۶٬۷۸۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
تدوین کتاب‌های حدیثی اهل سنت | تدوین کتاب‌های حدیثی اهل سنت | ||
== دوره‌های تاریخی حدیث اهل سنت == | == دوره‌های تاریخی حدیث اهل سنت == | ||
برخی محققان تاریخ حدیث | برخی محققان تاریخ حدیث اهل‌سنت را به ده دوره تقسیم کرده‌اند: دورهٔ ممانعت از تدوین حدیث، دورهٔ نگارش نخستین نگاشته‌های حدیثی، دورهٔ تدوین [[جوامع روایی]]، دورهٔ تکمیل جوامع روایی، دورهٔ تنظیم جوامع حدیثی، دورهٔ تنقیح جوامع روایی، دورهٔ ظهور و تکامل دانش‌های حدیثی، دورهٔ رکود دانش‌های حدیثی و نهایتاً دورهٔ شکوفایی دوباره دانش‌های حدیثی. بجز دورهٔ اول تاریخ حدیث در میان اهل‌سنت، که دورهٔ ممانعت از نگارش و تدوین است، در سایر دوره‌ها برای جمع‌آوری، نگارش، تدوین، تبیین و تنقیح روایات در قالب مجموعه‌های روایی محدود یا جوامع روایی مفصل تلاش شده است.<ref>علی نصیری، حدیث‌شناسی، انتشارات سنابل، ج ۱، ص ۸۱.</ref> | ||
'''دورهٔ منع کتابت و تدوین حدیث''' | '''دورهٔ منع کتابت و تدوین حدیث''' | ||
ممانعت از نگارش و تدوین حدیث، که از روی کار آمدن خلیفهٔ اول آغاز شده بود و تا دورهٔ خلافت عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱ق) ادامه داشت، مورد اجماع همهٔ عالمان شیعه و عموم عالمان | ممانعت از نگارش و تدوین حدیث، که از روی کار آمدن [[خلیفهٔ اول]] آغاز شده بود و تا دورهٔ خلافت [[عمر بن عبدالعزیز]] (۹۹-۱۰۱ق) ادامه داشت، مورد اجماع همهٔ عالمان [[شیعه]] و عموم عالمان اهل‌سنت است.<ref>علی نصیری، حدیث‌شناسی، انتشارات سنابل، ج ۱، ص ۸۲.</ref> برای [[منع کتابت حدیث]] دلایل مختلفی ذکر شده است؛ این رویکرد، که حاصل نگاه غالب در میان صحابیان کبار اهل‌سنت بود، بعداً در میان صحابیان صغار و [[تابعین]] تعدیل شد. با این حال، منع کلی کتابت و تدوین حدیث تا زمان حکومت عمر بن عبدالعزیز ادامه داشت. در همین دورهٔ منع، در دو نسل تابعین نگاشته‌های صحابه در قالب صحیفه، به‌عنوان بخشی از میراث حدیثی اهل سنت، در کنار سنت شفاهی رواج داشت. از جملهٔ این صحیفه‌ها می‌توان به صحیفۀ عبدالله بن اوفی، صحیفهٔ سمره و صحیفهٔ جابر اشاره کرد.<ref>احمد پاکتچی، «حدیث»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج ۲۰، ص ۴۵۵.</ref> | ||
دورهٔ منع تدوین و کتابت حدیث در میان اهل سنت با نامهٔ رسمی عمر بن عبدالعزیز به حاکم مدینه به‌پایان رسید.<ref>أبوعبد الله محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقيق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج ۲، ص ۲۹۵.</ref> او همین دستور را به سایر فرمانروایان مناطق ارسال کرد و از آنان خواست به هر روایتی از پیامبر(ص) که برخوردند آن را بنویسند.<ref>محمد بن جعفر الكتانی'''،''' الرسالة المستطرفة لبيان مشهور كتب السنة المصنفة'''،''' بیروت، دار البشائر الإسلامية'''،''' ص ۳-۴.</ref> گفته شده اولین کسی که به کتابت حدیث پس این فرمان اقدام کرد | دورهٔ منع تدوین و کتابت حدیث در میان اهل سنت با نامهٔ رسمی عمر بن عبدالعزیز به حاکم مدینه به‌پایان رسید.<ref>أبوعبد الله محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقيق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج ۲، ص ۲۹۵.</ref> او همین دستور را به سایر فرمانروایان مناطق ارسال کرد و از آنان خواست به هر روایتی از [[پیامبر(ص)]] که برخوردند آن را بنویسند.<ref>محمد بن جعفر الكتانی'''،''' الرسالة المستطرفة لبيان مشهور كتب السنة المصنفة'''،''' بیروت، دار البشائر الإسلامية'''،''' ص ۳-۴.</ref> گفته شده اولین کسی که به کتابت حدیث پس این فرمان اقدام کرد [[ابن‌شهاب زهری]]، محدث و فقیه اهل‌سنت، بوده است.<ref>محمد بن جعفر الكتاني'''،''' الرسالة المستطرفة لبيان مشهور كتب السنة المصنفة'''،''' بیروت، دار البشائر الإسلامية'''،''' ص ۴.</ref> | ||
'''نخستین نگاشته‌های حدیثی اهل سنت''' | '''نخستین نگاشته‌های حدیثی اهل سنت''' | ||
بعد از فرمان آزادی تدوین و کتابت حدیث، در طول سدهٔ دوم هجری عالمانی به تدوین و نگارش حدیث پرداختند. نگارش‌های حدیثی این دوران مقدمات تدوین جوامع روایی | بعد از فرمان آزادی تدوین و کتابت حدیث، در طول سدهٔ دوم هجری عالمانی به تدوین و نگارش حدیث پرداختند. نگارش‌های حدیثی این دوران مقدمات تدوین جوامع روایی اهل‌سنت در دورهٔ بعد را فراهم کردند. از جمله تدوین‌کنندگان این مجموعه‌های اولیه می‌توان به زکریاء بن ابی‌زائده، عبدالملک بن جریج و [[سفیان ثوری]] اشاره کرد.<ref>علی نصیری، حدیث‌شناسی، انتشارات سنابل، ج ۱، ص ۱۲۸.</ref> از این مجموعه‌های، به دلیل عدم کیفیت و جامعیت لازم و انحلال مطالب آنها در منابع بعدی روایی، اثری باقی نمانده است. اطلاعات موجود از این مجموعه‌ها از خلال برخی گزارش‌های تاریخی یا منابع حدیثی سدهٔ سوم به دست آمده است.<ref>علی نصیری، حدیث‌شناسی، انتشارات سنابل، ج ۱، ص ۱۲۹.</ref> | ||
== مهم‌ترین دوره: تدوین صحاح ستّه == | == مهم‌ترین دوره: دورهٔ تدوین صحاح ستّه == | ||
مهم‌ترین و مؤثرترین دوره در میان ادوار تاریخ حدیث | مهم‌ترین و مؤثرترین دوره در میان ادوار تاریخ حدیث اهل‌سنت دورهٔ سوم برشمرده شده است که طی آن مجموعه‌های اصلی حدیثی اهل‌سنت چون موطأ [[مالک بن انس]]، مسند [[احمد بن حنبل]] و [[صحاح ستّه]] به نگارش درآمدند. آثار این دوره در تمام ادوار پس از خود تأثیر گذاشتند و به نوعی مبنای تمام آثار فراهم‌آمده در حدیث اهل‌سنت تا دورهٔ معاصر شدند.<ref>علی نصیری، حدیث‌شناسی، انتشارات سنابل، ج ۱، ص ۱۲۹.</ref> | ||
هر یک از این مجموعه‌ها جامع خوانده می‌شدند. محدثان | هر یک از این مجموعه‌ها جامع خوانده می‌شدند. محدثان اهل‌سنت، مجموع احادیث و معارف دینی را در هشت موضوع ([[عقاید]]، [[احکام]]، سِیَر، آداب، [[تفسیر]]، فِتَن ، [[اشراط السّاعة]] و مناقب) دسته‌بندی می‌کردند. از نظر آنان، جامع حدیث مجموعه‌‌ای بود که در بر دارندهٔ همهٔ این موضوعات باشد.<ref>نورالدین عتر، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق، دارالفکر، ص ۱۹۸-۱۹۹.</ref> | ||
در این دوران، دو سبک در نگارش جوامع روایی | در این دوران، دو سبک در نگارش جوامع روایی اهل‌سنت پیدا شد: سبک مسندنویسی، که نمونه شاخص آن مسند احمد بن حنبل بود، و سبک مدون‌نویسی، که زمینه‌ساز تألیف آثاری از نوع سنن و صحیح از سوی کسانی چون بخاری، مسلم، دارمی، ابن ماجه، ابوداوود، ترمذی و نسایی بود.<ref>احمد پاکتچی، «حدیث»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج ۲۰، ص ۴۵۶.</ref> | ||
در همین دوره است که معتبرترین منابع روایی نزد اهل سنت مشهور به صحاح ستّه تدوین و ارا‌ئه شدند. این جوامع شش‌گانه عبارت‌اند از: | در همین دوره است که معتبرترین منابع روایی نزد اهل سنت مشهور به صحاح ستّه تدوین و ارا‌ئه شدند. این جوامع شش‌گانه عبارت‌اند از: | ||
* الجامع الصحیح المسند المختصر من امور رسول اللّه و سننه و ایامه، تألیف ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل بخاری (متوفای ۲۵۶ق)؛ | * الجامع الصحیح المسند المختصر من امور رسول اللّه و سننه و ایامه، تألیف ابوعبداللّه [[محمد بن اسماعیل بخاری]] (متوفای ۲۵۶ق)؛ | ||
* المسند الصحیح، تألیف ابوالحسین مسلم بن حجّاج نیشابوری (متوفای ۲۶۱ق)، که الجامع الصحیح نیز خوانده شده است؛ | * المسند الصحیح، تألیف [[مسلم بن حجّاج نیشابوری|ابوالحسین مسلم بن حجّاج نیشابوری]] (متوفای ۲۶۱ق)، که الجامع الصحیح نیز خوانده شده است؛ | ||
* الجامع الصحیح، تألیف ابوعیسی ترمذی (متوفای ۲۷۹ق)، که به سبب اشتمال بر احادیث فقهی و غیرفقهی به جامع شهرت یافته است؛ | * الجامع الصحیح، تألیف [[ابوعیسی ترمذی]] (متوفای ۲۷۹ق)، که به سبب اشتمال بر احادیث فقهی و غیرفقهی به جامع شهرت یافته است؛ | ||
* السنن، تألیف ابوعبداللّه محمد بن یزید بن عبداللّه بن ماجه قزوینی (متوفای ۲۷۳ یا ۲۷۵ق)؛ | * السنن، تألیف [[ابوعبداللّه محمد بن یزید بن عبداللّه بن ماجه قزوینی]] (متوفای ۲۷۳ یا ۲۷۵ق)؛ | ||
* السنن، تألیف ابوداوود سلیمان بن اشعث سجستانی (متوفای ۲۷۵ق)؛ | * السنن، تألیف ابوداوود سلیمان بن اشعث سجستانی (متوفای ۲۷۵ق)؛ | ||
* السنن الصغری یا السنن المجتبی، تألیف ابوعبدالرحمان احمد بن شعیب نسایی (متوفای ۳۰۳ق).<ref>مجید معارف، «جامع حدیث»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۱، ص ۴۳۸۱. </ref> | * السنن الصغری یا السنن المجتبی، تألیف ابوعبدالرحمان احمد بن شعیب نسایی (متوفای ۳۰۳ق).<ref>مجید معارف، «جامع حدیث»، دانشنامهٔ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ج۱، ص ۴۳۸۱. </ref> | ||