بدبینی: تفاوت میان نسخه‌ها

۶۶۹ بایت حذف‌شده ،  ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۳: خط ۳:
بدبینی یا سوء ظن و پیامدهای آن چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟
بدبینی یا سوء ظن و پیامدهای آن چیست و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}بدبینی یا سوء ظن، به این معنا است که عمل دیگران با اینکه امکان تفسیر آن به صورت نیکو وجود دارد، به صورت بد و نادرست تفسیر شود. این صفت یکی از [[رذائل اخلاقی]] و
{{پاسخ}}
{{درگاه|واژه‌ها}}
{{رذائل اخلاقی}}
'''بدبینی''' یا '''سوءظن''' به این معنا است که عمل دیگران، با اینکه امکان تفسیر آن به صورت نیکو وجود دارد، به صورت بد و نادرست تفسیر شود. این صفت یکی از [[رذائل اخلاقی]] و


ترتیب اثر دادن به آن [[گناه]] و [[حرام]] است.
ترتیبِ اثر دادن به آن [[گناه]] و [[حرام]] است.
 
بدبینی باعث می‌شود دیگر [[رذائل اخلاقی]]، مانند [[کینه]]، [[غیبت]] و [[حسادت]] در [[انسان]] ایجاد شود.<ref name=":1" /> احساس ناامنی در جامعه و تنهایی، از دیگر پیامدهای بدبینی است.
 
برای بدبینی، عواملی مانند احساس حقارت،‌ قضاوت زودهنگام و کمبود در مهارت‌های اجتماعی شمرده شده است.
 
برای [[راه‌های درمان بدبینی|درمان بدبینی]] باید فرد بدبین، از پرورش دادن گمان بد در ذهن پرهیز کرده و آن را به باور تبدیل نکند؛ همچنین نباید بر اساس گمان عمل کند. [[تربیت خود|خودتربیتی]] و نیکو دانستن کارهای دیگران هنگام [[شک]]، از دیگر راه‌های درمان بدبینی است.  


== مفهوم‌شناسی و جایگاه ==
== مفهوم‌شناسی و جایگاه ==
خط ۱۴: خط ۲۳:
از بدبینی در برخی [[روایت|روایات]] و کتاب‌های اخلاقی به سوء ظن تعبیر شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم، با تصحیح مهدی رجایی، قم، دار الکتاب الاسلامی،۱۴۱۰ق، ص۶۵۰.
از بدبینی در برخی [[روایت|روایات]] و کتاب‌های اخلاقی به سوء ظن تعبیر شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم، با تصحیح مهدی رجایی، قم، دار الکتاب الاسلامی،۱۴۱۰ق، ص۶۵۰.


</ref> [[ظن]] یا گمان، نوعی ادارک است که درجه آن از [[شک]] بیشتر است. شک هنگامی است که دو طرفِ احتمال مساوی باشد؛ ولی ظن هنگامی است که یکی از دو طرف، دارای احتمال بیشتری باشد.<ref>حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، انتشارات مفید، ۱۳۷۶، ج۷.</ref>  
</ref> [[ظن]] یا گمان، نوعی ادارک است که درجه آن از [[شک]] بیشتر است. شک هنگامی است که دو طرفِ احتمال مساوی باشد؛ ولی ظن هنگامی است که یکی از دو طرف، دارای احتمال بیشتری باشد.<ref>حسینی دشتی، مصطفی، معارف و معاریف، انتشارات مفید، ۱۳۷۶ش، ج۷.</ref>  


== انواع ==
== انواع ==
خط ۲۶: خط ۳۵:
== حکم ==
== حکم ==
{{اصلی|حکم بدبینی}}
{{اصلی|حکم بدبینی}}
[[بدبینی]] به صورت تصوری ذهنی که بدون [[اختیار]] به ذهن انسان خطور کرده است، [[گناه]] و [[حرام]] نیست. ولی اگر بدبینی در ذهن پرورش داده شده و بدون در دست داشتن خبر قطعی، به صورت قطع پذیرفته شود گناه است.
{{جعبه گفتاورد
|عنوان =
|گفتاورد = <small>امام باقر(ع):</small>
 
«از گمان [بی‌پایه] بپرهیزید؛ زیرا گمان دروغ‌ترین دروغ است.»
|منبع = <small>قرب الاسناد، ۱۴۱۳ق، ص۲۹.</small>
|تراز = چپ
|عرض = 200px
|حاشیه =
|اندازه قلم =
|رنگ پس‌زمینه =
|شکل‌بندی =
|پس‌زمینه عنوان =
|رنگ قلم عنوان =
|شکل‌بندی عنوان =
|تراز گفتاورد =
|شکل‌بندی گفتاورد =
|گیومه گفتاورد =
|تراز منبع =
|شکل‌بندی منبع =
}}
بدبینی به صورت تصوری ذهنی که بدون [[اختیار]] به ذهن انسان خطور کرده است، [[گناه]] و [[حرام]] نیست. ولی اگر بدبینی در ذهن پرورش داده شده و بدون در دست داشتن خبر قطعی، به صورت قطع پذیرفته شود گناه است.


همچنین اگر شخص در عمل، بر اساس گمان خود رفتار کند؛ مانند اینکه [[تهمت]] بزند یا حقوق فردی که نسبت به او بدگمان شده را ضایع کند، مرتکب گناه شده است.<ref>مهدوی کنی، اخلاق عملی، نشر فرهنگ اسلامی، ص۱۶۸، به نقل از محجة البیضاء، ج۵، ص۲۶۸.</ref>
همچنین اگر شخص در عمل، بر اساس گمان خود رفتار کند؛ مانند اینکه [[تهمت]] بزند یا حقوق فردی که نسبت به او بدگمان شده را ضایع کند، مرتکب گناه شده است.<ref>مهدوی کنی، اخلاق عملی، نشر فرهنگ اسلامی، ص۱۶۸، به نقل از محجة البیضاء، ج۵، ص۲۶۸.</ref>
خط ۳۴: خط ۶۴:
== پیامدها ==
== پیامدها ==
{{اصلی|پیامدهای بدبینی}}
{{اصلی|پیامدهای بدبینی}}
بدبینی باعث می‌شود دیگر [[رذائل اخلاقی]]، مانند [[کینه]]، [[غیبت]]، [[دشمنی]] و [[حسادت]] در [[انسان]] ایجاد شود.<ref>دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۶۸.</ref> احساس ناامنی در جامعه، از دست دادن [[دوست|دوستان]]<ref name=":0">دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۹۹.</ref> و تنهایی،<ref name=":02">دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۹۹.</ref> از دیگر پیامدهای بدبینی است.  
بدبینی باعث می‌شود دیگر [[رذائل اخلاقی]]، مانند [[کینه]]، [[غیبت]]، [[دشمنی]] و [[حسادت]] در [[انسان]] ایجاد شود.<ref name=":1">دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۶۸.</ref> احساس ناامنی در جامعه، از دست دادن [[دوست|دوستان]]<ref name=":0">دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۹۹.</ref> و تنهایی،<ref name=":02">دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۹۹.</ref> از دیگر پیامدهای بدبینی است.  


== عوامل ==
== عوامل ==
{{اصلی|عوامل بدبینی}}برخی از عوامل بدبینی چنین است:
{{اصلی|عوامل بدبینی}}برخی از عوامل بدبینی چنین است:


* احساس حقارت؛ کسی که گرفتار [[احساس حقارت]] است، سعی می‌کند دیگران را در فکر خود حقیر و آلوده به [[گناه]] و [[فساد]] تصور کند، تا اینگونه از احساس حقارت خود بکاهد.
* احساس حقارت: کسی که گرفتار [[احساس حقارت]] است، سعی می‌کند دیگران را در فکر خود حقیر و آلوده به [[گناه]] و [[فساد]] تصور کند، تا اینگونه از احساس حقارت خود بکاهد.
* قضاوت زودهنگام؛ تحقیق ناقص، کمی اطلاعات و عجله در قضاوت، باعث می‌شود [[انسان]] به [[تهمت|متهم کردن]] دیگران و صدور حکم نادرست نسبت به آنها اقدام کند.
* قضاوت زودهنگام: تحقیق ناقص، کمی اطلاعات و عجله در قضاوت، باعث می‌شود [[انسان]] به [[تهمت|متهم کردن]] دیگران و صدور حکم نادرست نسبت به آنها اقدام کند.
* کمبود در مهارت‌های اجتماعی؛ در صورت کمبود در مهارت‌های اجتماعی، فرد تصوری منفی نسبت به دیگران پیدا می‌کند؛ زیرا توانایی کافی برای برقراری ارتباط سالم و شناخت دیگران ندارد.
* کمبود در مهارت‌های اجتماعی: در صورت کمبود در مهارت‌های اجتماعی، فرد تصوری منفی نسبت به دیگران پیدا می‌کند؛ زیرا توانایی کافی برای برقراری ارتباط سالم و شناخت دیگران ندارد.
* گنهکاری؛ فرد گنهکار دیگران را نیز مانند خود گنهکار تصور می‌کند.<ref>نگاه کنید به دانیل گلمن، هوش عاطفی، ترجمه: حمید رضا بلوچ، نشر جیحون، ۱۳۷۱ش، چاپ اول، ص ۱۴۶.</ref>
* گنهکاری: فرد گنهکار دیگران را نیز مانند خود گنهکار تصور می‌کند.<ref>نگاه کنید به دانیل گلمن، هوش عاطفی، ترجمه: حمید رضا بلوچ، نشر جیحون، ۱۳۷۱ش، چاپ اول، ص ۱۴۶.</ref>


== درمان ==
== درمان ==
{{اصلی|راه‌های درمان بدبینی}}راه‌های درمان بدبینی، ترتیب اثر ندادن به گمان بد،<ref>مهدوی کنی، اخلاق عملی، نشر فرهنگ اسلامی، ص۱۶۸، به نقل از محجة البیضاء، ج۵، ص۲۶۸.</ref> [[تربیت خود|خودتربیتی]] و نیکو دانستن کارهای دیگران هنگام [[شک]]،<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.</ref> است. بنا بر روایتی، [[پیامبر(ص)]] به مردم سفارش کرده، برای گفتار و کرداری که از مسلمانان سر می‌زند، عذری پیدا کنند و اگر نیافتند، عذری بتراشند.<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.</ref>
{{اصلی|راه‌های درمان بدبینی}}
 
{{جعبه گفتاورد
توجه به [[پیامدهای بدبینی]] و فوائد خوش‌بینی نیز در درمان سوء ظن مؤثر دانسته شده است. تلقین جملات مثبت، مانند «من خوش‌بین هستم»، پرهیز از تَجسّس در کارهای دیگران و دوری از افراد بدبین، از دیگر روش‌های درمان بدبینی است.
|عنوان =
 
|گفتاورد = <small>پیامبر(ص):</small> «برای رفتار برادر [ایمانی‌ات] عذری (توجیهی) پیدا کن. اگر عذری نیافتی برایش عذری بتراش.»
== موارد استثناء ==
|منبع = <small>الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۶۲۲.</small>
شریط محیطی را در بدگمانی یا خوش‌گمانی فرد تأثیرگذار دانسته‌اند. به گفته امام علی(ع)،  هنگامی که جامعه و روزگار و مردمش نیکوکارند، گمان بد درباره کسی که از او انحرافی دیده نشده، ظلم است. ولی هنگامی که فساد به روزگار و مردم غلبه پیدا کرد، کسی‌که حسن ظنّ داشته باشد گول خورده است.<ref>جزایری، سید محمد علی؛ دروس اخلاق اسلامی، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه، ۱۳۸۲، ص ۱۶۵.</ref> بدگمانی به این معنی نیست که در معاشرت‌ها و روابط اجتماعی به مردم نسبت بد بدهیم بلکه به معنی این است که چون احتمال می‌دهیم از ناحیه دیگران ضرر مالی، معنوی، آبرویی و … بخوریم باید سنجیده‌تر و زیرکانه تر عمل کنیم و مراقب روابط خود باشیم.
|تراز = چپ
 
|عرض = 200px
در حديثي از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ مي خوانيم اگر خير و صلاح در جامعه اي غالب بود و کسي به ديگري که بدي از او آشکار نشده بدگمان شود، ستم کرده است، امّا اگر فساد و نادرستي بر روزگار و اهل آن چيره شود، پس با نيکو گرداندن گمان به ديگري خود را در معرض هلاکت انداخته است. پس اگر در جامعه اي فساد، جرم، تقلب، جعل و خيانت ها زياد بود انسان بايد در کارهاي خود محکم کاري کند. يعني بدبين نباشد ولي خوش بين هم نباشد و براي اينکه مشکلي پيش نيايد، براي وسايل خود مدرک تهيه کند. سند داشته باشد، بر پولي که مي دهد گواه بگيرد و...<ref>دستغيب شيرازي، سيد عبدالحسين، قلب سليم، دار الکتب الاسلاميه، ص607، با کمي تغيير.</ref> گاهي همين محکم کاريها باعث مي شود که کسي نتواند سوء استفاده کند.
|حاشیه =
|اندازه قلم =
|رنگ پس‌زمینه =
|شکل‌بندی =
|پس‌زمینه عنوان =
|رنگ قلم عنوان =
|شکل‌بندی عنوان =
|تراز گفتاورد =
|شکل‌بندی گفتاورد =
|گیومه گفتاورد =
|تراز منبع =
|شکل‌بندی منبع =
}}
راه‌های درمان بدبینی، ترتیب اثر ندادن به گمان بد،<ref>مهدوی کنی، اخلاق عملی، نشر فرهنگ اسلامی، ص۱۶۸، به نقل از محجة البیضاء، ج۵، ص۲۶۸.</ref> [[تربیت خود|خودتربیتی]] و نیکو دانستن کارهای دیگران هنگام [[شک]]، است.<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.</ref> بنا بر روایتی، [[پیامبر(ص)]] به مردم سفارش کرده، برای گفتار و کرداری که از مسلمانان سر می‌زند، عذری پیدا کنند و اگر نیافتند، عذری بتراشند.<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.</ref>


بنابراين طبق اين روايت شريف نمي توان گفت هميشه و در همه جا خوش بيني بد يا خوب است. بلکه اين امر بستگي به شرايط جامعه و افراد دارد، بنابراين اگر در جامعه دروغ، فساد، کلاه برداري، جرم و تقلب و... زياد بود انسان بايد در روابط خود با ديگران جانب احتياط را رعايت کند، و هميشه با سوء ظن رفتارهاي افراد جامعه را بررسي کند و يا اگر احساس کرد فردي قصد سوء استفاده از او را دارد، بايد با دقت و  زیرکی و هشیاری رفتاراو را بررسي کند و با ترديد کارهاي او را بررسي کند تا با مشکل و آسيب هاي جدي روبرو نشود.
توجه به [[پیامدهای بدبینی]] و فوائد خوش‌بینی نیز در درمان سوء ظن مؤثر دانسته شده است. تلقین جملات مثبت، مانند «من خوش‌بین هستم»، پرهیز از تَجسّس در کارهای دیگران و دوری از افراد بدبین، از دیگر روش‌های درمان بدبینی است.{{مدرک|date=ژوئیه ۲۰۲۱}}


== منابع ==
== منابع ==
خط ۶۰: خط ۱۰۳:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = اخلاق
  | شاخه اصلی = اخلاق
|شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی
| شاخه فرعی۱ = رذائل اخلاقی
|شاخه فرعی۲ = بدبینی
| شاخه فرعی۲ = بدبینی
|شاخه فرعی۳ =
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه = شد
  | تیترها =
  | تیترها = شد
  | ویرایش =
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی = شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر = شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
| بازبینی نویسنده =
  | بازبینی =
  | بازبینی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت = ج
  | کیفیت =
  | کیفیت = ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}