اعتبار کتاب بحارالانوار
لطفا در مورد كتاب بحار الانوار توضيح دهيد كه آيا از كتب معتبر شيعه است؟
كتاب «بحار الانوار» توسط علامه مجلسي در سال ۱۰۷۰ هـ .ق به مدت ۴۰ سال بنوشته شده است. نخستين چاپ جلد اول و دوم كتاب در كشور هندوستان در سال ۱۲۴۸ هـ .ق بوده و در سال ۱۲۷۰ هـ .ق در ايران تا ۱۰ جلد به چاپ رسيده است. چاپ‌هاي گوناگوني در طي سال‌های بعد صورت گرفته که بهترين چاپ آن در ۱۱۰ جلد توسط مؤسسه الوفا، دار احياء التراث العربي، بيروت است.
مهمترين ويژگي بحار الانوار از این قرار است که بيشتر آموزه هاي ديني در آن آمده است؛ احاديث از نسخه‌هاي خطي جمع‌آوری شده است؛ مطالبي از برخي كتابها نقل شده كه آن كتابها دیگر در دسترس نیست؛ علامه مجلسي در نقل احاديث دقت بسياري داشته و در صورت نبودن نسخه معتبر و خطي از روایت آن را تذكر داده و سعی در بیان احادیث صحیح داشته است. برخی از صاحب نظران معتقدند كه علامه مجلسي احاديث را جمع آوري كرده تا از تلف شدن در امان باشند و در واقع دائره المعارفي است که انتخاب درست و نادرست آن را به آيندگان سپرده است.
كتاب بحار، همانند هر كتاب ديگري داراي روايات صحيح و معتبر و نيز روايات ضعيف السند مي‌باشد. شايد غير از قرآن كريم، هيچ كتاب ديگري را نتوان ادعا نمود تمام محتواي آن صددرصد صحيح و قطعي مي‌باشند.[۱]
علامّه مجلسي درباره علت نامگذاري اين كتاب به بحار مي‌گويد: چون اين كتاب مشتمل بر همه علوم و حكمت‌ها و اسرار بوده و خواننده را از ساير كتابهاي حديثي بي‌نياز مي‌كند، آن را به «بحار الانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار(ع) يعني؛ درياي نور كه دربردارنده درّها احاديث امامان معصوم(ع) مي‌باشند، ناميدم.[۲]
ايشان هدف از نوشتن اين كتاب را به دسترسي آسان دانش پژوهان به احاديث معصومين، پراكندگي احاديث و تجمع آنها، از بين رفتن كتابها و نسخه‌هاي خطي روايي، گرايش مردم ( به خصوص در اصفهان) به صوفيان و دوري از احاديث معصومين(ع) و... مي‌داند.
لازم به ذكر است كه اين كتاب، شامل كل روايات معصومين نمي‌باشد و شاهد بر اين مدعا، كتاب «مستدرك» است كه بعدها نوشته شده است علاوه بر آن علامه مجلسي از كتب مشهور و متواتر و معروف، روايات كمتر نقل كرده است مانند: كتب اربعه، صحيفه سجاديه، نهج البلاغه و... .[۳]
امام خميني در توصيف اين كتاب مي‌فرمايد:
كتاب «بحارالانوار» كه تأليف عالم بزرگوار محدث عالي مقام، محمد باقر مجلسي است مجموعه‌اي است كه قريب چهارصد كتاب و رساله كه در حقيقت يك كتاب‌خانه‌اي كوچكي است كه با يك اسم نام برده مي‌شود. صاحب اين كتاب چون ديده كتابهاي بسياري از احاديث است كه به واسطه كوچكي و گذشتن زمان، از دست مي‌رود؛ تمام آن كتابها را بدون آن كه التزام به صحت آنها داشته باشد در يك مجموعه به اسم بحار الانوار فراهم كرده است.[۴]
در نتيجه بايد گفت: بحارالانوار نقش واسطه را ايفا مي كند و چون منابع و مصادر آن از اعتبار يكساني برخوردار نيست ، بر اين پايه در بررسي روايات آن سه جهت مهم را بايستي مورد توجه قرار داد ، اول : منابعي كه كتاب از آم بهره برده است ، دوم سند خود روايت ، سوم برسي محتوايي روايت. معتبرترين كتابهاي حديثي شيعه، «كتب اربعه» است و اين كتب اربعه برگرفته از ۴۰۰ كتاب بنام اصول اربعمأه كه صحابه و تابعين آن را جمع آوري كرده‌اند مي‌باشد. كتب اربعه شامل كتابهاي:
۱. الكافي في الاصول و الفروع و الروضه؛ اين كتاب از نخستين جوامع حديثي شيعه است كه در زمان غيبت صغري شكل گرفت و توسط ابوجعفر محمد بن يعقوب كليني، متوفي ۳۲۸ هـ در سه بخش، اصول، فروع و روضه و مشتمل بر ۱۶۱۹۹ حديث مي‌باشد.
۲. من لا يحضره الفقيه؛ ابوجعفر محمد بن علي بن بابويه قمي، معروف به شيخ صدوق، متوفي (۳۸۱ هـ) و مشتمل بر ۵۹۶۳ حديث فقهي مي‌باشد.
۳. تهذيب الاحكام في شرح المقنعه.
۴. الاستبصار في ما اختلف من الاخبار.
اين دو كتاب حديثي تأليف شيخ طائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسي، متوفي (۴۶۰ هـ) مي‌باشد. تهذيب مشتمل بر ۱۳۵۹۰ حديث و استبصار مشتمل بر ۵۵۱۱ حديث مي‌باشد.[۵]
مطالعه بيشتر
۱. آشنايي با بحار، احمد عابدي.
۲. علم الحديث، دکتر سيد رضا مؤدب.
۳. آشنايي با حديث، مهريزي.
منابع
- ↑ ر.ك: عابدي، احمد، آشنايي با بحارالانوار، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۷۸ـ۲۷۸.
- ↑ مجلسي، بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي، ج۱، ص۵.
- ↑ بحارالانوار، ج۵۳، مقدمه جناب آقاي شعراني.
- ↑ امام خميني، كشف الاسرار، تهران، موسسه نشر آثار امام خميني، ص۳۱۹.
- ↑ ر.ك: مؤدب، سيد رضا، علم الحديث، قم، انتشارات احسن الحديث، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۱۷۷.