸.</ref> و چون کتاب برای تنبیه است به ضروریات شریعت و تنزیه ملت از این زندقه و الحاد و بدعت است، نامش «تنبیه الامه و تنزیه المله» شد.<ref>نائینی، محمد حسین، تنبیه الامر و تنزیه الملّه، تحقیق و تصحیح سید جواد ورعی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۲، ص۳۸.</ref> | مؤلف انگیزه خود را از تألیف کتاب، ظهور بدعت در امت و ضرورت مخالفت با آن، طبق حدیث نبوی می‌داند.<ref>نائینی، محمد حسین، تنبیه الامر و تنزیه الملّه، تحقیق و تصحیح سید جواد ورعی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۲، ص۳۸.</ref> و چون کتاب برای تنبیه است به ضروریات شریعت و تنزیه ملت از این زندقه و الحاد و بدعت است، نامش «تنبیه الامه و تنزیه المله» شد.<ref>نائینی، محمد حسین، تنبیه الامر و تنزیه الملّه، تحقیق و تصحیح سید جواد ورعی، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۲، ص۳۸.</ref> | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۸: | ||
به قول شهید مطهری «انصاف این است که تفسیر دقیق از توحید عملی اجتماعی و سیاسی اسلام را، هیچ‌کس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمد حسین نائینی ـ قدس سره ـ توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج البلاغه در کتاب ذی‌قیمت تنبیه الامه و تنزیه الملّه بیان نکرده است.»<ref>شهید مطهری، مرتضی، نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر، انتشارات صدرا، ص۴۲.</ref> | به قول شهید مطهری «انصاف این است که تفسیر دقیق از توحید عملی اجتماعی و سیاسی اسلام را، هیچ‌کس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمد حسین نائینی ـ قدس سره ـ توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج البلاغه در کتاب ذی‌قیمت تنبیه الامه و تنزیه الملّه بیان نکرده است.»<ref>شهید مطهری، مرتضی، نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر، انتشارات صدرا، ص۴۲.</ref> | ||
هدف اصلی کتاب، نفی استبداد و اقامة دلیل بر درستی حکومت مشروطه، بر اساس مکتب تشیع، و پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان مشروطه است. نویسنده در سراسر کتاب، با دیدگاهی که اسلام را توجیه کنندة استبداد و حاکمیت استبدادی می‌داند، بشدت مخالفت می‌کند. به عقیدة او منکران و مخالفان آزادی، مساوات، شورا و قانون از قوای استبدادند، از این میان بویژه افرادی را که در زی روحانیت اند و از جهل مردم به سود خویش سوء استفاده می‌کنند، «شعبة استبداد دینی» در کنار «شعبة استبداد سیاسی» می‌داند. به عقیدة مؤلف، استبداد دینی و قوای نفرین شدة آن، از تمام جنبه‌های استبداد، برای جامعه خطرناکتر و مقابله با آن نیز مشکلتر و «در حدود امتناع است»<ref>جمشیدی، محمدحسین، «تنبیه الامة و تنزیه الملة»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
مهدی بازرگان در مدافعات خود در دادگاه نظامی ضمن آنکه کتاب ''تنبیه الامه'' را «یک گام بلند و اثر فوق‌العاده که هنوز هم ارزش خود را از دست نداده» وصف کرده، در نقد سلطنت استبدادی به فقراتی از این کتاب استناد جسته است (ص۳۵۶). علاوه بر روشن‌فکران، دیدگاه‌های نائینی مورد توجه و تأیید علمای دینی و فضلای حوزه نیز بوده است (نک: طالقانی، ۱۷). دو رهبر اصلی نهضت مشروطیت ایران، شیخ محمد کاظم خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی، در تقریظهای کوتاه خود بر این کتاب بر این نکته تأکید داشته‌اند که «اصول و مبانی سیاسیهٔ اسلام» در آن رعایت شده است<ref>رنجبر کرمانی، علی اکبر، «تنبیه الامة و تنزیه المله»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
این کتاب، مستقیماً از طبایع الاستبداد عبدالرحمان کواکبی * تأثیر پذیرفته است.<ref>جمشیدی، محمدحسین، «تنبیه الامة و تنزیه الملة»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
طالقانی معتقد است که این کتاب «گرچه برای اثبات مشروعیت مشروطه نوشته شده، ولی اهمیت بیشتر آن به دست دادن اصول سیاسی و اجتماعی اسلام و نقشه و هدف کلی حکومت اسلامی است». حمید عنایت ''تنبیه الامه'' را تنها رسالهٔ منظم و منسجم و شناخته‌شده‌ای می‌داند که توسط یک شخصیت مذهبی در دفاع از دموکراسی پارلمانی به رشتهٔ تحریر درآمده است (''تفکر''...، ۱۷۹). فریدون آدمیت معتقد است که نائینی در این کتاب کوشیده است «تباین ذاتی میان سیاست مشروطیت غربی و سیاست دینی را از میان بردارد». همو «هشیاری ملی» نائینی را «خیره کننده» می‌داند<ref>رنجبر کرمانی، علی اکبر، «تنبیه الامة و تنزیه المله»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
نائینی دفاع از استبداد را به دستاویز دین «لکهٔ ننگ و عار عظیم» (ص ۶۱) و ظلم «به ساحت مقدسهٔ نبوت ختمیه»، و با استناد به حدیث «اِذا ظَهَرتِ البِدَعُ فَعَلی العالِمِ اَن یُظْهِرَ عِلْمَه»، سکوت در برابر این امر را مساعدت و اعانتی در این ظلم می‌داند (ص ۶۲). با این ملاحظات، او «در مقام تکلیف» این کتاب را در بیان مخالفت و تباین و تنافی حکومت استبدادی «با ضرورت دین اسلام» نوشته است<ref>رنجبر کرمانی، علی اکبر، «تنبیه الامة و تنزیه المله»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> | |||
فقهای قبلی در کتابهای خویش مباحث ولایت فقیه را بحث می‌کردند، اما بدون اینکه به مصداق خارجی آن توجهی داشته باشند و خواستار تعویض نظام حکومتی باشند. مرحوم نائینی برای اولین بار از موضع یک فقیه خواستار تعویض نظام حکومتی با استناد به ادله فقهی و شرعی گردید، و مطالب کتاب او توسط بزرگترین فقیه و مرجع تقلید وقت یعنی آخوند خراسانی - صاحب کفایه - و ملاعبدالله مازندرانی مورد تأیید قرار گرفت<ref>منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۷۹، ج۱، ص۶۳.</ref> | |||
نائینی نقش جدی تحول آفرین در تاریخ فقه حکومتی اسلام داشته است و کتاب تنبیه الامة او بیش از این شایسته توجه و تدقیق است.<ref>منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، تهران، انتشارات سرایی، ۱۳۷۹، ج۱، ص۶۴.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
| خط ۶۶: | خط ۸۶: | ||
== چاپ و شرح == | == چاپ و شرح == | ||
{{جعبه نقل‌قول | |||
| نقل قول = <small>تقریظ آخوند ملا محمد کاظم خراسانی به کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة:</small> | |||
رساله شریفه تنبیه الامة و تنزیه الملة که از افاضات جناب مستطاب شریعت‌مدار، صفوة الفقهاء و المجتهدین ثقة الاسلام و المسلمین، العالم العامل آقا میرزا محمد حسین النائینی الغروی دامت افاضاته است، اجلّ از تمجید و سزاوار است که ان شاء الله تعالی به تعلیم و تعلم و تفهیم و تفهم آن، مأخوذ بودن اصول مشروطیت را از شریعت محقه استفاده و حقیقت کلمه مبارکه «بِمُوالاتِكُمْ عَلّمنا اللّهُ مَعالِم دينِنا و أصْلَحَ ما كانَ فَسَدَ مِنْ دُنْيانا را به عین الیقین ادراک نمایند. ان شاء الله تعالی.<ref>نائینی، محمدحسین، تنبیه الامه و تنزیه المله، تصحیح و تحقیق سید جواد ورعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۸.</ref> | |||
}}رسالة تنبیه الامّة و تنزیه الملّة اولین بار در ۱۳۲۷ در بغداد و یک سال بعد در تهران چاپ شد.<ref>جمشیدی، محمدحسین، «تنبیه الامة و تنزیه الملة»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳، ج۸، ذیل مدخل.</ref> | |||
* تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح و تعلیق سید جواد ورعی، بوستان کتاب. | * تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح و تعلیق سید جواد ورعی، بوستان کتاب. | ||
* آستانهٔ تجدد، در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة، داود فیرحی، نی. | * آستانهٔ تجدد، در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة، داود فیرحی، نی. | ||
| خط ۷۱: | خط ۹۵: | ||
* تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح و تعلیق روح‌الله حسینیان. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | * تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح و تعلیق روح‌الله حسینیان. مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | ||
* تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح حمیدرضا محمودزاده حسینی، امیرکبیر، ۱۳۸۰. | * تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح حمیدرضا محمودزاده حسینی، امیرکبیر، ۱۳۸۰. | ||
== منابع == | == منابع == | ||