انواع اختیار

سؤال
اختیار به چه معنا و دارای چه انواعی است؟

کلمه اختیار در مباحث علمی و در عرف به چند صورت استفاده می‌شود:

اختیار در مقابل اکراه. این معنا بیشتر در امور حقوقی استفاده می‌شود، به این معنا است که عمل انسان با رضایت همراه باشد نه با تهدید و اجبار دیگران.

اختیار در مقابل اضطرار. گاهی اختیار به این معناست که انسان در شرایط خوب و مناسبی است و یک فعل را بدون هیچ خطر جانی یا مالی انجام می‌دهد یا ترک می‌کند. در مقابل فعلی که با اضطرار انجام می‌گیرد. مثل خوردن گوشت مردار که حرام است ولی در صورت اضطرار و گرسنگی شدید که منجر به مرگ می‌شود حلال می‌شود.

اختیار به معنای قصد و گزینش. انسان، راه‌های مختلف و متعددی داشته باشد و با انتخاب، اراده و قصد یکی از این چند راه را برگزیند و فعلی را انجام دهد یا ترک کند.

اختیار در مقابل جبر. گاهی اختیار در معنای وسیعی استفاده می‌شود. کاری از شخص، تنها با میل و رغبت خودش صادر شود، بدون اینکه از سوی عامل دیگری تحت فشار قرار بگیرد. این معنا از معانی دیگر اختیار وسیع‌تر است؛ زیرا در معانی گذشته اختیار فقط برای انسان‌ها معنا داشت و دارای شرایطی بود، اما این معنا از اختیار شامل خدا، فرشتگان و سایر مجردات نیز می‌شود.[۱] در بحث جبر و اختیار انسان، این معنا از اختیار مراد است. در آنجا ثابت شده است که انسان با اراده، انتخاب و تصمیم‌گیری خود می‌تواند فعلی را انجام بدهد یا ترک کند، بدون اینکه از طرف شخص یا قدرت مافوقی، آزادی و انتخاب از او سلب شود و مجبور به انجام یا ترک فعلی شود.

منابع

  1. ر. ک. مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، انتشارات در راه حق، ص۳۷۵–۳۷۷.