الإرشاد: تفاوت میان نسخه‌ها

{{درگاه|حوزه و روحانیت}}

'''الإرشاد''' کتابی است که در آن به زندگی اجتماعی و احوال [[امامان معصوم(ع)]] پرداخته شده است. نام کامل این کتاب «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد» است. [[شیخ مفید]] از عالمان بزرگ شیعه نویسنده این کتاب است. این کتاب از آن جهت که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری نوشته شده معتبر و ارزشمند است. شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر می‌کند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. کتاب ''الارشاد'' با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد.

[[علامه حلی]] درباره مفید می‌گوید: او از بزرگترین مشایخ [[شیعه]] و رئیس و استاد آنها است. هر که پس از او آمده از علم او استفاده کرده است.<ref>ترجمه ارشاد شیخ مفید، رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، اسلامیه، بی‌تا، ص۱۸.</ref> [[شیخ طوسی]] یکی از شاگردان شیخ مفید، در وصف او می‌گوید: «شیخ مفید از متکلمان شیعه است که در دورانش ریاست شیعه به او منتهی شد. او در علم و صناعتِ کلام مقدم بر دیگران، و در فقه، سرآمد فقهای زمانه و مردی سریع‌الانتقال، با فطانت و حاضر جواب بود، و نزدیک به‌ دویست جلد کتاب کوچک و بزرگ نگاشت.» وی در زمان سلطان مقتدر [[آل‌بویه]]، عضدالدوله زندگی می‌کرد. و به دلیل وجود گرایش‌های شیعی پادشاهان آل‌بویه و شخص عضدالدوله، شیخ مفید و شیعیان از حمایت او و فرمانروایان اطراف بغداد برخوردار بودند.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref>

کتاب الإرشاد با نام کامل «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، تاریخ اهل‌بیت(ع) است که توسط شیخ مفید تألیف شده است.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref> مجلد نخست این کتاب درباره [[امام علی(ع)]] است و در مجلد دوم به سایر امامان پرداخته است.<ref>جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم، انصاریان، ۱۳۷۶، ص۱۸۶.</ref>

الارشاد قدیمی‌ترین کتاب منظم و مفصل در تاریخ زندگی ائمه(ع) است که در آن شیخ مفید تاریخ تولد، شهادت، حوادث دوران زندگی هر امام(ع)، دلائل امامت و مدت آن، معجزات، کرامات و تعدادی از اخبار آنها را ذکر کرده است. این کتاب به صورتی تدوین یافته که وقایع تاریخی در آن با گرایش‌های کلامی و اعتقادی همراه است. سعی نویسنده در این کتاب، بیان عقیده خاص شیعیان ذیل حوادث تاریخی است. شیخ مفید در الارشاد شرح حال جداگانه‌ای از زندگی پیامبر و حضرت زهرا ننوشته و باب مستقلی در این مورد نگشوده است، ولی سعی کرده حوادث مهم تاریخی صدر اسلام و زندگی پیامبر(ص) و حضرت زهرا را در حیات سیاسی، اجتماعی و نظامی و اعتقادی حضرت علی(ع) بگنجاند.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref>

شیخ مفید در مقدمه مختصری که بر این کتاب دارد انگیزه‌اش را از نگارش آن، پاسخ به تقاضای کسی ذکر می‌کند که از او درخواست کرده است کتابی در مورد تاریخ زندگی، حوادث دوران و نام‌های ائمه(ع) بنگارد. نگارش این کتاب در زمانی بود که مباحثه‌ها و مناظره‌های کلامی، فقهی و تاریخی میان دو فرقه مهم اسلامی شیعه و سنی به اوج خود رسیده بود. وجود چنین شرایطی می‌توانست انگیزه مهمی برای نگارش کتابی در این زمینه فراهم آورد.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref>

کتاب ''الارشاد'' با انگیزه‌های کلامی و برای اثبات امامت امامان شیعه، به مسائل تاریخی نظر دارد. شیخ مفید نه‌تنها احادیث و اخبار را نقل کرده، بلکه با تفسیر و تحلیل‌های عقلی که ذیل اخبار آورده، بهره‌های کلامی‌ فراوانی از نقل حوادث برده است. مورخان بسیاری که بعد از شیخ مفید به نگارش تاریخ زندگانی [[چهارده معصوم(ع)]] پرداخته‌اند به گونه‌ای از روش تاریخ‌نگاری شیخ مفید متأثر بوده‌اند. این امر را به وضوح می‌توان در کتاب‌هایی مانند [[إعلامُ الوَریٰ بأعلامِ الهدیٰ]]، اثر [[فضل بن حسن طبرسی]] و [[کَشْفُ الغُمَّة فی مَعْرِفَةِ الأئمّة(ع)]] اثر [[بهاءالدین اِرْبِلی]] مشاهده کرد.<ref>علی کربلایی پازوکی، «معرفی و بررسی تحلیلی سه اثر کهن تاریخی شیعه (الارشاد، اعلام الوری و کشف الغمه)»، دوفصلنامه تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره اول، بهار ۱۳۸۶.</ref>

مفید کتابش را در یک مقدمه و دوازده باب به تعداد ائمه شیعه(ع) تنظیم کرده است. به طوری که هر باب را به ترتیب با نام یکی از اهل بیت(ع) گذاشته است و در ذیل هر باب از سه تا سیزده فصل را با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام (حوادث مسلمانان)، مسائل تاریخی هر امام (ولادت، سرگذشت و شهادت)، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبه‌ها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات، و مناظرات و احتجاج‌های آنها منعقد ساخته است.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref>

از ویژگی‌های مهم کتاب الإرشاد این است که علاوه بر حدیثی بودن متن آن، توضیح‌ها و تبیین‌هایی نیز در کنار احادیث مطرح شده است که از جهات مختلف شایان توجه است. یکی اینکه اندیشه شیعه در مسائل مختلف امامت را دربردارد، دیگر اینکه نظرات تخصصی و اجتهادی شیخ مفید در مسائل کلامی را بازگو می‌کند. از نظر رجالی، علاوه بر نقل تاریخ و فضایل اهل بیت(ع) به زندگینامهٔ برخی از شاگردان مهم آن بزرگواران نیز پرداخته است. کتاب از نظر محتوا در همه ابعاد تاریخ، حدیث، رجال و عقاید روایات و مطالبی را دربردارد و از این نظر بسیاری از مسائل مهم را در عین تفاوت موضوع به خوبی در خود جمع کرده است. اعتبار سندی احادیث از ویژگی‌های مهم کتاب است. اعتبار احادیث کتاب عمدتاً به این دلیل است که بخش قابل توجهی از راویان مورد اعتماد شیخ مفید در سندها، همچنین نزد دانشمندان حدیث و رجال اهل سنت مثل [[ابن اثیر]] و [[ابن حجر عسقلانی]] نیز مورد اعتماد بوده‌اند. و این امر جایگاه رفیع کتاب و اعتبار مطالب آن را دو چندان می‌کند. به ویژه اینکه همین امر موجب گشته است آنان نیز به مطالب و احادیث کتاب استناد کرده و برای اثبات ادعای تاریخی خود از آنها بهره ببرند؛ زیرا برخی از راویان موجود در سندهای احادیث ارشاد شیخ مفید مثل فضل بن رکین، جعفر بن سلیمان ضبعی، ابواسحاق سبیعی، و ابو طفیل بن واثلة حتی در سلسله سندهای عالی و مورد وثوق نویسندگان [[صحاح سته]] مانند [[بخاری]] و [[مسلم بن حجاج نیشابوری|مسلم]] قرار گرفته است. الارشاد به عنوان یکی از مهمترین منابع شناسایی و بازخوانی تاریخ صدر اسلام تلقی شده است و از شاگردان شیخ مفید مثل سیدمرتضی، شیخ طوسی و ابوالفتح کراجکی آن را به عنوان منبع دست اول برشمرده‌اند و مطالب آن را نقل و مورد استناد خویش قرار داده‌اند.<ref>«[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=23&lid=0&catid=24114&mid=249272 الارشاد]»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۲۱ اردی‌بهشت ۱۴۰۲.</ref>

شرح چهار جلدی به نام منهج الارشاد، اثر شیخ محمد حسن زنجانی.

شرح سید محمدباقر دستغیب شیرازی.

ترجمه و شرح ارشاد اثر سید هاشم رسولی محلاتی شیرازی.

ترجمه و شرح ارشاد اثر محمد باقر ساعدی خراسانی.<ref>پاک نیا تبریزی، عبدالکریم، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد»، مبلغان، تیر و مرداد ۱۳۸۹، شماره ۱۳۰، ص۱۶۶.</ref>

{{پانویس|۲}}

  | شناسه =شد

  | تیترها =شد

  | ویرایش =شد

  | لینک‌دهی =شد

  | تغییر مسیر =شد

  | اولویت =ج

  | کیفیت =ب