انفاق در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{سوال}}انفاق در قرآن چه جایگاه، اهمیت و آثاری دارد؟{{پایان سوال}}

انفاق از مهم‌ترین و محوری‌ترین مولفه‌های دین‌داری است که در قرآن بارها بدان تأکید و سفارش شده و برای آن ثواب و اجر بزرگی معین گردیده است.

تزکیه و طهارت، رسیدن به نیکوکاری و مقامات معنوی و رفع فقر از جامعه، از آثار انفاق شمرده می‌شود. انفاق‌کنندگان در قرآن همان مؤمنان، پرهیزکاران و نیکوکاران هستند. انفاق در کنار اوصافی همچون ایمان به غیب، صبر، نیکی، برپاداشتن نماز و … آمده است که از خصوصیات اصلی یک مسلمان محسوب می‌شود. انفاق از ویژگی انسان‌هایی است که خدا به آنها وعده بهشت را می‌دهد.

بر اساس قرآن، فقرا، محرومان، یتیمان، در راه‌ماندگان و بینوایان و.. افرادی هستند که مستحق گرفتن انفاق هستند.

انفاق به معنی بخشش در راه خدا است از آنچه خدا روزی کرده است.<ref>معینی، محسن، «انفاق»، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، به کوشش بهاالدین خرمشاهی، تهران، دوستان، ناهید، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۳۱۳.</ref>

انفاق از مهمترین مفاهیم اخلاقی و با فضیلت‌ترین اموری است که در قرآن بدان تأکید فراوان شده است. خداوند در قرآن فرموده است برای انفاق‌کننده پاداش بزرگ و بهشت است.<ref>سوره حدید، آیه ۱۱؛ سوره انفال، آیه ۶۰؛ سوره توبه، آیه ۲۱.</ref> و مالی که انفاق می‌شود را چندبرابر می‌کند.<ref>سوره بقره، آیه ۲۶۱؛ سوره قصص، آیه ۵۴.</ref> و برای انفاق‌کنندگان بیم و اندوهی وجود ندارد.<ref>سوره بقره، آیه ۲۷۴.</ref> در قرآن کریم، صدها آیه درباره کمک به محرومان، در قالب [[زکات]]، [[خمس]]، [[صدقه]]، انفاق، قرض الحسنه، اطعام، ایثار و … مطرح شده است. همچنین برای نوع و مقدار انفاق، شرایط انفاق‌کننده و انفاق‌شونده دستوراتی دارد.<ref>قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش، ج۹، ص۴۶۱.</ref> خداوند بارها در قرآن امر به انفاق کرده است.<ref>سوره بقره، آیه ۱۹۵.</ref> در آیه‌ای با لحنی عتاب‌آلود می‌فرماید در حالی که همه چیز به خداوند تعلق دارد چرا در راه خدا انفاق نمی‌کنید.<ref>سوره حدید، آیه ۱۰.</ref>

انفاق دو وجه و کارکرد عبادی و اجتماعی دارد که یک انسان را از لحاظ معنوی به مراتب رفیعی می‌رساند و هم سبب بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه می‌گردد. در بسیاری از آیات قرآن که اوصاف نیکوکاران و متقین را می‌شمرد به انفاق سفارش و تأکید می‌کند. یکی از بزرگترین اموری که اسلام در یکی از دو رکن «حقوق الناس» و «حقوق اللَّه» مورد اهتمام قرار داده و به طرق و انحای گوناگون، مردم را بدان وادار می‌سازد انفاق است.<ref>طباطبایی، محسن، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۷.</ref>

خداوند در قرآن فرموده است هرچه که انفاق کنید خدا عوضش را می‌دهد.<ref>سوره بقره، آیه ۲۷۲؛ سوره فاطر، آیه ۲۹؛ سوره سبأ، آیه ۳۹.</ref> در آیه‌ای انفاق را به بذری تشبیه می‌کند که به هفتصد دانه تبدیل می‌گردد.<ref>سوره بقره، آیه ۲۶۱؛ سبحانی، جعفر، «مثل‌های زیبای قرآن» مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره ۹ (۸۰).</ref> مفسران ذیل آیات انفاق گفته‌اند آنچه در راه خدا انفاق گردد یک تجارت پر سود است، چرا که خداوند عوض آن را بر عهده گرفته است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۱۸، ص۱۱۷.</ref>

[[تزکیه]] و پاک شدن از آثار مهم انفاق است: {{قرآن|الَّذِی یُؤْتِی مَالَهُ یَتَزَکَّیٰ|ترجمه=همان که مال خود را می‌دهد [برای آنکه] پاک شود.|سوره=لیل|آیه=۱۸}} مفسران در معنای تزکیه گفته‌اند تعبیر به یتزکی در حقیقت اشاره به قصد قربت و نیت خالص است.<ref>سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> مطابق قرآن، انفاق سبب از بین بردن سیئات (گناهان) می‌شود.<ref>سوره بقره، آیه ۲۷۱.</ref> در آیه ۹۲ [[سوره آل عمران]] گفته شده انسان به نیکی نمی‌رسد مگر آنکه از آنچه دوست دارد انفاق کند. سرّ این‌که انفاق باعث فلاح و رستگاری انسان می‌شود نیز این است که بندهای تعلق را از دل و روح آدمی باز می‌کند.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، رستگاران، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، بی‌تا، ج۱، ص۵۹.</ref>

[[شهید مطهری]] درباره انسان‌ساز بودن انفاق می‌گوید اینکه انسان چیزی داشته باشد و از خود جدا کند و مظهر رحمانیت پروردگار بشود، نقش بزرگی در ساختن انسان دارد.<ref>مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۲۶، ص۱۲۶</ref> [[صاحب مجمع البیان]] گفته است: «منفق می‌کوشد که در نزد خدا پاک باشد و در این انفاقش ریاء و خودنمایی و شهرت را نمی‌خواهد.»<ref>طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ترجمه احمد بهشتی و دیگران، تهران، فراهانی، بی‌تا‏، ج۲۷، ص۱۳۱.</ref>

 

یکی از اهداف انفاق در اسلام، از بین بردن فقر در جامعه است. عالمان دینی گفته‌اند فرهنگ انفاق نشان می‌دهد هر فردی در جامعه به فکر دیگر انسان‌ها است و نگرانی معیشت و زندگی آنها را دارد. اگر فرهنگ انفاق آن‌طور که مورد تأکید قرآن است، در جامعه محقق شود مسئله بغرنج فقر که یکی از اساسی‌ترین موضوعات لاینحل جوامع بشری است، تا حدود زیادی بهبود پیدا می‌کند و شاید به‌طور کامل رفع شود. مفسران می‌گویند یکی از اهداف اسلام این است که اختلافات غیرعادلانه‌ای که در اثر بی‌عدالتی‌های اجتماعی در میان طبقه غنی و ضعیف پیدا می‌شود از بین برود. اسلام برای رسیدن به این هدف برنامه وسیعی دارد که یکی از مهمترین آنها انفاق و کمک مالی به دیگران است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۱۶.</ref>

 

کمک به دیگران و سعی در رفع فقر جامعه از مصادیق [[اعمال صالح]] است که قرآن بسیار بر آن تأکید دارد. خداوند کسانی که طلا و نقره دخیره می‌کنند و در راه خدا انفاق نمی‌کنند، به عذابی دردناک وعده داده است.<ref>سوره توبه، آیه ۳۴.</ref> عمل ثروت‌اندوزی و عدم انفاق در تعالیم دین ممنوع شده و ثروت‌اندوزان سخت نکوهش شده‌اند.<ref>منتظری، حسینعلی، اسلام دین فطرت، تهران، سایه، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۷۶</ref>

انفاق‌کنندگان در قرآن همان [[متقین]] و نیکوکاران و مؤمنان و مفلحون و فائزون و محسنین و فروتنان هستند. در قرآن آمده است همانان که به غیب ایمان دارند و نماز را برپامی‌دارند کسانی هستند که انفاق می‌کنند.<ref>سوره بقره، آیه ۲ و ۳.</ref>

در آیه‌ای دیگر با برشمردن اقسام نیکی، یکی از نیکی‌ها را انفاق می‌داند و اینان را همان صادقین و متقین می‌داند.<ref>سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref> در آیه ۱۶ [[سوره تغابن]] آنان را مفلحون (رستگاران) نام می‌برد. و به کسانی که با مال و جانشان جهاد می‌کنند فائزون می‌نامد.<ref>سوره توبه، آیه ۲۰.</ref> در [[سوره آل‌عمران]] آمده که در فراخی و تنگی و هر شرایطی انفاق می‌کنند و خداوند اینها را دوست دارد.<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۳۴.</ref> یکی از اوصاف پرهیزکاران این است که برای اموال خود حقی معین برای فقرا و محرومان قرار داده‌اند.<ref>سوره ذاریات، آیه ۱۹.</ref>و در اوصاف فروتنان می‌گوید صبور هستند و برپادارنده نماز هستند و از آنچه به آنها روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند.<ref>سوره حج، آیه ۳۴ و ۳۵.</ref>

در بیان ویژگی‌های مؤمنان در قرآن آمده است همانان هستند که به خدا و پیامبرش ایمان دارند و با مال و جانشان در راه خدا جهاد می‌کنند. اینان همان صادقون هستند.<ref>سوره حجرات، آیه ۱۵.</ref> در آیاتی از قرآن که بحث ایمان را مطرح می‌کند انفاق را از ارکان ایمان می‌داند. اهمیت و عظمت انفاق و گذشت‌های مالی به حدی است که در ردیف مسائل اصولی اسلام قرار گرفته است.<ref>«[https://erfan.ir/farsi/83122.html صدقه و انفاق در آیات و روایات]»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر استاد حسین انصاریان. تاریخ بازدید: ۱۲ مهر ۱۴۰۲ش.</ref>

طبق گفته قرآن همه نیازمندان، فقرا، در راه‌ماندگان، یتیمان، محرومان و… مستحق گرفتن انفاق هستند:{{قرآن|ترجمه=صدقات، تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیّان [گردآوری و پخش] آن، و کسانی که دلشان به دست آورده می‌شود، و در [راه آزادی] بردگان، و وامداران، و در راه خدا، و به در راه مانده، اختصاص دارد. [این] به عنوان فریضه از جانب خداست، و خدا دانای حکیم است.|سوره=توبه|آیه=۶۰}} قرآن پاره‌ای از انفاقات از قبیل زکات، خمس، کفارات مالی و اقسام فدیه را واجب نموده و پاره‌ای از صدقات و اموری از قبیل وقف سکنی دادن مادام‌العمر کسی، وصیت‌ها، بخشش‌ها و غیر آن را مستحب نموده است‏.<ref>طباطبایی، محسن، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۷.</ref>

خداوند هر نوع انفاق آشکار و پنهان را نیک می‌داند و برای آن پاداش می‌دهد،<ref>سوره بقره، آیه ۲۸۴.</ref> اما انفاق پنهان را بهتر می‌داند.<ref>سوره بقره، آیه ۲۷۱.</ref> مفسران اعتقاد دارند برای انفاق پنهان و آشکار فواید زیادی مترتب است. انفاق آشکار، مردم را دعوت به این کار نیک می‌کند و جامعه را به این موضوع تشویق می‌کند. اما انفاق پنهان به دور از ریا و منت و آزار و تحقیر فقیران است. و آثار معنوی و روحی زیاد و عظیمی دارد.<ref>طباطبایی، محسن، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۶۱۰.</ref> از آنجا که در فرهنگ قرآنی، ارتقاء شخصیت معنوی انسان، غایت اصلی انفاق شمرده می‌شود، آنچه به این عمل معنا می‌بخشد، نیت است و بنابراین، هرگونه انفاقی بر پایه ریا، بی‌ارزش دانسته شده است.<ref>جمعی از نویسندگان، «انفاق»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ذیل مدخل.</ref> تا زمانی که انفاق در راه خدا باشد و نه برای برتری‌جویی بر مردم، یک عمل صالح خواهد بود.<ref>مدرسی، سید محمد تقی، احکام عبادات، قم، انتشارات محبان الحسین(ع)، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۵۲۳.</ref>

  | تغییر مسیر =شد

  | اولویت =ب

  | کیفیت =ب